Planety dalekich systemów

Do chwili powstania tego artykułu ziemscy astronomowie poznali już 850 planet spoza Układu Słonecznego.

Pierwszy pozasłoneczny system planetarny został odkryty w 1991 roku przez polskiego radioastronoma i astrofizyka prof. Aleksandra Wolszczana. Wyniki badań zaprezentowano na zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego w Atlancie i opublikowano na łamach czasopisma „Nature” 9 stycznia 1992 roku.

Profesor obserwował niebo w Portoryko za pomocą największego na świecie radioteleskopu Arecibo średnicy 305 metrów. Jego uwagę przyciągnął nierówny rytm wysyłania impulsów radiowych przez gwiazdę pulsar PSR B1257+12 w gwiazdozbiorze Panny. Doszedł do wniosku, że wokół gwiazdy muszą krążyć planety. Odkrył trzy: dwie o masach równych 2,8 i 3,4 masy Ziemi i jedną mniejszą.

Prof. Aleksander Wolszczan urodził się w 1946 roku w Szczecinku. Ukończył studia na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od 1982 r. mieszka w USA. Miesięcznik „Astronomy” umieścił go na liście 25 największych odkrywców wszech czasów – obok Galileusza, Isaaca Newtona i Mikołaja Kopernika. Jest wymieniany w gronie kandydatów do Nagrody Nobla z fizyki.

GORĄCE NEPTUNY

Przykład: Gliese 436b
Masa: 22 razy większa od masy Ziemi
Promień orbity: 4,4 miliona kilometrów (Ziemi – ok. 150 mln km)

To gazowe olbrzymy poruszające się po orbicie w pobliżu gwiazdy. Gliese 436b krąży wokół stosunkowo ciemnego i zimnego czerwonego karła, ciała niebieskiego, w jakie obfituje nasz kosmos. Przypuszcza się, że atmosfera planety zawiera metan.

GAZOWE OLBRZYMY

Przykład: Jowisz
Masa: 318 razy większa od masy Ziemi
Promień orbity: 778 milionów kilometrów

Te olbrzymie ciała niebieskie mają niezwykle gęstą atmosferę, złożoną głównie z wodoru i helu otaczających małe skalne jądro.

PLANETY CHTONICZNE

Przykład: COROT-7b
Masa: nawet 9 razy większa od masy Ziemi
Promień orbity: 2,58 miliona kilometrów

Nazwa pochodzi od greckiego słowa chthónios określającego w mitologii greckiej potwory z podziemi. Najprawdopodobniej te kamienne obiekty były kiedyś gazowymi olbrzymami, ale w jakiś niewyjaśniony jeszcze sposób utraciły swoją atmosferę.

GORĄCE JOWISZE

Przykład: 51 Pegasi b
Masa: 0,5 masy Jowisza
Promień orbity: mniej niż 7,9 miliona kilometrów

Światy podobne do największej planety naszego Układu Słonecznego nazywane są także zewnętrznymi jowiszami. Znajdują się jakieś 100 razy bliżej swojej gwiazdy niż Jowisz Słońca, co oznacza, że panują na nich piekielne temperatury.

SUPERNEPTUNY

Przykład: HAT-P-11b
Masa: 25 razy większa od masy Ziemi
Promień orbity: 7,9 miliona kilometrów

Większa i masywniejsza od Neptuna, jednak wymiarami nawet nie zbliża się do egzoplanet typu jowiszowego. HAT-P-11b została odkryta w czasie tranzytu: gdy podczas przejścia przed tarczą swojej planety zasłaniała jej światło. Zjawisko to dla astronomów okazało się cenną wskazówką, dzięki której byli w stanie określić parametry planety.

SUPERZIEMIE

Przykład: Kepler – 22b
Masa: Nieznana (promień jest 2,4 razy większy niż ziemski)
Promień orbity: 127 milionów kilometrów

Tak nazywane są egzoplanety nawet 10 razy masywniejsze od Ziemi. Teoretycznie mogłyby na nich istnieć warunki pozwalające na zasiedlenie, niestety, tego typu globy bardzo trudno zlokalizować.

PLANETY OCEANICZNE

Przykład: GJ1214b
Masa: 6,55 razy większa od masy Ziemi

Większe od Ziemi. Prawdopodobnie złożone głównie z wody. Do tej pory GJ1214b jest jedyną znaną nam kandydatką na planetę oceaniczną.

PLANETY ZIEMIOPODOBNE

Masa: 0,003 masy Jowisza
Promień orbity: 150 milionów kilometrów

To najbardziej poszukiwane elementy gwiezdnej układanki. Łowcy egzoświatów wypatrują ich z nadzieją, że na jakimś podobnym do naszej planety globie również rozwinęło się życie.

BRĄZOWE KARŁY

Przykład: Gliese 229b
Masa: między 20 a 50 razy większa od masy Jowisza
Promień orbity: 6 miliardów kilometrów

Te ciała niebieskie to ni pies, ni wydra – swoimi rozmiarami przewyższają nawet największe znane typy planet, ale nie emitują widzialnego światła, przez co nie mogą być zaliczane do kategorii gwiazd. To, co emitują, to promieniowanie podczerwone, wytwarzane podczas grawitacyjnego kurczenia się i sporadycznych fuzji jądrowych deuteru.

PLANETY TYPU NEPTUNA

Masa: 17 razy większa niż masa Ziemi
Promień orbity: 4,5 mld kilometrów

Pomimo że prawie wszystkie z poznanych przez nas dotąd planet tego rodzaju są gorące – co więcej, stanowią najbardziej liczną grupę ze znalezionych egzoplanet – to znajdywane są także zupełnie zimne obiekty orbitujące w chłodnych rejonach.

PLANETY WŁÓCZĘGI

Przykład: CHA110913
Masa: 8 razy większa od masy Jowisza
orbita: przemierza samotnie, bez swojej gwiazdy, Drogę Mleczną

Naukowcy odkryli wiele obiektów-kandydatów do tego ekstrawaganckiego klubu, jednak nie do końca wiadomo, czy nie są to po prostu brązowe karły. Jeśli potwierdzi się, że są to planety, będzie to oznaczało, że zostały wyrzucone ze swojego układu gwiezdnego.