Wiekopomny kalkulator

Kalkulatory – niewielkie i poręczne maszyny liczące zrewolucjonizowały w XX wieku prowadzenie rachunków i obliczanie wydatków. Zamiast zliczać słupki na liczydłach, księgowi usiedli do maszyn. A stało się to prawie 70 lat temu.

Pierwszy, najprostszy kalkulator wymyślił  w czasie II wojny światowej Konrad Zuse. W 1941 roku  ukończył w Niemczech prace nad maszyną nazwaną Z3, która wykonywała obliczenia na liczbach binarnych zapisanych w reprezentacji, nazywanej dzisiaj zmiennopozycyjną. Urządzenie było sterowane programem zewnętrznym podawanym za pomocą perforowanej taśmy filmowej. Maszyna Z3 została całkowicie zniszczona w czasie bombardowania w 1945 roku. Następny model maszyny Zusego, Z4 przetrwał i działał do końca lat pięćdziesiątych XX wieku.

W roku 1942 zespół specjalistów pod kierunkiem J.W. Mauchly’ego i J.P. Eckerta zaprojektował i zbudował maszynę ENIAC (ang. Electronic Numerical Integrator And Computer). Pierwsze obliczania przy pomocy tej maszyny wykonano w listopadzie 1945 roku. ENIAC uznawany jest powszechnie za pierwszy kalkulator elektroniczny (lampowy), chociaż w 1976 roku okazało się, że już wcześniej zaczęły pracować w Wielkiej Brytanii maszyny Coloss I i II. Maszyna ENIAC była monstrualną konstrukcją złożoną z 50 szaf o wysokości 3 metrów zawierających około 20 tysięcy lamp.

W 1948 Curt Herzstark zaprojektował w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie mały mechaniczny kalkulator. Naukowiec przetrwał obóz i po zakończeniu II wojny światowej wyjechał do Lichtensteinu, aby udoskonalić swoje dzieło. Kalkulatory Curta przez długi czas były najlepszymi kalkulatorami na rynku. Ustąpiły pola dopiero elektronicznym. W porównaniu z innymi maszynami liczącymi maszynki Curta miały kieszonkowe rozmiary i liczyły z dużą dokładnością, oferując przy tym prostą i szybką obsługę. Kalkulator produkowano w dwóch wersjach: typ I powstał w liczbie 80 tys. egzemplarzy i typ II wyprodukowany w liczbie 60 tys. sztuk. Produkcję kalkulatorów Curta zakończono w 1970 roku.

Innym przodkiem dzisiejszego kalkulatora był arytmometr. Ręczna maszyna kalkulacyjna, przeznaczona do wykonywania 4-6 działań arytmetycznych (dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie, potęgowanie, pierwiastkowanie). Ze względu na sposób wprowadzania danych wyróżnia się arytmometry dźwigniowe i klawiszowe, zaś z uwagi na zastosowany napęd lub układ przy wykonywaniu działań – mechaniczne, elektromechaniczne i elektroniczne. Arytmometry wykorzystywane były przy pracach rachunkowych w biurach oraz do obliczeń w pracach projektowych.

Dziś o tych maszynach nikt już prawie nie pamięta. Większość pracy obliczeniowej wykonują specjalistyczne i bardzo zaawansowane kalkulatory, które dysponują nawet 400 funkcjami. Powszechne są także proste kalkulatory kieszonkowe. Prosty kalkulator można znaleźć w każdym komputerze, telefonie komórkowym i na stronach www. Obliczenia wykonują dziś także arkusze kalkulacyjne. Możliwości jest mnóstwo. Na przykład kalkulator Vector CS-102II z dwuliniowym wyświetlaczem może wykonywać działania statystyczne, całki, równania, pochodne, macierze czy operacje wektorowe w różnych systemach liczbowych. h.k.