Maj 2012 roku. Pep Guardiola, trener klubu piłkarskiego FC Barcelona, odchodzi z drużyny. W ciągu 4 lat pracy z hiszpańskim zespołem szkoleniowiec zdobył 14 z 19 możliwych trofeów, stając się jednym z najbardziej utytułowanych szkoleniowców w historii. Sukces Guardioli, podobnie jak sukcesy innych instruktorów, nie byłby jednak możliwy bez zgrania ze sobą wielu różnych elementów. Przeciętny kibic, oglądając mecz w telewizji, nie zdaje sobie sprawy, jak wiele pracy kryje się za sukcesami poszczególnych drużyn. Nie wystarczy kupić najlepszych zawodników i wysłać ich na boisko. Praca trenera jest bardziej złożona, niż na pozór mogłoby się wydawać.
Psychologia tworzenia dobrej atmosfery
Stosunki panujące wewnątrz klubu przekładają się na dyspozycję drużyny na boisku, dlatego tak istotne jest zachowanie korzystnej atmosfery wewnątrz zespołu. Za niewątpliwe wyzwanie dla szkoleniowców należy uznać poukładanie grupy złożonej z wielkich indywidualności, a zwłaszcza przełożenie potencjału poszczególnych zawodników na sukces zespołu. Każdy z piłkarzy chce mieć istotny wpływ na wyniki drużyny, a wobec faktu, że liczba zawodników na boisku jest ograniczona, trener powinien tak zarządzać zespołem, by nie dochodziło w nim do konfliktów i żaden z graczy nie poczuł się odsunięty na dalszy plan.
Nie istnieje jeden model kształtowania więzi szkoleniowca z piłkarzami. Jedni trenerzy pozwalają sobie na bliższy kontakt z zawodnikami, drudzy preferują nieco sztywniejszy model pracy, jednak to, co wyróżnia profesjonalistów to szczerość i dyscyplina. Uczciwość wobec piłkarzy pomaga trenerowi wzbudzić w nich zaufanie. Zachowanie w drużynie porządku zapobiega z kolei zbytniemu odprężeniu, przez co futboliści lepiej przykładają się do swych zadań. W klubach istnieje system kar za niestosowanie się do szeregu obowiązków, np. spóźnienie się na trening. W 2009 roku tylko za stawienie się na ćwiczenia dwie minuty po czasie jeden z obrońców Barcelony musiał zapłacić 500 euro kary.
Trener powinien umieć pobudzić piłkarzy do działania, zaszczepić w nich wolę rywalizacji i zwycięstwa. Bez odpowiedniego nastawienia zespołu najlepsza taktyka i skład mogą okazać się niewystarczające. Trener, w zależności od sytuacji, chwali piłkarzy bądź ich krytykuje, stawia przed zespołem nowe cele i wyzwania, przekonuje drużynę, że praca włożona w każdy trening i mecz przyniesie rezultaty.
Taktyk
Opracowanie strategii to dla trenera zadanie fundamentalne. To on decyduje o ustawieniu zespołu, wybiera także wykonawców stałych fragmentów gry. Taktyka drużyny uzależniona jest od profilu piłkarzy, których szkoleniowiec ma w składzie. Inaczej bowiem wygląda plan gry, gdy zespół posiada wysokiego, lecz zarazem mało zwrotnego napastnika, a inaczej kiedy dostępni skrzydłowi to piłkarze szybcy i dobrzy technicznie, jednakże nieposiadający nadzwyczajnych warunków fizycznych.
W większości klubów trenerzy posiadają również decydujący głos podczas sprowadzania do drużyny nowych zawodników.
Olbrzymią rolę w przygotowaniu do meczu odgrywa analiza wideo. Trenerzy długimi godzinami studiują grę przeciwnika, próbując znaleźć jego mocne i słabe strony. To dzięki dogłębnej analizie rywala możliwe jest zrozumienie jego gry, a co za tym idzie ułożenie strategii, która pozwoli odnieść satysfakcjonujący wynik.
O to, jak wygląda rozpracowanie przeciwnika zapytaliśmy Michała Zachodnego, analityka piłkarskiego pracującego dla InStat Football:
– Analizując rywala danej drużyny, przygotowuję dla jej sztabu szkoleniowego wskazówki dotyczące najistotniejszych kwestii taktycznych danego zespołu. Trwa to zazwyczaj kilka godzin, w zależności od liczby obejrzanych meczów. Szukam schematów – i zalet, i błędów – po czym wszystko układam według trzech grup tematycznych: ataki pozycyjne, kontry i defensywa. Przyznaję po kilka punktów w każdej, razem z rozrysowaniem i rozpisaniem ich gry. Do tego dopisuję stałe fragmenty meczu oraz krótką charakterystykę piłkarzy z głównego składu.
Podczas meczu trener musi być przygotowany na każdy możliwy scenariusz. Powinien potrafić dostosować się do bieżących wydarzeń na boisku.
– Muszę być uważny i czujny, by w odpowiednich momentach spotkania móc właściwie zareagować, czy to poprzez wpuszczenie nowych zawodników z ławki rezerwowych, czy poprzez zmianę taktyki – mówi Rafael Benitez, były trener Realu Madryt – W trakcie meczu staram się zachować spokój i jasny umysł. Dzięki temu jestem w stanie lepiej analizować grę. Zdarza mi się jednak krzyczeć i gestykulować przy linii bocznej, ponieważ chcę w ten sposób wpłynąć na postawę piłkarzy.
Gracz zespołowy
Nikt nie wyobraża sobie dzisiaj profesjonalnej drużyny piłkarskiej bez zespołu fachowców wspierających pierwszego trenera przy jego pracy. Nowoczesny szkoleniowiec pozostaje w ciągłym kontakcie z dietetykami, fizjoterapeutami i lekarzami. We współczesnej piłce nożnej ogromne znaczenie odgrywa przygotowanie fizyczne. By sprostać trudom sezonu, zawodnicy mnóstwo czasu spędzają na siłowni i sali do ćwiczeń. Trenerzy korzystają z systemu GPS oraz urządzeń monitorujących pracę organizmu zawodnika. Na podstawie uzyskanych informacji w porozumieniu ze swoimi asystentami układają potem plan treningowy.
Praca zespołu masażystów i lekarzy umożliwia piłkarzom utrzymanie doskonałej formy fizycznej oraz jak najszybszy powrót do pełnej sprawności po odniesionych kontuzjach.
Godni uwagi są zajmujący się piłkarzami medycy, którzy podobnie jak trenerzy nie stronią od nowych rozwiązań. Były lekarz Bayernu Monachium, dr Müller-Wohlfahrt, nazywany ze względu na niekonwencjonalne metody swojej pracy doktorem Frankensteinem, leczy urazy sportowców miksturą… z krwi cieląt. Zawiera ona między innymi uzyskiwany z grzebieni kogutów kwas hialuronowy. Wstrzykiwana bezpośrednio w uszkodzone tkanki – jak twierdzi Müller-Wohlfahrt – skraca czas rehabilitacji o 70 procent.
W nowoczesnym futbolu coraz bardziej polega się na komputerach i szeroko rozumianej technologii. Sceptycznie podchodzi do tego Michał Zachodny – Uważam, że należy łączyć dwa aspekty: ludzki, a więc pracę własnymi oczami oraz technologiczny, który wykorzystuje dostępne narzędzia elektroniczne przeznaczone do analizy i obserwacji.