Kim jestem, a kim chciałbym być?
Ryzyko występowania tzw. subiektywnej luki edukacyjnej, czyli poczucia, że posiadane wykształcenie jest niższe od pożądanego, różni się w zależności od wykształcenia, płci, wieku respondentów oraz miejsca zamieszkania. Kobiety częściej są niezadowolone ze swojego wykształcenia niż mężczyźni; młodsi częściej niż starsi, mieszkańcy miast częściej niż mieszkający na wsi. Co ciekawe, nie zaobserwowano zależności, że im większe miasto, tym rzadziej ludzie są niezadowoleni z tego, co osiągnęli w dziedzinie edukacji.
– Te zależności sygnalizują znaczenie aspiracji edukacyjnych Polaków dla poczucia satysfakcji z osiągniętego wykształcenia, ponieważ zarówno kobiety, jak i osoby młodsze czy mieszkańcy miast, charakteryzują się stosunkowo lepszym wykształceniem niż mężczyźni, osoby starsze, mieszkańcy wsi – podkreśla prof. Irena E. Kotowska, współautorka raportu z badania.
Sytuacja społeczno-ekonomiczna i miejsce zamieszkania
Rozwój kompetencji poszczególnych osób jest zróżnicowany nie tylko ze względu na przynależność do grupy społeczno-ekonomicznej, ale przede wszystkim ze względu na miejsce zamieszkania. Wyższy poziom wykształcenia, status na rynku pracy czy zasobność gospodarstwa domowego wpływają zarówno na inwestowanie we własny rozwój, jak i w kompetencje dzieci.
Dodatkowo dostępność instytucji związanych z edukacją rośne wraz z wielkością miejscowości zamieszkania. Oferta edukacyjna jest lepsza w miastach w porównaniu do wsi. Dotyczy to szczególnie dostępności instytucji niemających obowiązkowego charakteru: opieki nad dziećmi do lat 3, przedszkoli i innych instytucji wychowania przedszkolnego, czy też różnego rodzaju oferty zajęć dodatkowych.
Wykształcenie zdobyte przed i po 1989 roku
Wyraźnie widoczne jest zróżnicowanie ścieżek edukacyjnych osób kończących swoją edukację przed transformacją (do 1989 r.), w okresie transformacji (1989–1999) oraz po 2000 roku. Grupy te różnią się nie tylko poziomem osiągniętego wykształcenia, ale i zadowoleniem z niego oraz postawami wobec kształcenia ustawicznego. Najmniej zadowoleni są ci, którzy zdobywali wykształcenie przed 1989 rokiem, najbardziej – zdobywający je po 2000 roku.
Zarówno poczucie niezadowolenia z wykształcenia, jak i przede wszystkim działania podejmowane, by temu zaradzić – podjęcie nauki w systemie formalnym bądź w ramach kształcenia ustawicznego – wskazują na możliwe pogłębienie się różnic nie tylko między osobami, które kończyły swą edukację przed 1989 rokiem a po 1989 roku, ale także między mieszkańcami wsi i małych miast a mieszkańcami innych miast, jak również między kobietami i mężczyznami.
Osoby z wyższym poziomem wykształcenia oraz te, które są niezadowolone ze swego wykształcenia, częściej decydują się na uzupełnianie czy kontynuowanie nauki. Możliwe więc, że będą zwiększały się różnice między nimi a grupami ludności o niskim poziomie wykształcenia i braku aspiracji edukacyjnych, biernymi edukacyjnie.
Co motywuje dorosłych Polaków do nauki?
Częściej dokształcają się osoby pracujące, a także te, które poszukują nowej pracy. Natomiast generalnie dorośli Polacy nie odczuwają potrzeby uczenia się – jest to najczęściej wymieniany powód braku aktywności edukacyjnej. Kolejnym wskazywanym powodem jest brak czasu, szczególnie w przypadku osób młodych i osób w tzw. prime-age. Może to wskazywać, że w tych grupach osób pojawia się konflikt pomiędzy realizacją różnych celów życia – zawodowych, rodzinnych oraz edukacyjnych. Badanie IBE pokazuje, że postawy wobec uczenia się przez całe życie są raczej stabilne: osoby aktywne edukacyjnie w 2013 r., podczas pierwszej rundy badania, były również aktywne w 2014 r., natomiast osoby bierne edukacyjnie – pozostały bierne.
Zarówno kobiety, jak i mężczyźni, jako najważniejszy powód kontynuowania nauki wskazali chęć uzyskania dyplomu ukończenia szkoły. Polki na drugim miejscu stawiają znalezienie odpowiedniej szkoły, panowie wskazują natomiast na chęć poprawy sytuacji finansowej.
Wykształcenie a typ umowy w pracy
Wykształcenie ma wpływ na pierwszą umowę z pracodawcą – z korzyścią dla osób z wykształceniem wyższym. Ponad 40% osób z wykształceniem co najwyżej podstawowym zdecydowało się na podjęcie pierwszej pracy na podstawie umowy ustnej (co oznacza zatrudnienie w szarej strefie). Natomiast 80% osób, które ukończyły studia, podjęło pierwszą pracę na podstawie umowy na pełen etat. Jeśli podjęły zatrudnienie przed zakończeniem studiów, to mniej niż 20% z nich zdecydowało się na pracę bez formalnej pisemnej umowy. Podejmowanie pracy bez umowy pisemnej (w szarej strefie) przez osoby młode, szczególnie z wykształceniem co najwyżej zasadniczym zawodowym, wiąże się z różnego rodzaju ryzykiem (w tym brakiem zabezpieczenia społecznego – praw do zasiłku chorobowego, renty czy emerytury w przyszłości).
Generalnie, niższy poziom wykształcenia oznacza też, że osoby młode uzyskują pracę w zawodach niewymagających wysokich kompetencji. Dodatkowo, wyraźnie widać, że dyplom licencjacki średnio daje niższe wynagrodzenie w porównaniu ze średnim wynagrodzeniem osób posiadających dyplom liceum profilowanego (z maturą) czy średnią szkołą zawodową (zarówno z maturą, jak i bez matury).
Badanie „Uwarunkowania decyzji edukacyjnych” to pierwszy tak duży projekt edukacyjny, który sprawdza, jak Polacy rozwijają swoje umiejętności i kompetencje w trakcie życia i jaki jest wpływ otoczenia rodzinnego na ich decyzje w tym obszarze. W ramach drugiej rundy badania, której wyniki właśnie ogłoszono, zrealizowano w drugiej połowie 2014 r. łącznie w próbie przekrojowej aż 33 402 wywiadów w gospodarstwach domowych, w tym 29 213 gospodarstw przebadanych w pierwszej rundzie projektu (jej wyniki przedstawione zostały w czerwcu 2014 roku).
Broszura z wynikami badania dostępna na stronie http://eduentuzjasci.pl/badania/110-badanie/235-uwarunkowania-decyzji-edukacyjnych-badanie-panelowe-gospodarstw-domowych.html