Nihiliści kiedyś i dziś. Jak powstał optymistyczny nihilizm i na czym polega?

Nihilista to wartościujące pojęcie, które potocznie oznacza człowieka o pesymistycznym nastawieniu do życia, depresyjnego, agresywnego i wrogo odnoszącego się do religii. W poniższym artykule udowadniamy jednak, że nihilizm jest czymś znacznie głębszym i niekoniecznie negatywnym. Wyjaśniamy kim jest nihilista, jak wygląda jego życie oraz jakie są przejawy nihilizmu we współczesnym świecie.
Nihiliści kiedyś i dziś. Jak powstał optymistyczny nihilizm i na czym polega?

Kim jest nihilista? 

Kto to jest nihilista? Można w ten sposób nazwać człowieka, który neguje wszelkie zastane wartości i idee. Nie istnieje dla niego obiektywna prawda, piękno, dobro, zło ani uniwersalna moralność. Wszystko jest w jego odczuciu relatywistyczne i subiektywne, kreowane indywidualnie przez człowieka. W związku z tym odrzuca wszelkie społeczne powinności czy konwenanse. Dystansuje się od wszelkich religii, które w jego odczuciu są irracjonalne, stanowiąc tanie źródło pocieszenia dla słabego człowieka.

Nihilista nie uznaje w swoim życiu żadnych autorytetów ani innych punktów odniesienia. Odczuwa pogardę względem konformizmu i innych zachowań stadnych. Ceni w swoim życiu niezależność, wolność, odwagę siłę oraz niczym nieskrępowane wyrażanie siebie. Odrazę wzbudza w nim natomiast słabość, lęk, pokora czy troska o innych.  

Nihilista uznaje, że człowiek w swojej istocie nie różni się od innych zwierząt. Odrzuca więc świat metafizyczny i duchowy, uznając wiarę w nie jako naiwność. Koncentruje swoją uwagę na zaspokajaniu typowo biologicznych potrzeb. Zdaniem nihilistów nad światem nie czuwa jakakolwiek opatrzność, lecz jest on pełen chaosu i nieuporządkowania. Życie człowieka nie ma żadnego obiektywnego sensu ani kierunku. Nihilista całkowicie dystansuje się od takich pojęć jak grzech, poczucie winy czy wyrzuty sumienia. 

 

Przedstawiciele nihilizmu 

Najbardziej znanym reprezentantem nihilizmu jest Fryderyk Nietzsche. Ten niemiecki filozof zasłynął z twierdzenia „Bóg nie żyje”. Śmierć Boga oznacza w jego koncepcji odcięcie się od wszelkich wartości propagowanych przez chrześcijaństwo.

Nietzsche oskarżał przedstawicieli Kościoła o to, że podporządkowują sobie wiernych, którym nie pozwalają na samodzielne myślenie. Wyrażał również pogardę względem takich postaw chrześcijańskich jak opieka nad słabszymi, miłosierdzie czy ofiara. Jego zdaniem przetrwać powinny jedynie silne jednostki, podczas gdy dla słabych nie ma miejsca na tym świecie. Jego filozofia posłużyła w późniejszych latach Adolfowi Hitlerowi do stworzenia ideologii nazistowskiej. 

Do polskich przedstawicieli nihilizmu w literaturze zalicza się m.in. Tadeusza Borowskiego oraz Kazimierza Przerwę-Tetmajera. Borowski w swoich opowiadaniach przedstawił obraz wojennych zbrodni, które były dokonywane w milczeniu i przyzwoleniu. Kaci dokonywali mordów w sposób beznamiętny i mechaniczny, nie odczuwając jakichkolwiek skrupułów. Świadkowie bierne przyglądali się okrutnym zbrodniom, które w żaden sposób ich nie poruszały. Ofiary bez jakiegokolwiek oporu godziły się natomiast ze swoim losem. Nie broniły własnego życia, gdyż uznawały je za kompletnie bezwartościowe i pozbawione sensu. Z czasem więźniowie zatracali dotychczasowe wartości oraz własną godność ludzką.  

Kazimierz Przerwa-Tetmajer nihilistyczną postawę wyraził m.in. w wierszu „Nie wierzę w nic”. Podmiot liryczny neguje wszelkie wartości, odrzuca pragnienia i wyraża wstręt względem wszelkich działań.

Przedstawicielem nihilizmu był również niemiecki psychoanalityk i twórca psychoanalizy Sigmund Freud. Uważał on człowieka za zdeterminowane instynktami zwierzę, które dąży do nieograniczonego zaspokajania własnych popędów seksualnych. Kultura stanowi dla niego źródło cierpienia, ponieważ każe przystosowywać się mu do społecznych norm, co skutkuje powstawaniem nerwic. 

Przedstawicielem nihilizmu jest również biblijny Piłat. Kiedy Jezus powiedział mu, że przyszedł na świat, aby dać świadectwo prawdzie, usłyszał wtedy retoryczne pytanie „A cóż to jest prawda?”.

 

Czym jest współczesny nihilizm? 

Współcześnie nihilizm jest utożsamiany z takimi pojęciami jak postmodernizm, indywidualizm oraz ateizm. Zwykle nadaje się mu negatywne znaczenie, sprowadzając do upadku wartości w cywilizacji zachodniej. Współczesny człowiek odrzuca je, gdyż przestają stanowić w jego życiu punkt odniesienia. Kościół przestał był instytucją, która stoi na straży moralności. Nawet wierni nie respektują moralności religijnej, zwłaszcza związanej z seksualnością. Wszelkie instytucje wskazujące określony sposób postępowania są uznawana jako zniewalające i ograniczające wolność.  

Współczesny nihilizm mocno zaznacza się również we współczesnej kulturze, sztuce i popkulturze. To, co dawniej wzbudzało zgorszenie i oburzenie, obecnie staje się normalnością. Możemy więc zobaczyć filmy, spektakle czy obrazy, przedstawiające np. wulgarne czy pornograficzne sceny. Wszystko staje się dziś dozwolone, a przyjemność i rozrywka stanowią najwyższe cnoty.

Człowiek odrzuca wszelkie autorytety i przeciwstawi się próbom narzucania mu czegokolwiek. Chce mieć możliwość swobodnego kreowania siebie we wszelkich obszarach życia, nie zwracając uwagę na społeczne normy, powinności czy stereotypy. Społecznie akceptowalne stają się również różnego typu patologiczne zjawiska, jakie jak np. kradzież, kłamstwo, korupcja czy rozwiązłość seksualna.  

 

Optymistyczny nihilizm: co to takiego?  

Perspektywa nihilistyczna może być rozpatrywana w pozytywny sposób. Nihilista negujący świat wartości nie jest wtedy pogrążonym w pesymizmie i rozpaczy człowiekiem, lecz pełnym wewnętrznej mocy, siły i odwagi. Myśli w sposób niezależny i nie pozwala sobie niczego narzucać z zewnątrz. Dzięki temu jest odporny na wszelkiego typu manipulacje czy indoktrynację.

Żyje po swojemu, czuje się wolny i samodzielnie poszukuje odpowiedzi na pytania o sens życia. Nie troszczy się przesadnie o opinię innych ludzi, ani nie próbuje ich zadowalać. Nie jest konformistą, który ślepo podąża za stadem, lecz żyje zgodnie z własnymi potrzebami. Dzięki odrzuceniu kategorii dobra i zła, nie zmaga się w swoim życiu z poczuciem winy, wstydem czy wyrzutami sumienia. 

Pozytywny nihilista rzadko się zamartwia, ponieważ nie traktuje siebie ani swojego życia zbyt poważnie. Nie wraca myślami do przeszłości, nie rozczula się nad sobą, ani nie boi się śmierci. Stara się wykorzystywać każdy dzień jak najlepiej i znajdować regularnie czas na przyjemności.

Nie traci czasu na spotkania z ludźmi, których nie lubi lub którzy nie przyczyniają się do jego rozwoju. Jest w stanie bez trudności kończyć toksyczne związki i otwierać się na nowe, bardziej satysfakcjonujące relacje. 

Pozytywny nihilista mówi zawsze to, co myśli, potrafi innym odmawiać i bronić swoich granic. Ma nieustannie otwarty umysł, gotowy na poszerzanie dotychczasowych horyzontów. Nie upiera się przy swoich racjach oraz nabytej do tej pory wiedzy.

Potrafi przyznać się do błędu i nie boi się zmieniać światopoglądu. Odrzucając odgórnie narzucone prawdy, umie być tolerancyjny względem ludzi inaczej myślących – wywodzących się z innej kultury, o odmiennej orientacji seksualnej, poglądach politycznych czy religii. Najbardziej w swoim życiu ceni wolność, niezależność oraz indywidualizm.