Takie wnioski płyną z badania przeprowadzonego na zlecenie Gminy Żydowskiej w Warszawie przez Instytut Badania Opinii „Homo Homini”.
Z ankiet wynika, że uczniowie uważają, iż powstanie w getcie warszawskim było jednym z mniej ważnych wydarzeń w historii miasta oraz najmniej istotnym ze wszystkich powstań. Nie jest zaskoczeniem, że najwyżej na tej liście licealiści plasują powstanie warszawskie. Za ważniejsze od powstania w getcie uczniowie uznali między innymi obronę miasta w 1939 roku czy przeniesienie stolicy do Warszawy. Natomiast za mniej doniosłe od wydarzeń sprzed 70 lat, uczniowie postrzegają te najnowsze – porozumienia Okrągłego Stołu oraz demonstracje studenckie z marca 1968 roku. Podobnie jak w badaniach na próbach dorosłych respondentów, tradycyjnie w Polsce za najważniejsze wydarzenia w historii miasta uznawane są powstania, bitwy i inne działania militarne – komentuje wyniki badania dr Michał Bilewicz z Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego.
Przeciętny warszawski uczeń szacował, że niespełna 18% mieszkańców przedwojennej stolicy stanowili Żydzi, choć w rzeczywistości przed wojną aż co trzeci mieszkaniec miasta był Żydem (31%). Co więcej, uczniowie okazują się być gorzej poinformowani niż ich rodzice i dziadkowie: przeciętny dorosły warszawiak wskazywał, że Żydzi stanowili około 25% przedwojennej populacji Warszawy.
Polscy uczniowie są także wyraźnie niedoinformowani w kwestii polityki eksterminacyjnej III Rzeszy. Niemal połowa uczniów (44,4%) twierdzi, że Polacy i Żydzi ucierpieli w czasie II Wojny Światowej w tym samym stopniu, z kolei co czwarty badany uczeń (24,7%) twierdzi, że to Polacy ucierpieli bardziej. Procent uczniów twierdzących, że w czasie wojny Żydzi i Polacy cierpieli tak samo jest zbliżony do odsetka dorosłych Polaków zgadzających się z tym twierdzeniem w badaniach OBOP z 2010 roku. Jednak liczba młodych Warszawiaków twierdzących, że Polacy ucierpieli bardziej niż Żydzi jest większa niż w dorosłej próbie ogólnopolskiej, gdzie wskazywało na tę odpowiedź 15,6% badanych, co świadczy o słabości szkolnego przekazu o latach wojny
i okupacji.
Uczniowie w miarę poprawnie określili nazwisko przywódcy powstania: 55,8% wskazało na Mordechaja Anielewicza, natomiast wskazania na żadne z innych proponowanych im postaci nie przekraczało 13%. Dość zaskakujący może być jedynie fakt, że co dziesiąty uczeń (11%) za przywódcę powstania w getcie uznał Antoniego Chruściela „Montera”, dowódcę powstania warszawskiego.
Prawie co trzeci uczeń (31,7% badanych) nie potrafił określić poprawnie roku powstania (68,3% badanych wskazało na poprawną datę: 1943 rok).
Zaskakująco duża część uczniów (około jedna czwarta) uznaje też większość polskich powstań za zwycięstwa militarne. Poproszeni o zaznaczenie tych powstań, w których powstańcy zwyciężyli okupantów/ zaborców, 39,6% wskazało na powstanie warszawskie, 22,3% na powstanie listopadowe, 26,2% na powstanie styczniowe, 62,7% wskazało (trafnie) na powstanie wielkopolskie. Co ciekawe, 23% uczniów wskazało na powstanie w getcie warszawskim, jako na zwycięstwo militarne.
Połowa badanych (50,8%) uznała, że pomoc Polaków dla Żydów walczących w getcie była wystarczająca, a jedynie 6,3% stwierdziło, że zdecydowanie za mała. Ponad połowa uczniów stwierdziła, że pomoc Polaków dla Żydów ukrywających się poza gettem była wystarczająca (54,6% badanych), a tylko co dwudziesty uczeń twierdził, że pomoc ta była zdecydowanie za mała (4,9%). Warto dodać, że 9% uczniów twierdziło, że pomoc Polaków dla walczącego getta była zdecydowanie za duża, a 11,2% uczniów uznało pomoc dla ukrywających się poza gettem Żydów za zdecydowanie za dużą.
W celu poznania współczesnych postaw uczniów wobec osób pochodzenia żydowskiego zadano badanym serię pytań wykorzystujących skalę dystansu społecznego (akceptację Żydów w najbliższym otoczeniu badanych uczniów). Z badania wynika, że 45% uczniów byłoby niezadowolonych, gdyby odkryli, że w rodzinie mają osobę pochodzenia żydowskiego, prawie dwie trzecie (60,7%) uczniów byłoby niezadowolonych, gdyby ich partner (dziewczyna/ chłopak) okazał się mieć pochodzenie żydowskie. 44,1% wyraziło niezadowolenie w przypadku zamieszkania żydowskiej rodziny w najbliższym sąsiedztwie, a 40,1% byłoby niezadowolonych, gdyby do ich szkoły trafiły żydowskie dzieci.
– Świadomość historyczna uczniów warszawskich szkół średnich jest wyjątkowo słaba, co wydaje się niestety odbiciem poziomu nauczania w naszych szkołach. A brak świadomości historycznej koresponduje z niechęcią wobec współczesnych Żydów – komentuje Michał Bilewicz.
– W dzisiejszych warszawskich szkołach średnich niemal połowa uczniów nie chciałaby widzieć żydowskich kolegów w ławkach albo dorosłych Żydów jako swoich sąsiadów. To właśnie uczniowie uważający powstanie w getcie za mało istotne, a pomoc udzieloną Żydom w czasie wojny za wystarczającą lub zbyt dużą, są dziś najbardziej niechętni do obecności Żydów w swoim otoczeniu. Ich ignorancja historyczna jest więc mocno powiązana z uprzedzeniami wobec współczesnych Żydów.
Małgorzata Rusiłowicz, nauczycielka języka polskiego, edukatorka edukacji międzykulturowej, laureatka Nagrody im. Ireny Sendlerowej “Za naprawianie świata” w roku 2012, komentuje: – Na niską świadomość historyczną i wiedzę warszawskich uczniów w zakresie dziejów najnowszych składa się kilka przyczyn: bezkrytyczne „zakotwiczenie” młodzieży w teraźniejszości, a w związku z tym brak potrzeby dostrzegania związku przeszłości z życiem tu i teraz; przekaz rodzinny i środowiskowy – często przesiąknięty wrogością do szeroko rozumianej „inności” utożsamianej z „obcością” oraz antysemityzmem; drastyczne ograniczenie planowego i systematycznego nauczania historii w szkołach na wszystkich etapach edukacyjnych. Stosunek warszawskich uczniów do Żydów wyraźnie nacechowany jest wykluczeniem. Wyniki jednoznacznie potwierdzają, iż uczniowie noszą w sobie negatywny stereotyp Żyda. Stereotypizacja wśród młodzieży w znacznym stopniu wtapia się w ich życie codzienne i stosunek zarówno do teraźniejszości, jak i do przeszłości.
Badanie wiedzy na temat powstania w getcie warszawskim na zlecenie Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie wykonał w marcu 2013 roku Instytut Badania Opinii „Homo Homini” na reprezentatywnej grupie 1250 uczniów warszawskich szkół średnich. Badanie zrealizowano w związku z 70. rocznicą powstania w getcie warszawskim.