“Nasz rodowód gdzieś wyrasta hen od Piasta, Kraka, Lecha” – śpiewał Jan Pietrzak. Tymczasem początki państwa polskiego nadal budzą emocje i kontrowersje. Dopóki sprawą zajmowali się historycy języka, badając pisma starocerkiewno-słowiańskie i frankońskie, oraz historycy i historycy sztuki, obraz był stosunkowo spójny. Mojmir, zwany później pierwszym, w triumfalnym pochodzie, wygnał władców plemiennych państewek słowiańskich i zjednoczył je pod własnym berłem.
Miecz i krzyż
Tak powstało państwo morawskie zwane później wielkomorawskim. Pierwsze tak potężne państwo słowiańskie. Historia następców Mojmira mogłaby posłużyć za scenariusz niejednego filmu sensacyjnego, pełnego dramatycznych zwrotów akcji. Mojmir przyjął chrzest wraz z całym swoim ludem. Niewątpliwie była to w owym czasie ważna polityczna decyzja. Czy jednak inicjatywa wyszła od samego księcia, czy chciał tego Ludwik Niemiec? Historycy nadal toczą w tej sprawie spory. Niewątpliwie jednak to Ludwik Niemiec… usunął z tronu Mojmira. Postanowił uczynić władcą bardziej spolegliwego – jak mu się zapewne zdawało – Rościsława. Była to ogromna pomyłka, gdyż Rościsław szybko postanowił się uniezależnić od protektora. Zamiast schylić czoła przed niemieckim duchowieństwem, wysłał do Konstantynopola poselstwo z prośbą o przysłanie misjonarzy, którzy… sprawowaliby liturgię w języku słowiańskim. Tak Metody i Konstanty (który później przyjął imię Cyryl) stworzyli przekład Pisma Świętego. Najpierw jednak musieli opracować alfabet, pozwalający zapisać odmienne od łacińskich i germańskich głoski. I tu zaczął się nowy konflikt polityczny – tym razem w Kościele. Biskupi bawarscy protestowali przeciwko nowym porządkom. Sprawa trafiła do papieża, który… zezwolił na słowiańską liturgię. Tyle tylko, że kiedy mnisi podróżowali do papieża, Bawarczycy zyskali przewagę polityczną. Jak niegdyś Rościsław pozbawił tronu swego krewnego Mojmira, tak teraz jego zdradził siostrzeniec – Świętopełk. W porozumieniu z Karolmanem, synem Ludwika Niemca, wuja uwięził, oślepił, a następnie doprowadził do jego egzekucji.
Z biegiem Wisły
Świętopełk niewątpliwie poszerzył granice państwa morawskiego. Czy podbił także Wiślan? „Siedział na Wiśle knędz hardy wielce” – zapisano w „Żywocie świętego Metodego”. Czy autor miał na myśli władcę Wiślan? Do lingwistycznych zagadek dorzucili swoje trzy grosze (a raczej pokaźny zwitek banknotów) archeolodzy. Fundamenty rotund typu morawskiego na Wawelu i podwrocławskim Grójcu, pozostałości spalonych grodów w Stradowie i Szczaworyżu i gipsowa misa chrzcielna z Wiślicy spowodowały lawinę kolejnych teorii i domysłów. Spekulacje wzbudziło także odkrycie „skarbu z Kanonicznej”, czyli ponad 3 ton grzywien siekieropodobnych znalezionych w Krakowie. Czy one także są świadectwem, że przed Mieszkiem, od którego zaczynamy polską historię, był Świętopełk? Na antenie TVP Historia profesorowie historii: Przemysław Urbańczyk, Jacek Banaszkiewicz i Hanna Kóčka-Krenz spierają się o początki państwa polskiego, ujawniają i interpretują nowe fakty.