Zagrożenia nanotechnologii

{"cache":{"menuItems_8d665_bdc5b":{"__typename":"RootQueryToMenuItemConnection","nodes":[{"__typename":"MenuItem","id":"cG9zdDo4NjY2MA==","parentId":null,"label":"Natura","path":"/kategoria/natura","target":null,"title":null},{"__typename":"MenuItem","id":"cG9zdDo4NjY2Mw==","parentId":null,"label":"Historia","path":"/kategoria/historia","target":null,"title":null},{"__typename":"MenuItem","id":"cG9zdDo4NjY2Mg==","parentId":null,"label":"Zdrowie","path":"/kategoria/zdrowie","target":null,"title":null},{"__typename":"MenuItem","id":"cG9zdDo4NjY1OQ==","parentId":null,"label":"Kosmos","path":"/kategoria/kosmos","target":null,"title":null},{"__typename":"MenuItem","id":"cG9zdDo4NjY2MQ==","parentId":null,"label":"Technologia","path":"/kategoria/technologia","target":null,"title":null},{"__typename":"MenuItem","id":"cG9zdDo4OTQxNA==","parentId":null,"label":"Publicystyka","path":"/kategoria/publicystyka","target":null,"title":null}]},"post_18f38_51994":{"__typename":"Post","id":"cG9zdDoyMDc3","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Zagrożenia nanotechnologii\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":0},"featuredImage":null,"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"title_b28e9_bf21a":"Zagrożenia nanotechnologii","content_b28e9_bf21a":"

Zagrożenia nanotechnologii.

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2009-04-26T18:32:45","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NzQ3Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/cropped-favicon.9553bdbe.png"}},"id":"dXNlcjozNDY=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/21313f31e4c3a966c0f1eefd53d13d12?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Redakcja","slug":"redakcja"}},"authorPosition":"Wpisy redakcji","tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]},"slug":"zagrozenia-nanotechnologii"},"posts_f30bc_e2a1a":{"__typename":"RootQueryToPostConnection","nodes":[{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDcwNA==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDcwNw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/mosquito-g88b06e9bb_1920.jpg"}},"title_b28e9_bf21a":"Przez te mikroorganizmy komary nie dadzą nam spokoju. One przyciągają insekty najbardziej","slug":"przez-te-mikroorganizmy-komary-nie-dadza-nam-spokoju-one-przyciagaja-insekty-najbardziej","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-04T20:00:00","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4ODcxOA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/281304910-371515401623709-2919354311998713416-n-1.jpeg"}},"id":"dXNlcjo3NDc=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/7da98bdb8e864804ae0357691ea996a2?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Marcin Powęska","slug":"marcin-poweska"}},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybToxNjQ=","name":"Medycyna","slug":"medycyna"}]},"seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Przez te mikroorganizmy komary nie dadzą nam spokoju. One przyciągają insekty najbardziej - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":3},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

Już wiadomo, co dokładnie tak chętnie przyciąga komary do naszej krwi. Naukowcy odkryli, że odpowiadają za to dwa wirusy wywołujące choroby tropikalne.

\n\n\n\n\n\n\n\n

Wirusy wywołujące choroby tropikalne – Zikę i dengę – mogą wykorzystywać zapach ciał swoich gospodarzy na własną korzyść. Testy przeprowadzone na myszach wykazały, że obecność wymienionych wirusów czyni zwierzęta bardziej apetycznymi dla komarów. To z kolei oznacza łatwiejsze przenoszenie patogenów.

\n\n\n\n

To wyjątkowo sprytna taktyka, która pomaga wirusom w dotarciu do nowych celów. Przerwanie tego “zapachowego łańcucha” mogłoby pomóc w kontrolowaniu nie tylko Ziki i dengi, ale także innych chorób przenoszonych przez komary, np. malarii. Szczegóły badań opublikowano na łamach czasopisma Cell.

\n\n\n\n

Coś tu śmierdzi

\n\n\n\n

Niektóre choroby mogą zmieniać zapach ciał gospodarzy, a część mikroorganizmów wyewoluowała, aby wykorzystać to na swoją korzyść. Dobrym przykładem jest wirus mozaiki ogórka, który uwalnia cząsteczki przyciągające mszyce, wykorzystywane jako wektor do infekowania nowych roślin. Podobnie zachowują się zarodźce malarii, które o swojej obecności informują specyficznym odorem (niewyczuwalnym dla człowieka).

\n\n\n\n

Zespół naukowców z pekińskiego Uniwersytetu Tsinghua pod kierownictwem mikrobiologia Gonga Chenga postanowił sprawdzić, czy wirusy Zika i denga również w jakiś sposób przyciągają uwagę komarów.

\n\n\n\n

Myszy zarażono jednym lub drugim wirusem, a następnie umieszczono ich do trzech komór (grupa kontrolna niezarażona wirusami). Zebrano zapachy wydzielane przez gryzonie, a następnie wprowadzono je do komór wypełnionych komarami, które były połączone z obydwoma pomieszczeniami. W ten sposób uczeni mogli sprawdzić, które zapachy preferują owady. Nawet 70% komarów poruszało się w kierunku komory z zainfekowanymi myszami, co potwierdza, że zwierzęta te pachniały dla nich bardziej “atrakcyjnie”.

\n\n\n\n

Ciekawe jest jednak to, że analiza powietrza z każdego pomieszczenia ujawniła, skąd te różnice. Gryzonie zarażone wirusami wydzielały specyficzne cząsteczki zapachowe, m.in. acetofenon – aż 10 razy więcej niż myszy zdrowe. Posmarowanie zdrowych myszy i ludzkich ochotników acetofenonem potwierdziło, że komary chętniej do nich lgnęły.

\n\n\n\n

W acetofenonie (PhAc) nie ma jednak niczego “magicznego”. Jest to jeden z najprostszych ketonów aromatycznych, o dość intensywnym, przyjemnym zapachu kojarzącym się z zasuszonymi różami. Bakterie produkujące PhAc naturalnie występują na skórze, a ich liczba jest utrzymywana w ryzach przez białka antybakteryjne (RELMα) wydzielane przez komórki skóry. Ich wytwarzanie było na niższym poziomie, gdy myszy chorowały na dengę lub Zikę.

\n\n\n\n

Naukowcy pobrali wymazy od ludzi i odkryli, że faktycznie produkują oni więcej acetofenonu, gdy są chorzy na dengę. Do czego może się to nam przydać?

\n\n\n\n

Informacje zebrane w opisanym badaniu wskazują, że acetofenon jest jednym z nieoczywistych sprzymierzeńców wirusów denga i Zika, przyczyniającym się do ich rozprzestrzeniania się. Wystarczy jednak podać dodatkowe dawki witaminy A (stosowane powszechnie w leczeniu chorób skóry), aby skutecznie obniżyć ilości acetofenonu, a tym samym ograniczyć rozprzestrzenianie się patogenu. To może być naprawdę prosty i skuteczny sposób do kontroli wielu chorób przenoszonych przez komary.

\n","authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]}},{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDY1MA==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDY1Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/ucho.jpg"}},"title_b28e9_bf21a":"Ludzie mają zaskakująco rozwiniętą zdolność do słyszenia w wodzie. Skąd się wzięła?","slug":"ludzie-umiejetnosc-slyszenia-w-wodzie-ewolucja","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Ludzie mają zaskakująco rozwiniętą zdolność do słyszenia w wodzie. Skąd się wzięła? - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":3},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

Nie sposób ukryć zdziwienie na wieść o tym, że człowiek jest w stanie słyszeć pod wodą lepiej niż… foka. Takie wnioski wyciągnęli autorzy badań opublikowanych na łamach Hearing Research.

\n\n\n\n\n\n\n\n

Ssaki początkowo występowały wyłącznie na lądzie, jednak w pewnym momencie coś skłoniło je do powrotu do macierzy. Idealnym tego przykładem są foki, które – choć zdolne do przetrwania na powierzchni – spędzają czas również pod wodą, gdzie mogą zdobywać pożywienie. O ile fakt, że ssaki, które pozostały na lądzie słyszą w takich warunkach lepiej niż pod wodą nie jest szczególnie zaskakujący, tak inne wnioski płynące z nowych badań w tej sprawie mogą zadziwiać.

\n\n\n\n

Ludzie i foki, czyli powrót do korzeni

\n\n\n\n

Na czele zespołu badawczego stanął Jakob Christensen-Dalsgaard z Uniwersytetu Południowej Danii. Wraz ze współpracownikami postanowił on sprawdzić możliwości słuchowe ludzi, zestawiając je z innymi ssakami. W eksperymencie wzięło udział 7 osób. Okazało się, że uczestnicy nadspodziewanie dobrze radzili sobie ze słyszeniem dźwięków pod wodą, dorównując, a nawet przewyższając w tym względzie kormorany czy foki.

\n\n\n\n

Naukowcy doszli do wniosku, iż dolna granica słyszalności, czyli poziom dźwięku, poniżej którego ucho człowieka nie słyszy niczego, jest o 26 dB niższy niż sądzono na podstawie wcześniejszych badań. Ich autorzy sugerowali, że ludzkie ucho pod wodą funkcjonuje w oparciu o tzw. przewodnictwo kostne. W takim wypadku fale dźwiękowe miałyby wprowadzać czaszkę w wibracje. Christensen-Dalsgaard i jego współpracownicy wykazali, iż rezonans w zamkniętym powietrzu w uchu środkowym wzmacnia dźwięk i czyni ucho bardziej wrażliwym. Podobne obserwacje poczyniono w przypadku kormoranów, żółwi czy żab.

\n\n\n

\n\n\n

Oczywiście gdyby porównać faktyczną zdolność do odbierania dźwięków pod wodą, wliczając w to określanie ich źródła, to ludzie najprawdopodobniej nie mieliby z fokami żadnych szans. Zmysł słuchu nie opiera się bowiem wyłącznie na zdolności do odbierania dźwięków, ale również orientacji co do ich pochodzenia. W takim przypadku człowiek pod wodą często musi funkcjonować “po omacku”.

\n\n\n\n

Funkcjonowanie na lądzie jest dla nas zdecydowanie łatwiejsze

\n\n\n\n

Zupełnie inaczej sytuacja wygląda na lądzie. W takich warunkach jesteśmy w stanie określić kierunek dźwięku z dokładnością co do kilku stopni. Powtórzenie tej czynności pod wodą jest znacznie trudniejsze, a margines błędu wynosi nawet 90 stopni. Z czego wynika tak ogromna różnica? Jesteśmy po prostu przystosowani do reagowania na niewielkie różnice czasowe między uszami, które wynikają z prędkości rozprzestrzeniania się dźwięku w powietrzu. W wodzie rozchodzi się on czterokrotnie wolniej, co z kolei rzutuje na różnice czasowe. Pokazuje to, iż miliony lat ewolucji przystosowały nas do funkcjonowania na lądzie, a nie pod wodą.

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-04T18:00:00","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjozMDI2Mw==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/93bf4075e781e0a323929ddf318328c6?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Aleksander Kowal","slug":"aleksander"}},"authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1NQ==","name":"Natura","slug":"natura","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Natura - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}},{"__typename":"Category","id":"dGVybToxMzQ=","name":"Zwierzęta","slug":"zwierzeta"}]}},{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDY5NQ==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDY5Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/globe-895580_1280.jpg"}},"title_b28e9_bf21a":"Oceany nadal skrywają swoje tajemnice. Na mapie widać, gdzie człowiek już zdołał dotrzeć","slug":"oceany-na-mapie-widac-gdzie-czlowiek-juz-zdolal-dotrzec","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-04T17:00:00","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDU2Mw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/173150695_3753030154732297_204665997863757715_n.jpg"}},"id":"dXNlcjozMDI4OQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/060ffe6b27d36a937e1bbcf68be44a1d?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Jakub Zygmunt","slug":"zyga"}},"seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Oceany nadal skrywają swoje tajemnice. Na mapie widać, gdzie człowiek już zdołał dotrzeć - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":2},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

Badacze z projektu naukowego Seabed 2030 przedstawili na konferencji ONZ dotyczącej oceanów mapę, na której pokazują dotychczasowy poziom zmapowana dna oceanicznego na świecie. Naukowcy planują do roku 2030 przeprowadzić na szeroką skalę eksplorację morskich głębin. Co jeszcze przed nami skrywają oceany?

\n\n\n\n

Człowiek stanął już niemalże w każdym miejscu na lądzie i zbadał już praktycznie wszystkie zakamarki każdego z kontynentów. Jednakże tego samego na temat oceanów powiedzieć nie można. Dno morskie jest jednym z najmniej poznanych przez człowieka obszarów na Ziemi.

\n\n\n\n

Podczas konferencji ONZ dotyczącej oceanów została przedstawiona interesująca mapa, która ukazuje w jakim stopniu zostało dno oceanów skartowane. Jak podano, jedynie o 23,4 proc. powierzchni oceanów posiadamy dostateczną wiedzę naukową. Pozostałe ponad ¾ nadal jest dla nas tajemnicą. Badacze z projektu Seabed 2030 zamierzają zmienić ten stan rzeczy.

\n\n\n\n

Modern, direct measurements of the shape of the global ocean floor now encompass 23.4% of the total area. 10.1 million sq km (~ the land area of Europe) was added to the GEBCO chart this past year (red areas). @seabed2030 @NipponF_pr https://t.co/nCOAmyKH4M pic.twitter.com/27sKEkhKPz
— Jonathan Amos (@BBCAmos) June 29, 2022

\n\n\n\n

Okazuje się, że proces kartowania dna oceanicznego znacznie przyspieszył od kilkunastu miesięcy. W ciągu minionego roku powierzchnia morskich głębin, o których mamy naukową wiedzę, zwiększyła się aż o 10 mln km².

\n\n\n\n

Po co nam wiedza o oceanach i tym, co się kryje w ich głębinach?

\n\n\n\n

Dane o podwodnych głębinach będą przydatne nie tylko w nawigacji statków czy w gospodarce rybackiej, ale również w ochronie środowiska. Poznając kolejne obszary den, naukowcy będą zapewne docierać do takich ekosystemów, których dotąd nie znaliśmy.

\n\n\n\n

Ponadto wiedza o budowie dna oceanicznego pozwoli lepiej rozumieć, jak działają prądy morskie i pionowe ruchy wód w oceanach. Będzie można odkryć mechanizmy ich powstawania i zmiany wskutek globalnego ocieplenia.

\n\n\n\n

Czytaj też: Z satelitami na orbicie dzieje się coś niepokojącego. Powodem może być aktywność słoneczna

\n\n\n\n

Seabed 2030 jest programem naukowych finansowanym przez japońską Nippon Foundation. Jak deklarują naukowcy, nie jest to program komercyjny i nie ma na celu kartowania potencjalnych terenów, gdzie mogą występować złoża paliw kopalnych. Jak twierdzą badacze, zmapowanie dna morskiego przed 2030 rokiem będzie możliwe dzięki użyciu autonomicznych i półautonomicznych technologii. Do tej pracy zamierzają użyć m.in. robota, który potrafi w 28 dni zmapować aż 22 tys. km² dna morskiego.

\n","authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[{"__typename":"Tag","id":"dGVybTo4MzUx","uri":"/tag/oceany","name":"oceany"}]},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1NQ==","name":"Natura","slug":"natura","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Natura - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}}]}},{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDY4MA==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDY4Mg==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/panda-wielka.jpg"}},"title_b28e9_bf21a":"Pandy mają tam dodatkowego palca. Znalezisko wykazało, od jak dawna","slug":"pandy-maja-tam-dodatkowego-palca-znalezisko-wykazalo-od-jak-dawna","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-04T16:00:00","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4ODcxOA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/281304910-371515401623709-2919354311998713416-n-1.jpeg"}},"id":"dXNlcjo3NDc=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/7da98bdb8e864804ae0357691ea996a2?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Marcin Powęska","slug":"marcin-poweska"}},"seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Pandy mają tam dodatkowego palca. Znalezisko wykazało, od jak dawna - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":3},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

Wszystkie znane gatunki niedźwiedzi są drapieżnikami. Poza jednym. Pandy wielkie zamiast polować na ssaki, wolą objadać się pędami bambusa. Jak do tego doszło? Odkrycie pewnej chińskiej skamieniałości pomoże rozwiązać tę zagadkę.

\n\n\n\n\n\n\n\n

Panada wielka (Ailuropoda melanoleuca) należy do rodziny niedźwiedziowatych (Ursidae). Przez długi czas zaliczano ją do rodziny szopowatych (jako krewny pandy małej), ale badania genetyczne wykazały, że panda wielka jest spokrewniona z niedźwiedziami, od których oddzieliła się we wczesnym rozwoju tej rodziny. Najbliższy krewny pandy wielkiej to niedźwiedź andyjski.

\n\n\n\n

Panda wielka jest klasyfikowana jako gatunek drapieżnego ssaka ze względu na budowę układu pokarmowego – typowego dla zwierząt spożywających pokarmy mięsne. W rzeczywistości jednak odżywia się pędami roślin (głównie bambusa) – od czasu do czasu przekąsi rybę lub małego gryzonia. Pandy jedzą naprawdę sporo (dziennie do 40 kg), a to dlatego, że trawią zaledwie 1/4 roślin. Dla porównania, krowa trawi ponad 3/4 jedzonych roślin.

\n\n\n\n

Pierwszy wegetarianin wśród zwierząt

\n\n\n\n

Panda wielka nie ma “prawdziwego” kciuka, ale jej kość nadgarstka – trzeszczka promieniowa – jest wydłużona. W chińskiej prowincji Yunnan znaleziono skamieniałości datowane na ok. sześć milionów lat, które są najstarszymi znanymi dowodami na istnienie “fałszywego” kciuka pandy wielkiej. Pozwala on chwytać i łamać ciężkie łodygi bambusa. Nowe wyniki badań opublikowano w czasopiśmie Scientific Reports.

\n\n\n\n

Skamieniałości należą do nieistniejącego już starożytnego krewnego pandy zwanego Ailurarcto, który żył w Chinach 6-8 mln lat temu.

\n\n\n\n

Wang Xiaoming, kurator paleontologii kręgowców w Natural History Museum of Los Angeles County, mówi:

\n\n\n\n

Panda wielka jest rzadkim przypadkiem dużego drapieżnika z krótkim, mięsożernym przewodem pokarmowym, który stał się oddanym roślinożercą. Fałszywy kciuk u Ailurarctos pokazuje po raz pierwszy, prawdopodobny czas i etapy ewolucji karmienia bambusem u pand.

\n\n\n\n

Biolodzy wiedzą o fałszywym kciuku pand od ok. stu lat, ale do tej pory brakowało dowodów kopalnych pozwalających odpowiedzieć na pytania o to, jak i kiedy wyewoluował. Podobnej cechy anatomicznej nie znajdziemy u żadnego innego gatunku niedźwiedzi.

\n\n\n\n

Wang Xiaoming dodaje:

\n\n\n\n

Podczas gdy fałszywy kciuk pandy olbrzymiej nie jest najbardziej elegancki czy zręczny, nawet mały, wystający guzek w nadgarstku może być skromną pomocą w zapobieganiu zsuwania się bambusa z zagiętych palców.

\n\n\n\n

Chińskie skamieniałości znalezione w Yunnan zawierały trzeszczkę promieniową, która była dłuższa niż ta występująca u współczesnych pand wielkich. Nie zawierała jednak haczykowatego zakończenia i mięsistej “poduszki” wokół podstawy kciuka, która wyewoluowała w czasie.

\n\n\n\n

Naukowcy do dzisiaj nie wiedzą, dlaczego pandy wymieniły wysokobiałkową dietę swoich przodków na bambusa, który nie jest bogaty w składniki odżywcze. Dlatego zwierzęta te jedzą nawet 15 godzin dziennie. Mimo że wyglądają potulnie, nie są to żadne “misie” – to wciąż drapieżniki.

Po raz kolejny okazuje się, że cykliczna aktywność słoneczna ma ogromny wpływ na to, co się dzieje na ziemskiej orbicie. Wraz z rozpoczęciem się nowego cyklu słonecznego zaobserwowano znaczny wzrost prędkości „zanurzania się” satelitów w atmosferę, co przyspiesza tylko ich finalne spalenie w górnych warstwach egzosfery lub termosfery.

\n\n\n\n

Trwający 11 lat cykl aktywności słonecznej jest regularnie występującym zjawiskiem na powierzchni naszej najbliższej gwiazdy, które obserwują naukowcy co najmniej od XIX stulecia. Podczas jego trwania dochodzi do pojawiania się plam na Słońcu, rozbłysków, wyrzutów plazmy lub wiatru słonecznego.

\n\n\n\n

Od zeszłej jesieni badacze zaobserwowali, że satelity krążące na orbicie ziemskiej opadają w stronę atmosfery z 10-krotnie większą prędkością. Oznacza to, że dany satelita będzie miał krótsze życia na orbicie i szybciej ulegnie spaleniu w atmosferze.

\n\n\n\n

Wzrost prędkości „opadania” związany jest z tym, że wskutek wiatru słonecznego górne warstwy atmosfery są wyraźnie rzadsze. Satelity nie znajdują już w nich tak silnego oporu, przez co spadają w atmosferę szybciej. Jak na razie naukowcy nie odkryli, dlaczego wiatr słoneczny w taki sposób wpływa na gęstość egzosfery i termosfery.

\n\n\n\n

Czytaj też: Pobyt w przestrzeni kosmicznej pozostawia po sobie ślad. Znacznie większy niż sądzono

\n\n\n\n

\"\" — Od zeszłego roku trwa 25. cykl słoneczny

\n\n\n\n

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna. Czy ją też czekać koniec przez aktywność słoneczną?

\n\n\n\n

Niekoniecznie. Te obiekty na ziemskiej orbicie, które mają własny napęd i sterowane, poradzą sobie w obecnych warunkach. Problem dotyczy w zasadzie tylko satelitów… oraz ogromnej ilości śmieci kosmicznych.

\n\n\n\n

Przez minione pół wieku ludzkość pozostawiła w przestrzeni kosmicznej niezliczoną ilość śmieci w postaci starych rakiet lub nieczynnych satelitów. Teraz dzięki nadzwyczajnej aktywności słonecznej zostaną one w swoisty, naturalny sposób „zutylizowane” w ziemskiej atmosferze.

\n","authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[{"__typename":"Tag","id":"dGVybToxNw==","uri":"/tag/kosmos","name":"kosmos"}]},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1NA==","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Kosmos","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Kosmos - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"kosmos"}]}},{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDY3NA==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDY4NA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/lilia-scaled.jpg"}},"title_b28e9_bf21a":"Największa lilia wodna na świecie. Ukrywała się tuż pod naszym nosem","slug":"najwieksza-lilia-wodna-na-swiecie-ukrywala-sie-tuz-pod-naszym-nosem","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-04T14:00:00","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4ODcxOA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/281304910-371515401623709-2919354311998713416-n-1.jpeg"}},"id":"dXNlcjo3NDc=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/7da98bdb8e864804ae0357691ea996a2?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Marcin Powęska","slug":"marcin-poweska"}},"seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Największa lilia wodna na świecie. Ukrywała się tuż pod naszym nosem - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":3},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

Gigantyczna lilia wodna przez 177 lat ukrywała się tuż pod naszym nosem. Rosła w Królewskich Ogrodach Botanicznych Kew, ale przez ten cały czas była błędnie brana za inny gatunek. Wreszcie dokonano korekty.

\n\n\n\n\n\n\n\n

Grzybienie białe, zwyczajowo nazywane nenufarami lub liliami wodnymi, są gatunkiem bylin z rodziny grzybieniowatych. Cechują je duże, efektowne kwiaty pływające na powierzchni wody. Przez lata rośliny te przerabiano na leki i barwniki. W wielu krajach – z powodu zagrożenia stanowisk naturalnych – objęte ochroną prawną (także w Polsce).

\n\n\n\n

Nowo opisana roślina została nazwana Victoria boliviana – na cześć Boliwii, gdzie rośnie w jednym zbiorniku wodnym w części systemu rzecznego Amazonki. Jest największą na świecie lilią wodną – jej liście mają ponad 3 m szerokości. Opisano ją w czasopiśmie Frontiers. Okazy nowego gatunku znajdują się w Herbarium Kew od 177 lat, a w Herbarium Narodowym Boliwii od 34 lat. W tym czasie powszechnie uważano, że jest to Victoria amazonica.

\n\n\n\n

Naukowcy z Ogrodów Botanicznych Kew, w tym Carlos Magdalena, jeden z czołowych światowych ekspertów w dziedzinie lilii wodnych, od dawna podejrzewali, że roślina różni się od innych gatunków gigantycznych lilii wodnych – Victoria amazonica i Victoria cruziana. Poprosili o nasiona z Boliwii, które zasadzili w Kew. Lucy Smith – ilustratorka botaniczna – wykonała szczegółowe rysunki naukowe wszystkich trzech gatunków. Wymagało to ogromnego poświęcenia, m.in. odwiedzin szklarni w nocy, bo kwiaty lilii wodnych pojawiają się tylko w ciemności.

\n\n\n

\"\" — *Victoria boliviana* rośnie w Boliwii /Fot. Carlos Magdalena

\n\n\n

Lucy Smith mówi:

\n\n\n\n

Byłam w stanie uzyskać dostęp do kwiatów, a także patrząc na liście, mogłam, jako ilustrator, podkreślić te różnice, które widziałam. Podczas gdy je rysowałam, różnice stały się one jeszcze silniejsze w moim umyśle i znalazłam nowe sposoby odróżniania ich od siebie. Może jestem stronnicza, ale z tych trzech gatunków uważam, że nowy gatunek ma jedne z najpiękniejszych kwiatów.

\n\n\n\n

Kew to dzielnica Londynu, która ma długą historię związaną z roślinami – Waterlily House zbudowano w 1852 r., by pokazać piękne i gigantyczne lilie wodne. Nowe odkrycie pokazuje, że rośliny te wciąż potrafią zaskoczyć.

\n\n\n\n

Dr Alex Monro z Ogrodów Botanicznych Kew tłumaczy:

\n\n\n\n

Odkąd po raz pierwszy zobaczyłem zdjęcie tej rośliny w Internecie w 2006 roku, byłem przekonany, że jest to nowy gatunek. Ogrodnicy znają swoje rośliny bardzo dokładnie; często jesteśmy w stanie rozpoznać je na pierwszy rzut oka. Było dla mnie jasne, że ta roślina nie pasowała do opisu żadnego ze znanych gatunków Victorii i dlatego musiała być trzecim gatunkiem. Od prawie dwóch dekad analizuję w Internecie każde zdjęcie dzikich lilii wodnych Victorii, co jest luksusem, którego botanik z XVIII, XIX i większości XX wieku nie miał. Jestem również rozpieszczany przez fakt, że w Kew możemy uprawiać wszystkie gatunki razem obok siebie i w tych samych warunkach, co wyklucza zmiany kształtu i koloru spowodowane warunkami środowiskowymi. W naturze Victoria rośnie na ogromnym obszarze i takie porównanie nie jest możliwe. Tak wiele nauczyłem się w procesie oficjalnego nadawania nazwy temu nowemu gatunkowi i jest to największe osiągnięcie mojej 20-letniej kariery w Kew.

\n","authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1NQ==","name":"Natura","slug":"natura","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Natura - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}}]}},{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDY2MQ==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDY2Mw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/himalayas-g049c8affc_1920.jpg"}},"title_b28e9_bf21a":"Niezwykłe znalezisko w Tybecie. Te bakterie mogą zagrażać nam wszystkim","slug":"niezwykle-znalezisko-w-tybecie-te-bakterie-moga-zagrazac-nam-wszystkim","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-04T12:00:00","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4ODcxOA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/281304910-371515401623709-2919354311998713416-n-1.jpeg"}},"id":"dXNlcjo3NDc=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/7da98bdb8e864804ae0357691ea996a2?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Marcin Powęska","slug":"marcin-poweska"}},"seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Niezwykłe znalezisko w Tybecie. Te bakterie mogą zagrażać nam wszystkim - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":2},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

W próbkach pobranych z tybetańskich lodowców, znaleziono prawie 1000 gatunków bakterii nieznanych wcześniej nauce. To rodzi obawy dotyczące pojawienia się nowych chorób, a być może i pandemii stymulowanych przez globalne ocieplenie.

\n\n\n\n\n\n\n\n

O tym, że globalne ocieplenie może przyczynić się do wybuchu kolejnej pandemii, naukowcy ostrzegają od lat. Topniejące lodowce i wieczna zmarzlina mogą skrywać wiele nieznanych mikroorganizmów, w tym potencjalnie chorobotwórczych. Jeżeli były one uwięzione w lodzie przez dziesiątki, a nawet setki tysięcy lat, reakcja naszych układów odpornościowych jest wielką niewiadomą.

\n\n\n\n

W pracy opublikowanej w Nature czytamy:

\n\n\n\n

Powierzchnie lodowców wspierają różnorodne życie, w tym bakterie, glony, archeony, grzyby i inne mikroeukarionty. Lód na lodowcu może również służyć jako zapis mikroorganizmów z przeszłości, przy czym starożytne (ponad 10 000 lat) mikroorganizmy unoszące się w powietrzu z powodzeniem odradzają się. Dlatego mikrobiom lodowcowy stanowi również nieocenioną chronologię życia drobnoustrojów na naszej planecie.

\n\n\n\n

Nieznane bakterie, nowe pandemie?

\n\n\n\n

Naukowcy pobrali w latach 2010-2016 próbki lodu z 21 lodowców w Tybecie. Zostały one stopione, aby ujawnić, co skrywają. Odkryto 968 unikalnych gatunków bakterii, z czego aż 98% to mikroorganizmy nieznane nauce. Naukowcy użyli metod metagenomicznych na próbkach, aby zebrać cały obecny materiał genetyczny; wyhodowali również niektóre drobnoustroje w laboratorium, aby dowiedzieć się o nich więcej i odzyskać większą część ich genomu.

\n\n\n\n

Odnalezienie takiej mnogości mikroorganizmów w takich warunkach nie powinno być zaskoczeniem, bo pokrywy lodowe i lodowce stanowią prawie 1/10 powierzchni Ziemi. Globalne ocieplenie i postępujące zmiany klimatyczne przyczyniają się do ich topnienia, a więc i uwalniania “zawartości”. To może być prawdziwa biologiczna puszka Pandory.

\n\n\n\n

Jeszcze nie wiadomo, jakie mikroorganizmy dominują wśród znalezionych w tybetańskich lodowcach. Naukowcy ostrzegają, że niektóre mogą być zakaźne dla roślin, zwierząt, a nawet i ludzi. Ich wpływ na środowisko jest nieznany.

\n\n\n\n

W opublikowanym artykule czytamy:

\n\n\n\n

Te mikroorganizmy mogą przenosić nieznane czynniki wirulencji, które sprawiają, że rośliny, zwierzęta i ludzie są podatni na zakażenie. Mogą one wywoływać lokalne epidemie, a nawet pandemie.

\n\n\n\n

Warto wspomnieć, że pobrane próbki pochodzą ze szczególnie ważnego regionu świata. Topniejący śnieg i lód Wyżyny Tybetańskiej zasila kilka rzek, które płyną w gęsto zaludnionych częściach całych Chin i Indii. Uwolnienie potencjalnie niebezpiecznych patogenów może zagrażać nie tylko ich mieszkańcom, ale i ludziom na całym świecie.

\n\n\n\n

Teraz rozpocznie się żmudna charakterystyka mikroorganizmów i ocena ich potencjału do wywoływania infekcji. Warto przypomnieć, że rok temu w tybetańskich lodowcach znaleziono starożytne wirusy, niektóre liczące ponad 15 000 lat!

\n","authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1NQ==","name":"Natura","slug":"natura","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Natura - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}}]}},{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDY0Mg==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDY0NA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/robot.jpg"}},"title_b28e9_bf21a":"Starszym osobom będą towarzyszyły roboty. Mają pomóc w walce z samotnością","slug":"roboty-walka-z-samotnoscia-osoby-starsze","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-04T10:05:53","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjozMDI2Mw==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/93bf4075e781e0a323929ddf318328c6?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Aleksander Kowal","slug":"aleksander"}},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybToxNjE=","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Psychologia","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Psychologia - Focus.pl\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"psychologia"},{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1Ng==","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Technologia","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Technologia - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"technologia"}]},"seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Starszym osobom będą towarzyszyły roboty. Mają pomóc w walce z samotnością - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":2},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

Władze stanu Nowy Jork postanowiły zastosować dość nietypowe podejście do kwestii samotności wśród starszych osób. W walce z nią mają im pomóc roboty.

\n\n\n\n\n\n\n\n

Urządzenia zwane ElliQ zostały zaprojektowane tak, by pomagać ludziom w wieku 65 lat i starszym. Grupą docelową są oczywiście osoby mieszkające samotnie, a jak na razie do różnych gospodarstw domowych ma trafić ponad 800 robotów. Urządzenia są w stanie między innymi odpowiadać na pytania, prowadzić small talk czy przypominać o czynnościach, które mają zostać wykonane. Może to być na przykład alarm dotyczący konieczności wzięcia leków.

\n\n\n\n

Roboty sposobem na walkę z samotnością wśród seniorów

\n\n\n\n

Jak wyjaśnia Greg Olsen, dyrektor New York State Office for the Aging, wśród cech przydatnych w kontekście interakcji z seniorami można wymienić zdolność ElliQ do zapamiętywania poprzednich kontaktów; przypominania o nawadnianiu czy odpoczynku; pozytywny wpływ na poziom stresu oraz możliwość kontrolowania fizycznego i psychicznego stanu zdrowia.

\n\n\n\n

Urządzenia mają się skupiać przede wszystkim na tym, co jest ważne dla niemal każdego człowieka: wspomnieniach, walidacji życia, interakcjach z otoczeniem. Liczne badania potwierdzają, iż samotność oraz izolacja od społeczeństwa mają fatalny wpływ na człowieka. Taki stan można porównać ze szkodami wyrządzanymi przez palenie prawie całej paczki papierosów każdego dnia.

\n\n\n\n

Zgubny wpływ izolacji na zdrowie ludzi

\n\n\n\n

Niestety, samotność – mimo rozwoju technologii umożliwiających kontakt z innymi ludźmi – wydaje się plagą XXI wieku. Problem ten zyskał na sile w dobie pandemii COVID-19, która dodatkowo odizolowała osoby starsze. O ile te przebywające w specjalistycznych ośrodkach czy też utrzymujące kontakt z rodzinami nie są szczególnie narażone na opisywany problem, tak inne mogą doświadczać jej w bardzo poważny sposób.

\n\n\n\n

Oczywiście można się zastanawiać, czy nie lepszym rozwiązaniem – zamiast zakupu kilkuset robotów – nie byłoby przeznaczenie tych pieniędzy na rzecz ludzkich pomocników, którzy mogliby odwiedzać seniorów w ich domach. Na pochwałę zasługuje natomiast fakt, że nowojorskie władze zauważają problem i podejmują działania mające na celu zwalczenie go.

\n","authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]}},{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDYyOA==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4ODMxMQ==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/61/dinozaur.png"}},"title_b28e9_bf21a":"Tak dinozaury utrzymały się na szczycie. Gigantyczne gady dostosowały się do nietypowego klimatu","slug":"dinozaury-przyczyny-dominacji-niskie-temperatury","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Tak dinozaury utrzymały się na szczycie. Gigantyczne gady dostosowały się do nietypowego klimatu - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":2},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

Dominacja człowieka na Ziemi jest bezsporna, jednak jej długość okazuje się nieszczególnie imponująca. Szczególnie, jeśli zestawić ją z wynikiem osiągniętym przez dinozaury.

\n\n\n\n\n\n\n\n

Te rządziły bowiem naszą planetą przez około 135 milionów lat, pozostając w tym okresie na szczycie łańcucha pokarmowego. Zdaniem autorów nowych badań w tej sprawie, opublikowanych w Science Advances, jedną z podstaw tego sukcesu była zdolność dinozaurów do przetrwania w bardzo zimnym klimacie. Dzięki temu pozostały one przy życiu nawet podczas wymierania, które miało pod koniec triasu i doprowadziło do wyginięcia wielu ówczesnych gatunków.

\n\n\n\n

Dinozaury i ich trwająca miliony lat dominacja

\n\n\n\n

Naukowcy skupili się na próbkach osadów skalnych znalezionych w basenie Junggar w północno-zachodnich Chinach. W przeszłości znajdowano tam pozostałości po dinozaurach, natomiast nowe analizy dostarczyły dowodów na to, że zamieszkiwały one bardzo zróżnicowane ekosystemy. Gdyby więc przenieść się miliony lat wstecz, to moglibyśmy je spotkać zarówno na terenach tropikalnych, gdzie temperatury nie spadały poniżej zera, jak i na obszarach, w których trudno byłoby oczekiwać wartości “na plusie”.

\n\n\n\n

Na czele zespołu zajmującego się tą sprawą stanął Paul Olsen z Uniwersytetu Columbia. Badacze znaleźli dowody na to, że obszar północno-zachodnich Chin doświadczał w erze dinozaurów regularnych, mroźnych zim. Znalezione na miejscu osady zawierały pozostałości dużych cząstek, których powstawanie towarzyszy zamarzaniu na przykład jezior. Oczywiście już wcześniej pojawiały się przypuszczenia, że dinozaury zamieszkujące okolice bieguna w okresie od 237 mln lat do 174 mln lat temu były wystawione na działanie niskich temperatur, jednak tego typu teorie nie były powszechnie uznawane.

\n\n\n\n

Niskie temperatury i spadek liczby gatunków

\n\n\n\n

Właśnie dlatego solidne dowody zebrane przez Olsena i jego współpracowników są tak ważne. Dzięki nim możliwe powinno być lepsze zrozumienie czynników, które umożliwiły dinozaurom wejście na sam szczyt i pozostanie na nim przez ponad sto milionów lat. O ile bowiem większość średnich i dużych gadów lądowych zniknęła dość gwałtownie pod koniec triasu, co prawdopodobnie wiązało się ze spadkiem temperatury, tak dinozaury stosunkowo szybko powróciły do pierwotnego stanu. Zdaniem naukowców stało się to możliwe dzięki ich przystosowaniu do życia w chłodnym klimacie. Wśród elementów, który im to ułatwiły, wymienia się między innymi obecność piór oraz zdolność do żywienia się ubogą roślinnością występującą na obszarach polarnych.

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-04T08:00:00","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjozMDI2Mw==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/93bf4075e781e0a323929ddf318328c6?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Aleksander Kowal","slug":"aleksander"}},"authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybToxMzQ=","name":"Zwierzęta","slug":"zwierzeta"}]}},{"__typename":"Post","id":"cG9zdDo5MDU0MA==","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDU0Mg==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/la-palma-g9b82976bd_1280-1.jpg"}},"title_b28e9_bf21a":"Wybuch wulkanu Cumbre Vieja trwał wyjątkowo długo. Przyczyna tkwiła w nietypowej lawie","slug":"wybuch-wulkanu-cumbre-vieja-trwal-wyjatkowo-dlugo-przyczyna-tkwila-w-nietypowej-lawie","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Wybuch wulkanu Cumbre Vieja trwał wyjątkowo długo. Przyczyna tkwiła w nietypowej lawie - Focus.pl\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":2},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"content_b28e9_bf21a":"\n

Erupcja wulkanu Cumbre Vieja na wyspie La Palma, którą dobrze pamiętamy z września i października 2021 roku, trwała wiele tygodni. Był to jeden z najsilniejszych kataklizmów, jaki nawiedził w ostatnich latach Wyspy Kanaryjskie. Badacze z Uniwersytetu Jana Gutenberga z Mainz w Niemczech przyjrzeli się lepkości lawy, jaka spływała przez wiele dni ze stożka wulkanu.

\n\n\n\n

Okazuje się, że jednym z głównych powodów tego, że erupcja Cumbre Vieja doprowadziła do tak wielkich zniszczeń w infrastrukturze, była nadzwyczaj niska lepkość lawy. Materiał wydobywający się z wulkanu poruszał się wówczas z ogromną prędkością, dewastując wszystko, co mijał na swojej drodze.

\n\n\n\n

Zdaniem naukowców lepkość lawy wylewającej się z kanaryjskiego wulkanu była najmniejsza spośród wszystkich dotychczas zaobserwowanych bazaltowych erupcji na świecie. Do takiego wniosku mogli dojść dzięki obserwacji wielu godzin nagrań erupcji, które pojawiały się w sieci i telewizji. Na tej podstawie stwierdzono, że prędkość wyjściowa lawy wynosiła nawet powyżej 10 m/s.

\n\n\n\n

Ponadto okazało się, że podczas erupcji lawy dochodziło do zjawisk typowych dla wodnych spływów turbulentnych. Lawa o składzie bazaltu zazwyczaj nie wykazuje takich cech, jest gęstsza.

\n\n\n\n

\n\n

\n\n\n\n

Wybuch Cumbre Vieja nie należał do najzwyklejszych. Stopili popiół, aby to sprawdzić

\n\n\n\n

Aby sprawdzić empirycznie, czy faktycznie wybuch Cumbre Vieja charakteryzował się niskogęstościowym spływem lawy, badacze zebrali kilka próbek pyłu wulkanicznego z wyspy La Palma. Następnie w warunkach laboratoryjnych próbowali je stopić w wysokiej temperaturze, a dalej za pomocą reometra zmierzyli lepkość lawy. Okazało się, że wartości były 10 razy mniejsze niż te w przypadku próbek z erupcji wulkanu Kilauea na Hawajach w 2018 roku.

\n\n\n\n

Na niską lepkość lawy z Cumbre Vieja główny wpływ miał jej skład chemiczny. Według badaczy zawierała ona niewiele krzemionki (SiO₂).

\n\n\n\n

Wyniki badań zostały opublikowane w Nature Communication. Nie tylko pozwalają one poznać kolejne przyczyny niszczycielskiego kataklizmu sprzed kilku miesięcy, ale również przynoszą ważne informacje dla lokalnych służb ostrzegających. Znając ukształtowanie powierzchni wyspy La Palma oraz charakterystykę materiały lawowego w Cumbre Vieja, łatwiej przewidzi się, jak będą kształtować się potoki lawowe podczas kolejnych erupcji wulkanu w przyszłości.

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2022-07-03T18:00:43","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo5MDU2Mw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/07/173150695_3753030154732297_204665997863757715_n.jpg"}},"id":"dXNlcjozMDI4OQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/060ffe6b27d36a937e1bbcf68be44a1d?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Jakub Zygmunt","slug":"zyga"}},"authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1NQ==","name":"Natura","slug":"natura","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Natura - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}}]}}]},"post_18f38_21459":{"__typename":"Post","id":"cG9zdDoxNTAwMQ==","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Szalupy morderców. Aby ratować życie rozbitkowie dopuszczają się potwornych czynów\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":15},"featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo2OTM5NQ==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/29/kadr-z-filmu-titanic-chronik-eines-untergangs-1990.jpeg"}},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"title_b28e9_bf21a":"Szalupy morderców. Aby ratować życie rozbitkowie dopuszczają się potwornych czynów","content_b28e9_bf21a":"

Ponad 100 lat temu pasażerowie tonącego Titanica, byli bezwzględni w stosunku do innych, żeby tylko uratować życie. Zgodnie ze zwyczajami morza, nie ponieśli za to żadnych konsekwencji. Równie łaskawie traktuje się wszystkich rozbitków. Jeśli oczywiście przeżyją…

Dnia 15 kwietnia 1912 roku o godzinie 2.30 w nocy, 10 minut po zatonięciu Titanica w miejscu katastrofy kłębi się 500 rozbitków. Chcą dopłynąć do oddalonych o 200 metrów szalup. Niektórzy wiedzą już, że nie dadzą rady. Nad lodowatą wodą niesie się krzyk przerażonych ludzi.

Piąty oficer z Titanica Harold Godfrey Lowe przesadza kobiety i dzieci z szalupy nr 14 do innych łodzi i z czterema ochotnikami płynie w stronę rozbitków. Jednak po 60 metrach każe zatrzymać szalupę. Czeka godzinę i dopiero gdy na powierzchni unoszą się już głównie ciała, dopływa do nich. Z wody wyciąga tylko czterech żywych ludzi. Potwór? Nie, Lowe został uznany za bohatera.

Z 18 szalup, które udało się spuścić z Titanica, tylko jego łódź i jeszcze jedna ruszyły na pomoc rozbitkom. Chociaż we wszystkich było jeszcze 467 wolnych miejsc! Lowe chciał pomóc, wiedział jednak, że dopóki znajdujący się w wodzie ludzie mają jeszcze dużo sił, w rozpaczliwej walce o życie mogą wywrócić szalupy i utopić ich pasażerów. Dlatego kazał czekać, aż osłabną, skazując większość z nich na pewną śmierć.

Deska Karneadesa

Na pytanie, czy ratowanie własnego życia usprawiedliwia zabicie innego człowieka, postanowił odpowiedzieć już w II w. p.n.e. grecki filozof Karneades z Cyreny w swoim etycznym eksperymencie. Założenie było proste: w morzu jest dwóch rozbitków, na wodzie unosi się deska zdolna unieść ciężar tylko jednego człowieka. Ten, kto ją zdobędzie, ma szansę na doczekanie ratunku. Pierwszy dopływa rozbitek A. Jednak rozbitek B, widząc, że za chwilę utonie, odpycha od deski rozbitka A, który znika pod wodą. Czy rozbitek B jest winien morderstwa, czy był to akt samoobrony? Odpowiedź Karneadesa brzmi: samoobrona.

„Deska Karneadesa” stała się na wieki podstawą tzw. Customs of the Sea (Zwyczajów morza) i miała wielki wpływ na decyzje sądów w podobnych sprawach. Na przykład w odnotowanej na początku XVII w. sprawie Saint Christopher, w której sądzono siedmiu angielskich marynarzy. Kiedy ich statek zatonął, przez 17 dni błąkali się w szalupie. Jeden z nich zaproponował, żeby ciągnąć losy – kto przegra, zostanie zabity i zjedzony, by pozostali mogli przeżyć. Pechowy los wyciągnął pomysłodawca makabrycznej loterii. Kiedy rozbitkowie zostali uratowani, wrócili do Saint Christopher, gdzie postawiono ich przed sądem za umyślne zabójstwo. Jednak sędzia uniewinnił całą siódemkę, twierdząc, że przestępstwo zostało „zmazane” przez „nieuchronną konieczność”.

Tratwa Meduzy

6 czerwca 1816 roku. Minęła pierwsza noc rozbitków z francuskiej fregaty Meduza, którzy postanowili ratować życie na zbudowanej z części statku tratwie. W ciągu tej nocy 20 ludzi zostało zabitych w walce o dostęp do wina – wody pitnej nie ma wcale – lub popełniło samobójstwo. Na tratwie o wymiarach 7 na 20 metrów było początkowo 146 osób, mężczyzn i kobiet. Na jednego człowieka przypadał mniej niż metr kwadratowy powierzchni. A jednak ludzie zdecydowali się na taką podróż, wierząc, że razem łatwiej będzie im przetrwać i doczekać ratunku. Mylili się.

Dzień wcześniej, kiedy opuszczali przewrócony statek, rozbitkowie byli jeszcze pełni optymizmu. Meduza wpadła na mieliznę zaledwie 60 km od wybrzeża Afryki i wszyscy mieli nadzieję, że uda im się do niego dotrzeć. Tratwę miały holować do brzegu dwie szalupy, w których miejsca zajęła część załogi z kapitanem Huguesem de Chaumareys. Jednak już po kilku godzinach kapitan zrozumiał, że holowanie tratwy bardzo opóźni dotarcie do brzegu. Kazał więc odciąć liny. Początkowa rozpacz wśród rozbitków na tratwie szybko zamieniła się w krwawą walkę o przetrwanie.

8 czerwca, czwarty dzień dryfowania. Na tratwie jest już tylko 67 żywych ludzi. Wielu zginęło w ciągu dwóch poprzednich nocy, kiedy wysokie fale zalewały pokład. Tylko niektórych pochłonęło morze, reszta została zabita w czasie walki o miejsce pośrodku tratwy, gdzie było najbezpieczniej.

9 czerwca, 5. dzień. Mężczyzna o imieniu Jean bierze nóż i podchodzi do trupa młodej kobiety, która zmarła w nocy. Kroi i zjada jej ciało. Po chwili przyłączają się do niego inni. Rozbitkowie na chwilę zaspokajają głód, ale tej nocy już nie zasną – z nożami w rękach będą obserwować się nawzajem, w obawie o życie.

12 czerwca, 8. dzień. Najsilniejsi wyrzucają z tratwy słabych i rannych. Pozostawiają tylko kilka ciał, które będą jeść.

17 czerwca, 13. dzień. Tratwę odnajduje statek wojenny Argus. Na jej pokładzie jest tylko 15 żywych, skrajnie wyczerpanych ludzi. W ciągu następnych dni pięciu z nich umrze.

Żaden z rozbitków nie stanął przed sądem. Kapitan de Chaumareys doczekał się procesu, jednak skazano go tylko na trzy lata więzienia. To w proteście przeciw temu wyrokowi młody malarz Theodore Gericault stworzył swój wstrząsający obraz „Tratwa Meduzy”.

Gang w szalupie

Los rozbitków z Meduzy nie był jednak niczym odosobnionym. W marcu 1942 roku podobny horror stał się udziałem pasażerów i załogi holenderskiego statku Roseboom, storpedowanego przez japońską łódź podwodną niedaleko Sumatry. W szalupie przeznaczonej dla 28 ludzi znalazło się 80 rozbitków. Przez pierwszy tydzień dryfowania dyscyplinę na pokładzie zapewniał doświadczony brytyjski oficer Archibald Paris. Kiedy zmarł, zapanowała anarchia.

Kapitan Boon został zabity przez swoich własnych mechaników. Na dziobie łodzi zainstalował się gang złożony z żołnierzy, którzy każdej nocy wyrzucali kilku słabszych rozbitków za burtę. Po kilku dniach tego horroru 27-letni kapral Walter Gibson wraz z innymi rozbitkami zaatakował renegatów: wszyscy zostali wyrzuceni za burtę i utonęli.

Ale wkrótce własny gang stworzyli marynarze z Jawy. Zabijali białych pasażerów, jednego zjedli żywcem. Po 28 dniach od zatonięcia Roseboom, kiedy szalupa dopłynęła do wyspy Sipora, było w niej już tylko pięciu żywych ludzi: trzech Jawajczyków, Walter Gibson i młoda Chinka Doris Lin. Między tą dwójką zawiązała się silna więź, która pomogła im przetrwać. Jednak historia nie miała happy endu – wkrótce rozbitków odnalazł japoński patrol. Gibson trafił do obozu dla jeńców, a Lin została zastrzelona jako szpieg. Brytyjczyk przeżył wojnę i zmarł w 2005 roku w wieku 90 lat.

Jedną z najbardziej mrocznych morskich historii była epopeja rozbitków ze statku wielorybnicznego Essex, który 20 listopada 1820 roku został zniszczony przez 80-tonowego wieloryba na środku oceanu. To właśnie zdarzenie zainspirowało Hermana Melville’a do napisania książki „Moby Dick”.

22 listopada. 20 członków załogi statku Essex opuszcza wrak na trzech szalupach. W każdej jest 90 kg sucharów, 250 litrów wody i po 2 morskie żółwie. Chcą dotrzeć w ciągu 56 dni do odległych o 2500 km wybrzeży Peru lub Chile.

20 grudnia, 28. dzień tułaczki. Dowódcy szalup zmniejszają o połowę racje żywnościowe. Bunt wisi w powietrzu, na szczęście rozbitkowie trafiają na wyspę. W ciągu tygodnia wyłapują wszystkie kraby i zjadają je lub robią zapasy. Trzech marynarzy – Chappel, Weeks i Wright – postanawia zostać na wyspie i tam czekać na ratunek. Doczekają się go po prawie pięciu miesiącach. Pozostałych 17 wyrusza w podróż, która okaże się horrorem.

20 stycznia 1821 roku, 24 dni po odpłynięciu z wyspy. W łodzi dowodzonej przez pierwszego oficera Owena Chase’a umiera marynarz Peterson. Ciało zostaje oddane morzu, tak jak wcześniej zmarłego majtka Matthew Joya. Owen żelazną ręką pilnuje zapasów i wydziela skąpe racje. Jednak jego szalupa żegluje samotnie: zgubił się osiem dni wcześniej. Nie wie więc, że tego samego dnia, na szalupie dowodzonej przez sternika Hendricksa, zostaje zjedzona pierwsza ofiara – zmarły marynarz Thomas. Tu zapasy żywności skończyły się sześć dni temu.

28 stycznia, 32 dni po odpłynięciu z wyspy. Na szalupie Hendricksa zostaje zjedzony drugi trup – marynarz Sheppard. Tego samego dnia na szalupie dowodzonej przez kapitana George’a Pollarda załoga zjada ciało zmarłego marynarza Reeda. Od siedmiu dni i na tej łodzi nie ma żywności.

6 lutego, 41 dni po odpłynięciu z wyspy. Czterech rozbitków z łodzi kapitana Pollarda ciągnie losy. Najkrótszy przypada 18-letniemu kuzynowi kapitana. Ten jest gotów bronić siostrzeńca, ale Coffin godzi się z losem. Zostaje zastrzelony i zjedzony.

8 lutego, 43 dni po odpłynięciu z wyspy. Na łodzi oficera Chase’a zapasy już się wyczerpały. Kiedy umiera marynarz Cole, jego ciało zostaje poćwiartowane, upieczone i zjedzone.

11 lutego, 46 dni po odpłynięciu z wyspy. Na łodzi kapitana Pollarda umiera marynarz Ray, który również zostaje zjedzony.

18 lutego, 53 dni po odpłynięciu z wyspy, 90 dni od katastrofy Esseksa. Brytyjski statek Indian odnajduje łódź z oficerem Chase’em, marynarzem Lawrence’em i chłopcem okrętowym Nickersonem. Pięć dni później statek Douphine odnajdzie kapitana Pollarda i marynarza Ramsdella w szalupie pełnej ludzkich szczątków. Trzeciej łodzi nie odnaleziono.

Siedem przypadków kanibalizmu, jedno zabójstwo. Jednak nikt z ocalonych członków załogi Esseksa nie stanął przed sądem. Większość z nich zrobiła kariery w marynarce.

Pasażerowie za burtę

Już w przypadku marynarzy z Esseksa stare określenie „wilk morski” nabiera innego znaczenia. Czasem jednak na morzu panują prawdziwie wilcze prawa.

19 marca 1841 roku. Statek William Brown tonie 400 km od wybrzeży Kanady po zderzeniu z górą lodową. Nie dla wszystkich wystarcza szalup – z 82 pasażerów i członków załogi tylko 51 znajduje miejsce na pokładach dwóch łodzi. Mniejszą dowodzi kapitan Harris, większą oficer Alexander William Holmes. Wie, że jego łódź jest mocno przeładowana.

20 marca, rano. Harris decyduje, że będzie większa szansa na ratunek, gdy łodzie rozdzielą się. Płynący na jednej szalupie z Holmesem oficer Rhodes melduje, że łódź jest przepełniona i trzeba wyrzucić za burtę kilku pasażerów. Kapitan Harris odpowiada spokojnie: „Wiem, co musicie zrobić. Nie mówcie teraz o tym. Niech to będzie ostateczne wyjście”.

20 marca, wieczór. Cały dzień pada deszcz, woda zbiera się w łodzi mimo ciągłego wylewania jej. Około godz. 22. Holmes krzyczy: „Pomóż mi, Boże! Chłopcy, do roboty!”.

Z pomocą marynarza wybiera 14 mężczyzn i zmusza ich do wyskoczenia za burtę. Spośród mężczyzn jedynie dwóch żonatych, mały chłopiec i członkowie załogi zostają w łodzi. Za burtę trafiają też dwie kobiety, tylko dlatego, że były siostrami jednego z wyrzuconych. Wszyscy giną w lodowatej wodzie.

21 marca, ranek. Holmes znajduje w łodzi dwóch ukrywających się mężczyzn, którzy nie wykonali rozkazu, i wyrzuca ich za burtę. Kilka godzin później rozbitkowie z szalupy zostają uratowani przez statek Crescent.

William Holmes trafił przed sąd, oskarżony o spowodowanie śmierci pasażerów. Nie był sądzony za zabójstwo, gdyż zdaniem prokuratora „działał bez złej woli”. Holmes bronił się, przywołując zasadę samoobrony i wyższej konieczności. Jednak sędzia Baldwin zapytał go, czemu najpierw nie poświęcił życia członków załogi – ludzi, w których zawód wpisane jest takie ryzyko? Oficer został uznany za winnego, jednak wyrok był łagodny – sześć miesięcy więzienia i 20 dolarów grzywny.

Losować czy nie?

Dla wielu rozbitków problemem nie było pytanie, czy kogoś zabić i zjeść, tylko jak to zorganizować, aby wszystko odbyło się zgodnie ze zwyczajami morza. Ta sprawiedliwość in extremis sprowadza się zwykle do losowania.

9 sierpnia 1874 roku na Oceanie Indyjskim zatonął statek Euxine. Członkowie załogi uratowali się na trzech szalupach. Przez trzy tygodnie daremnie wypatrywali ratunku, nie mieli już wody i żywności. 31 sierpnia na łodzi dowodzonej przez Jamesa Archera dwóch marynarzy popełniło samobójstwo, wyskakując za burtę. Tego samego dnia Archer podjął decyzję o losowaniu, czyje życie zostanie poświęcone, by ratować innych. Wybór padł na Francisa Gioffusa, wyrok miał wykonać August Muller. Cztery godziny po zabiciu marynarza rozbitkowie zostali odnalezieni przez holenderski statek Java Packet. Nikt nie został oskarżony.

10 lat później podobną decyzję musieli podjąć rozbitkowie z jachtu Mignonette, który zatonął na Atlantyku 1100 km od najbliższego lądu. W niewielkiej szalupie znaleźli się kapitan Tom Dudley oraz trzej członkowie załogi: Stephens, Brooks i najmłodszy, 17-letni Parker.

Początkowo rozbitkowie nieźle sobie radzili – czwartego dnia złapali morskiego żółwia i zebrali trochę deszczówki. Potem było tylko gorzej. Ósmego dnia pili już własny mocz.

12. dnia kapitan Dudley rozpoczął dyskusję o losowaniu. 15. dnia zdesperowany Parker napił się morskiej wody, po której zachorował. Temat wrócił, ale Brooks i Stephens wciąż nie chcieli zgodzić się na losowanie. 19. dnia Parker był w stanie śpiączki. Nie było już mowy o losowaniu. Dudley i Stephens porozumieli się, że zabiją chłopca. Chcieli to zrobić, zanim umrze, ponieważ jego krew będzie się wtedy lepiej nadawała do picia. Brooks wiedział, co się dzieje, ale nie protestował. Parker został zabity nożem, a jego ciało zjedzone. Po 24 dniach w szalupie rozbitkowie zostali uratowani.

Doodley i Stephens trafili przed sąd wyłącznie przez własną gadatliwość. Dostali po sześć miesięcy więzienia. Brytyjski sąd uznał w 1884 roku – i był to precedens w anglosaskim prawie – że konieczność ratowania życia trzech ludzi nie usprawiedliwia morderstwa z premedytacją. Dlatego na pytanie, czy w takiej sytuacji lepiej jest losować, czy nie, kto zostanie zabity, odpowiedź brzmi – losować. Albo… nie opowiadać nikomu tego, co naprawdę działo się w szalupie.

Ratujcie nasze dusze

Świadkowie największej morskiej katastrofy w dziejach – zatonięcia statku Wilhelm Gustloff – nigdy nie opowiedzieli szczegółów tego, co wydarzyło się w nocy 30 stycznia 1945 r.na Bałtyku. Trafiony trzema torpedami z radzieckiej łodzi podwodnej statek przewoził niemieckich uchodźców, marynarzy i żołnierzy z Gdyni do Kilonii. Na pokładzie było prawie 9 tysięcy cywilów i 1,5 tysiąca wojskowych, w tym załoga. Miejsca w łodziach ratunkowych wystarczały tylko dla 1050 osób. Walczono o nie bez żadnej litości – kto miał broń, nie wahał się jej użyć. „Z dzieckiem na rękach kierowałam się nie w tłum oszalałych kobiet i dzieci, nie ku lamentom i strzelaninie. Tam działy się rzeczy potworne” – wspominała po latach Lucie Rybandt, jedna z ocalonych. „Szłam do marynarzy. Nie wiem, jak znalazłam się w wodzie. Dziecka na rękach już nie miałam. Kurczowo uchwyciłam się pontonu. Chcieli mnie oderwać, bo byłam obciążeniem. Ale po jakimś czasie mnie wciągnęli. Kiedy mnie ocucili, okazało się, że mam nogi podrapane do krwi. Tonący chwytali się wszystkiego, orali paznokciami”.

W trwającej godzinę walce o szalupy cywile nie mieli szans w starciu z uzbrojonym wojskiem. Z 9 tysięcy uciekinierów uratowało się tylko 419 osób. Przeżyła natomiast więcej niż połowa żołnierzy oraz załogi – ponad 800. Nigdy nie opowiedzieli, co robili, by uratować życie. Na katastrofę Gustloffa na ponad pół wieku spuszczono zasłonę milczenia.

Dziś satelity są w stanie błyskawicznie namierzyć rozbitków, a ratownicy dotrzeć do nich o wiele szybciej niż kiedyś. Ale na morzu wciąż dochodzi do dramatycznych scen. 6 marca 1987 roku w belgijskim porcie Zeebrugge zatonął prom Herald of Free Enterprise. Pasażerowie ratowali się, schodząc po drabinkach do łodzi, które przypłynęły na ratunek. Ale na jednej z drabinek młody człowiek zamarł ze strachu – nie mógł ruszyć się i blokował przejście innym. Został siłą oderwany i wrzucony do wody. Utonął. Prokuratura nie wszczęła żadnego śledztwa przeciw pasażerom, uznając, że działali w stanie wyższej konieczności.

Ostatni znany przypadek kanibalizmu na morzu zdarzył się cztery lata temu. W kwietniu 2008 roku 33 imigrantów z Dominikany próbowało nielegalnie przedostać się w łodzi na amerykańskie terytorium Puerto Rico. To miała być krótka podróż – zaledwie 250 km – nie mieli więc dużych zapasów. Drugiego dnia silnik przestał pracować. Wspomina Maria Marizan, jedna z uratowanych: „Szóstego dnia zmarł pierwszy pasażer. Następnej nocy zniknął kapitan. Nie wiem, czy popłynął wpław, by szukać pomocy, czy został wyrzucony za burtę przez pasażerów. Ósmego dnia zaczęli umierać kolejni, w tym mój brat Emmanuel. Po dwóch tygodniach jeden z pasażerów, rybak, powiedział, że musimy zjeść jedno ciało, by przeżyć. Z nogi i torsu wyciął małe kawałki mięsa i rozdał nam. Były wielkości pastylek i smakowały jak wołowina. Następnego dnia zostaliśmy uratowani przez amerykańskie helikoptery”.

A walka o szalupy? Kiedy 13 stycznia br. tonął wycieczkowiec Costa Concordia, członkowie jego załogi pierwsi ruszyli do walki o miejsce w łodziach. Inni próbowali sprzedawać miejsca w szalupach. Concordia zatonęła blisko brzegu – gdyby katastrofa wydarzyła się na pełnym morzu, sceny na pokładzie zapewne nie różniłyby się bardzo od tych z Gustloffa.

Ocean jest okrutnym żywiołem i perspektywa pochłonięcia na zawsze przez bezkresną morską otchłań wyzwala w ludziach instynkt przeżycia za wszelką cenę. Czy nie dlatego właśnie tonące statki wysyłają sygnał SOS – Save Our Souls – Ratujcie Nasze Dusze?

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2021-04-06T07:00:00","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4ODk3Mg==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/7361560cd56804a2bb71238a58a5283cbc9c030d.jpeg"}},"id":"dXNlcjo5OA==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/37330c9c0b40b0a17e59e0b9ea123eeb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Andrzej Fedorowicz","slug":"andrzej-fedorowicz"}},"authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[{"__typename":"Tag","id":"dGVybTozMzI=","uri":"/tag/kanibalizm","name":"kanibalizm","seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"kanibalizm - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}},{"__typename":"Tag","id":"dGVybToxNzUyOA==","uri":"/tag/katastrofy-morskie","name":"katastrofy morskie"},{"__typename":"Tag","id":"dGVybToxODE3Ng==","uri":"/tag/titanic","name":"titanic"}]},"slug":"szalupy-mordercow","categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1OQ==","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Świat","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Świat - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"swiat"}]}},"post_18f38_ef355":{"__typename":"Post","id":"cG9zdDoyNDEyNQ==","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Odsalanie wody morskiej – nadzieja na przyszłość?\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":5},"featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4MjYwOA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/45/ocean.jpeg"}},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":"Aquaphor Professional w Focus"},"title_b28e9_bf21a":"Odsalanie wody morskiej – nadzieja na przyszłość?","content_b28e9_bf21a":"

Chociaż woda zajmuje aż 70 proc. powierzchni naszej planety, ponad 2 miliardy osób mają problem z dostępem do jej pitnych zasobów. Dlaczego? Ponieważ stanowią one jedynie 0,6 proc. wody na całej Ziemi. Najlepszym ratunkiem w tej sytuacji wydaje się być odsalanie wody morskiej przez odwróconą osmozę. Na czym to polega?

Woda na planecie Ziemia – kilka ważnych faktów

W teorii 0,6-procentowy poziom wody pitnej na świecie jest wystarczający, by zaspokoić globalne potrzeby, jednak w praktyce nie wygląda to zbyt optymistycznie – trwałe zasoby wodne rozmieszczone są na świecie bardzo nierównomiernie. Do tego dochodzą narastające skutki zmian klimatycznych oraz nieracjonalne gospodarowanie dostępnymi zasobami i efekty są, jakie są – według danych Polskiej Akcji Humanitarnej z powodu braku dostępu do wody pitnej każdego dnia umiera 6000 dzieci na świecie.

Jak podaje GUS, w latach 2015-2017 w większości krajów poziom bezpieczeństwa wodnego uległ obniżeniu, co oznacza, że dostęp do zasobów słodkiej wody jest coraz mniejszy. Najgorszą sytuację obserwujemy w Północnej Afryce – roczny pobór wody przekracza tam ilość odnawialnych zasobów słodkiej wody. Eksperci wskazują też duże prawdopodobieństwo wystąpienia deficytu wody w Azji Środkowej, gdzie pobiera się 88% odnawialnych zasobów wód, a także w Azji Południowej (71%), Zachodniej (54%) oraz Wschodniej (46%). Prognozy na przyszłość nie są optymistyczne – według Światowej Organizacji Zdrowia do 2025 roku już co druga osoba na świecie może cierpieć z powodu niedoboru wody.

\n\n

Odwrócona osmoza. Czy słona woda nas uratuje?

Odwrócona osmoza (w skrócie RO, od angielskiego reverse osmosis) jest metodą filtracji polegającą na przepuszczaniu wody przez specjalną membranę, która całkowicie zatrzymuje sól, wirusy, bakterie i inne zanieczyszczenia.

Nie jest to żaden nowy wynalazek – powstała już w latach 50. i od tego czasu jest najpopularniejszym sposobem na odsalanie wody morskiej. Obecnie na całym świecie funkcjonuje około 16 000 zakładów odsalających wodę przez odwróconą osmozę. Łącznie są one w stanie wyprodukować 95 milionów metrów sześciennych słodkiej wody dziennie – wystarczającą ilość, by zaopatrzyć około 300 milionów ludzi. Imponujące, jednak wciąż niewystarczające dla pozostałych niemal 2 miliardów. Zwłaszcza że 70 proc. tych zakładów znajduje się w bogatych krajach, a większość na Półwyspie Arabskim, gdzie produkowana jest około połowa odsolonej wody na świecie. Pozytywne wiadomości są takie, że coraz więcej krajów spogląda w stronę tej technologii z nadzieją na poprawę ich bezpieczeństwa wodnego.

Czy wypijemy swoje morza i oceany?

Skoro technologia odwróconej osmozy istnieje już 70 lat, dlaczego tyle osób na świecie cierpi na brak dostępu do wody pitnej? To nie takie proste, jak mogłoby się wydawać. Chociaż ten rodzaj filtracji jest najbardziej efektywny i skuteczny, wdrożenie go na globalną skalę wiązałoby się z ogromnym wzrostem emisji szkodliwych substancji do atmosfery.

Mimo że od lat 50. technologia bardzo ewoluowała, a najnowsze systemy są w stanie zminimalizować szkodliwe oddziaływanie na środowisko, to jednak obecne rozwiązania nie są jeszcze na tyle ekologiczne, by mogły udostępnić wodę 2 miliardom ludzi na całym świecie bez rujnującego wpływu na klimat. Przed naukowcami i inżynierami stoi zatem bardzo trudne wyzwanie.

\n\n

Odwrócona osmoza w skali mikro i makro

W porównaniu z innymi systemami filtrowania wody, odwrócona osmoza jest najbardziej efektywnym i praktycznym sposobem na usuwanie soli wody, bakterii, wirusów i innych mikroorganizmów z wody, więc z powodzeniem stosuje się ją w różnych dziedzinach przemysłu. To niezawodny sposób, by zapewnić czystą wodę dla szpitali, wodę indukcyjną dla centrów dializ, czy wodę zasilającą linię produkcyjne w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym, czym zajmuje się między innymi jeden z wiodących producentów w kraju – firma Aquaphor ze swoją linią filtrów profesjonalnych Aquaphor Professional, dedykowanych do przemysłu, która w swojej ofercie ma również ekonomiczne systemy do zastosowania w domu. $\"\"$

Zastanawiacie się, po co filtrować wodę w całym domu? Woda, którą myjemy siebie, swoje dzieci i zwierzaki zawiera chlor, osady i takie zanieczyszczenia jak cząsteczki rdzy, piasku lub mułu, które mogą nie tylko wpłynąć na kondycję skóry i włosów, ale i stan zdrowia – a zwłaszcza pracę układu odpornościowego. Tego rodzaju filtr ochroni nie tylko wszystkich domowników, ale i rośliny doniczkowe, a także przyczyni się do przedłużenia żywotności pralki i zmywarki, które często “giną” z ręki zbyt “brutalnej” w swoim składzie wody.

Aquaphor produkuje różnego rodzaju domowe filtry do uzdatniania wody, w tym kilka kompaktowych systemów osmotycznych, które idealnie mieszczą się w szafce pod zlewem, a przy tym są w stanie idealnie oczyścić wodę z wszelkich zanieczyszczeń, w tym bakterii i wirusów. Filtry te nie wyjaławiają wody, lecz sprawiają, że jest ona porównywalnej, a często wręcz wyższej jakości niż woda butelkowana. W praktyce bowiem jedynie woda mineralna (wysokozmineralizowana) w szklanych butelkach jest rzeczywiście wyższej jakości niż poddana procesowi odwróconej osmozy kranówka. Filtry RO, np. coraz popularniejszy w naszym kraju filtr Morion są w zupełności wystarczające do wydobycia z wody i przyrządzanych na jej bazie napojów i potraw tego, co najlepsze i najbardziej wartościowe. Nie bez znaczenia jest tu kondycja naszego portfela, gdyż – w porównaniu do wody przefiltrowanej systemem RO – woda butelkowana wypada bardzo kosztownie.

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2021-06-08T10:00:26","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NzQ3Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/cropped-favicon.9553bdbe.png"}},"id":"dXNlcjozNDY=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/21313f31e4c3a966c0f1eefd53d13d12?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Redakcja","slug":"redakcja"}},"authorPosition":"Wpisy redakcji","tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]},"slug":"odsalanie-wody-morskiej-nadzieja-na-przyszlosc"},"post_18f38_f5db3":{"__typename":"Post","id":"cG9zdDoyNDQ2Nw==","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Jak uzyskać wodę z powietrza, nie zużywając energii? Wystarczy powłoka, która oddaje ciepło w kosmos\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":3},"featuredImage":null,"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"title_b28e9_bf21a":"Jak uzyskać wodę z powietrza, nie zużywając energii? Wystarczy powłoka, która oddaje ciepło w kosmos","content_b28e9_bf21a":"

Nie ma wody na pustyni? Nieprawda. Para wodna jest nawet w pustynnym powietrzu. A inżynierowie Politechniki Federalnej w Zurychu znaleźli sposób, jak ją zbierać, nie zużywając w tym celu prądu czy paliwa.

Tam, gdzie nie ma źródeł słodkiej wody, można odsalać wodę morską. Jest to jednak kosztowne, wymaga specjalnych instalacji i sporych nakładów energii. W głębi lądu pozostaje tylko para wodna zawarta w powietrzu. Gdy temperatura spadnie poniżej pewnej wartości (zwanej punktem rosy), para ulega kondensacji i powstają krople wody.

Atmosferycznej wilgoci jest dużo nawet w pustynnych warunkach. Niestety, zbieranie jej z powietrza możliwe jest tylko nocą, gdy temperatura odpowiednio spadnie, czyli w praktyce raz na dobę. To mało wydajny sposób.

W gorący dzień także można by parę wodną z powietrza zbierać. Jednak powierzchnię, na której ma zebrać się woda, trzeba by nieustannie schładzać. A to wymaga zużycia energii.

Chłodzenie bez zasilania pozwala uzyskać wodę z powietrza

Inżynierom z Politechniki Federalnej w Zurychu (ETH) udało się to osiągnąć w inny sposób. Opracowana przez nich powłoka jednocześnie odbija promieniowanie słoneczne (więc się nie nagrzewa) i oddaje ciepło w takim zakresie podczerwieni, którego nie zatrzymuje powietrze. Innymi słowy, wypromieniowuje ciepło prosto w kosmos.

W ten sposób udało się osiągnąć temperaturę nawet o 15 stopni niższą, niż temperatura otoczenia. A to sprawia, że para wodna może się skraplać nawet w gorący dzień.

\n\n

Testy nowego urządzenia wykazały, że może ono dawać nawet dwa razy więcej wody, niż inne podobne sposoby (wykorzystujące chłodzenie pasywne, czyli bez dostarczania energii). Pilotażowy system zbierał nieco ponad 50 mililitrów wody na godzinę (w przeliczeniu na metr kwadratowy powierzchni), co jest bliskie teoretycznej granicy 60 mililitrów.

I choć z pozoru to niewiele, w ciągu doby pozwoliłoby zebrać ponad litr (a dokładnie 1200 ml) wody na metrze kwadratowym. A urządzenie dziesięć razy większe – rzecz jasna, dziesięć litrów.

Urządzenie ma jeszcze jedną zaletę. Druga strona szyby, którą pokryto chłodzącą powłoką, pokryta została z kolei powłoką superhydrofobową, czyli silnie odpychającą wodę. Nie trzeba więc z niej wody zbierać (co wymagałoby energii), ponieważ krople same spadają do pojemnika.

– W porównaniu do innych urządzeń, nasze działa bez zasilania, co jest jego kluczową zaletą – mówi Iwan Hächler, doktorant termodynamiki na ETH.

Problemy z brakiem wody będą dotykać połowę mieszkańców świata

Póki mamy wodę w kranie, specjalnie się nią nie przejmujemy. Ale tego luksusu nie ma wielu ludzi na świecie. Już teraz 3,6 mld ludzi na świecie ma trudności z dostępem do wody pitnej przynajmniej przez miesiąc w roku. W połowie stulecia będzie to już 5 mld, czyli połowa ówczesnej liczby ludzi na Ziemi.

Celem projektu było opracowanie technologii, którą można stosować będzie właśnie tam, gdzie wody brakuje. Zwykle są to też kraje mniej zamożne, więc budowa instalacji odsalających wodę lub nawet wodociągów dostarczających wodę z odległych zbiorników jest poza ich zasięgiem.

\n\n

Zbieranie wody z powietrza bez konieczności żadnego zasilania jest doskonałym rozwiązaniem. Badacze dodają też, że produkcja takich urządzeń jest stosunkowo prosta, a system można powiększać, dokładając kolejne moduły. W ten sposób można będzie budować większe instalacje dostarczające cenną wodę.

Źródło: Science Advances.

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2021-06-25T12:45:39","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjoyNzE4NQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/5b239511c8234637236387c2501969eb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Michał Rolecki","slug":"michal-rolecki"}},"authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[{"__typename":"Tag","id":"dGVybTo4MjA=","uri":"/tag/materialy","name":"materiały"},{"__typename":"Tag","id":"dGVybToxMTc5OA==","uri":"/tag/para-wodna","name":"para wodna"},{"__typename":"Tag","id":"dGVybTo0NTY3","uri":"/tag/pustynia","name":"pustynia"},{"__typename":"Tag","id":"dGVybTozNDc5","uri":"/tag/susza","name":"susza"},{"__typename":"Tag","id":"dGVybToxNjA=","uri":"/tag/technologia","name":"technologia"},{"__typename":"Tag","id":"dGVybTo2NDA=","uri":"/tag/woda","name":"woda"}]},"slug":"jak-uzyskac-wode-z-powietrza-nie-zuzywajac-energii-wystarczy-powloka-ktora-oddaje-cieplo-w-kosmos"},"post_18f38_36f3b":{"__typename":"Post","id":"cG9zdDoxODU0Mw==","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Które rasy psów są najmądrzejsze? Ranking stworzony przez psychologa\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":6},"featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo3MDUwMQ==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/30/oto-najmadrzejsze-rasy-czworonogow-ranking-stworzony-przez-psiego-psychologa.jpeg"}},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"title_b28e9_bf21a":"Które rasy psów są najmądrzejsze? Ranking stworzony przez psychologa","content_b28e9_bf21a":"

Czy twój pies jest “mądry”? Wcale nie jest łatwo obiektywnie to stwierdzić. Jednak badacz psiego zachowania postanowił stworzyć ranking. Czy jest w nim twój ulubieniec?

Ludzie oceniają inteligencję psów najczęściej tylko na podstawie reakcji na polecenia. Jest to najprostszy sposób – ostatecznie udomowiliśmy psy jako zwierzęta użytkowe, wybierając osobniki posłuszne i mało agresywne – ale niektórzy uważają takie klasyfikacje za niesprawiedliwe. Na razie jednak tego typu zestawienia są najbardziej miarodajne.

Taką strategię przyjął też Stanley Coren, badacz psiej psychologii. Podzielił on zdolności umysłowe psów na kilka rodzajów, w tym m.in. na inteligencję:

adaptywną (odpowiadającą za kreatywność),
inteligencję pracy (związaną z rozumieniem i wykonywaniem poleceń)
instynktowną (tu zalicza się wrodzone talenty).

W książce „Inteligencja psów” Stanley Coren zamieścił ranking biorący pod uwagę inteligencję pracy. Bazuje on na ocenach 199 ekspertów od psiego posłuszeństwa. Ich opinie były bardzo zbliżone. Jednak wszyscy podkreślali też, że w każdej z ras pojawiają się indywidualne wyjątki. Wiele zależy również od wychowania i treningu psa.

Oto klasyfikacja Corena:

Najwyższy poziom

Te psy uczą się nowej komendy w czasie mniej niż pięciu prób. Są posłuszne właścicielom w 95% przypadków.

1. Border collie

$\"\"$

Są bardzo oddane i posłuszne, lecz mają też żywy temperament i chęć do zabawy, nie tylko fizycznej. Bardzo szybko uczą się nowych rzeczy, więc potrzebują ciągle nowych wyzwań.

2. Pudel

$\"\"$

Są znane z ponadprzeciętnej inteligencji pudle. Łatwo adaptują się do nowych warunków. Mają pogodny i figlarny charakter, chętne okazują czułość i przywiązanie.

3. Owczarek niemiecki

$\"\"$

Są znane jako psy do zadań specjalnych. Charakteryzują się wysoką inteligencją i odwagą. Są przy tym wierne i posłuszne. Ta rasa ma też z natury wysoki poziom aktywności, dlatego potrzebuje dużej dawki ruchu na świeżym powietrzu każdego dnia.

4. Golden retriever

$\"\"$

Mają łagodny i przyjazny charakter, są bardzo oddane. Źle znoszą samotność. Mimo to bardzo łatwo dostosują się do nowych sytuacji i szybko uczą się nowych rzeczy.

5. Doberman pinczer

$\"\"$

Te psy mają silny instynkt stróżowania i wykorzystywane były jako psy obronne. Potrafią jednak też być bardzo przyjazne.

6. Owczarek szetlandzki

$\"\"$

Wyglądem przypomina miniaturkę owczarka collie, jednak to jedyne, co łączy obie rasy. Owczarki szetlandzkie to bardzo dynamiczne i inteligentne, ale i łagodne psy, które są bardzo oddane, a także ogromnie wrażliwe i nieufne wobec obcych.

7. Labrador retriever

$\"\"$

Labrador retriever to jedna z najpopularniejszych ras, głównie ze względu na charakter. Jest łagodny, przyjazny i mądry, a także elastyczny – potrafi dostosować się do każdej sytuacji i zawsze podchodzi z entuzjazmem do powierzanych mu zadań. Uwielbia ruch, zwłaszcza w wodzie.

8. Papillon

$\"\"$

Inaczej zwany spanielem kontynentalnym, papillon to łagodny i oddany pies do towarzystwa, chociaż niekiedy nieco natarczywy w dopominaniu się o uwagę i głaskanie.

9. Rottweiler

$\"\"$

Chociaż ta rasa uznawana jest za jedną z bardziej agresywnych, nie przekreśla to możliwości wychowania rottwailera na czułego i łagodnego towarzysza dla całej rodziny.

10. Australian cattle dog

$\"\"$

Australijskie psy pasterskie to rasa, która jest wierna człowiekowi, ale niezbyt skora do okazywania mu czułości. Skupia się przede wszystkim na swoim instynkcie stróżowania i nie lubi się nudzić.

Drugi poziom

Te psy doskonale sprawdzają się w pracy. Nowej komendy uczą się w ciągu 5-15 prób. Okazują posłuszeństwo w 85% przypadków.

$\"\"$

11. Welsh corgi Pembroke

12. Sznaucer miniatura

13. Springer spaniel angielski

14. Tervuren, owczarek długowłosy

15. Schipperke, owczarek belgijski

16. Szpic wilczy

17. Wyżeł niemiecki krótkowłosy

18. Flat-coated retriever, Angielski cocker spaniel, Sznaucer

19. Épagneul breton

20. Retriever z Nowej Szkocji

21. Wyżeł weimarski krótkowłosy

22. Malinois, Berneński pies pasterski

23. Szpic miniaturowy

24. Irlandzki spaniel dowodny

25. Wyżeł węgierski krótkowłosy

26. Welsh Corgi Cardigan

Trzeci poziom

To psy pracujące na poziomie powyżej średniej. Potrzebują 15-25 prób, by nauczyć się nowej komendy. Są posłuszne w 70% przypadków.

$\"\"$

27. Chesapeake Bay retriever, Puli, Yorkshire terrier

28. Sznaucer olbrzymi, Portugalski pies dowodny

29. Airedale terrier, Bouvier des Flandres

30. Border terrier, Owczarek francuski briard

31. Springer spaniel walijski

32. Manchester terrier

33. Samojed

34. Field spaniel, Nowofunland, Terier australijski, Amerykański staffordshire terier, Seter szkocki, Bearded collie

35. American Eskimo dog, Cairn terrier, Kerry blue terrier, Seter irlandzki

36. Elkhund szary

37. Pinczer małpi, Australijski silky terier, Pinczer miniatura, Seter angielski, Pies faraona, Clumber spaniel

38. Norwich terrier

39. Dalmatyńczyk

Czwarty poziom

Te psy uczą się nowych komend w czasie 25-40 prób. Okazują posłuszeństwo w 50% przypadków.

$\"\"$

40. Soft-coated wheaten terrier, Bedlington terrier, Foksterier krótkowłosy

41. Curly-coated retriever, Wilczarz irlandzki

42. Kuvasz, Owczarek australijski (typ amerykański)

43. Chart perski, Szpic fiński, Pointer

44. Cavalier King Charles spaniel, Wyżeł niemiecki szorstkowłosy, Black-and-tan coonhound, Amerykański spaniel dowodny

45. Husky syberyjski, Bichon Frise, King charles spaniel

46. Spaniel tybetański, Foxhound angielski, Otterhound, Foxhound amerykański, Greyhound, Harrier, Parson Russel terrier, Gryfon Korthalsa

47. West Highland white terrier, Hawańczyk, Chart szkocki

48. Bokser, Dog niemiecki

49. Jamnik, Staffordshire bulterier, Shiba Inu

50. Malamut

51. Whippet, Shar pei, Foksterier szorstkowłosy

52. Rhodesian ridgeback

53. Podenco z Ibizy, Terier walijski, Terier irlandzki

54. Boston terrier, Akita

Piąty poziom

Zaliczono do niego psy, które na naukę nowych komend potrzebują 40-80 prób. Są posłuszne w 40% przypadków.

$\"\"$

55. Skye terrier

56. Norfolk terrier, Sealyham terrier

57. Mops

58. Buldog grancuski

59. Gryfonik brukselski, Maltańczyk

60. Charcik włoski

61. Grzywacz chiński

62. Dandie Dinmont terrier, Petit Basset Griffon Vendéen, Terier tybetański, Chin japoński, Lakeland terrier

63. Owczarek staroangielski

64. Pirenejski pies górski

65. Terier szkocki, Bernardyn

66. Bulterier

67. Chihuahua

68. Lhasa apso

69. Bulmastif

Szósty poziom

Tu znalazły się najmniej efektywne psy. Nauka nowych komend wymagała u nich więcej niż 100 powtórzeń. Okazywały posłuszeństwo tylko w 30% przypadków.

$\"\"$

70. Shih Tzu

71. Basset

72. Mastif, Beagle

73. Pekińczyk

74. Bloodhound

75. Borzoj

76. Chow chow

77. Buldog

78. Basenji

79. Chart afgański

Przypominamy jednak, że ranking jest oparty wyłącznie na jednym aspekcie psiej inteligencji. Zawsze też trafiają się wyjątki. Coren w swojej ksiażce wspomina tresera, któremu udało się uzyskać bardzo dobre wyniki w przypadku staffordshire bulterierów, które w rankingu są bardzo nisko, bo na 49. pozycji. Istnieją również alternatywne sposoby mierzenia inteligencji psów.

Powyższa lista nie powinna być na pewno powodem do traktowania jednych psów gorzej niż inne. Brak posłuszeństwa nie musi oznaczać niedostatków inteligencji. – Np. charty afgańskie są jak koty, które nie są posłuszne nikomu – tłumaczy Coren.

Źródło: Science Alert.

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2020-12-21T10:15:47","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4ODk5NA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/0d1602fdf5c97552b4d07a4ee759e9298034b10e.jpeg"}},"id":"dXNlcjo2ODA=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/08b18a1608ae6d7fb8accc790d68b588?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Błażej Grygiel","slug":"blazej-grygiel"}},"authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[{"__typename":"Tag","id":"dGVybTo2Njc1","uri":"/tag/psy","name":"psy"},{"__typename":"Tag","id":"dGVybTo5NTg3","uri":"/tag/psy-sluzbowe","name":"psy służbowe"},{"__typename":"Tag","id":"dGVybToxMDA4MA==","uri":"/tag/psychologia-zwierzat","name":"psychologia zwierząt"}]},"slug":"oto-najmadrzejsze-rasy-psow-ranking-canine-psychologist","categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1NQ==","name":"Natura","slug":"natura","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Natura - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}}]}},"posts_f30bc_c9cd4":{"__typename":"RootQueryToPostConnection","nodes":[{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NTg5Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/55/kamera-ktora-zajrzy-pod-skore-czaszke-i-przez-sciane-wykorzystuje-do-tego-tylko-swiatlo-widzialne-fot-florian-willomitzer-northwestern-university.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNjg3OA==","title_b28e9_bf21a":"Kamera, która zajrzy pod skórę, czaszkę i przez ścianę. Wykorzystuje do tego tylko światło widzialne","slug":"kamera-ktora-zajrzy-pod-skore-czaszke-i-przez-sciane-wykorzystuje-do-tego-tylko-swiatlo-widzialne-211122115618","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-11-22T11:48:27","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjoyNzE4NQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/5b239511c8234637236387c2501969eb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Michał Rolecki","slug":"michal-rolecki"}},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1Ng==","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Technologia","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Technologia - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"technologia"},{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1Mg==","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Zdrowie","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Zdrowie - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"zdrowie"}]}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NTkwMw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/55/kolejny-rekord-komputer-kwantowy-z-256-kubitami-powstal-w-bostonie-fot-getty-images.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNjg2Mw==","title_b28e9_bf21a":"Kolejny rekord! Komputer kwantowy z 256 kubitami powstał w Bostonie","slug":"kolejny-rekord-komputer-kwantowy-z-256-kubitami-powstal-w-bostonie-211119015530","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-11-19T14:17:27","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjoyNzE4NQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/5b239511c8234637236387c2501969eb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Michał Rolecki","slug":"michal-rolecki"}},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1Ng==","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Technologia","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Technologia - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"technologia"}]}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NTYzNQ==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/54/swiezo-upieczony-doktor-fizyki-posiada-juz-dwa-inne-tytuly-doktorskie-fot-brown-university.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNjczNA==","title_b28e9_bf21a":"89-letni student fizyki właśnie obronił doktorat. „Zawsze chciałem być fizykiem”","slug":"89-letni-student-fizyki-wlasnie-zdobyl-tytul-doktora-zawsze-chcialem-byc-fizykiem-211110011221","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-11-10T13:05:03","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NzQ3Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/cropped-favicon.9553bdbe.png"}},"id":"dXNlcjozNDY=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/21313f31e4c3a966c0f1eefd53d13d12?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Redakcja","slug":"redakcja"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NTU4Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/54/naukowcy-szukali-neutrina-sterylnego-zamiast-niego-znalezli-slady-nieznanych-praw-fizyki-fot-fnal-vms.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNjU0Mg==","title_b28e9_bf21a":"Naukowcy szukali neutrina sterylnego. Zamiast niego znaleźli ślady nieznanych praw fizyki","slug":"naukowcy-szukali-neutrina-sterylnego-zamiast-niego-znalezli-slady-nieznanych-praw-fizyki-211029044742","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-10-31T08:03:20","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjoyNzE4NQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/5b239511c8234637236387c2501969eb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Michał Rolecki","slug":"michal-rolecki"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NTEzOA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/53/czy-drewno-moze-byc-twardsze-od-stali-nawet-szesciokrotnie-uczeni-zrobili-drewniany-noz-do-stekow-fot-bo-chen-cc-by-sa.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNjQ0OQ==","title_b28e9_bf21a":"Czy drewno może być twardsze od stali? Nawet sześciokrotnie. Uczeni zrobili drewniany nóż do steków","slug":"czy-drewno-moze-byc-twardsze-od-stali-nawet-szesciokrotnie-uczeni-zrobili-drewniany-noz-do-stekow-211025013435","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-10-25T13:21:26","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjoyNzE4NQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/5b239511c8234637236387c2501969eb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Michał Rolecki","slug":"michal-rolecki"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":null,"id":"cG9zdDoyNjM5Mg==","title_b28e9_bf21a":"Kolejne wyniki uzyskane w CERN wskazują na istnienie nieznanego fizykom oddziaływania. Czy odkryliśmy nowe prawo natury?","slug":"kolejne-wyniki-uzyskane-w-cern-wskazuja-na-istnienie-nieznanego-fizykom-oddzialywania-czy-odkrylismy-nowe-prawo-natury","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-10-20T16:48:52","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjoyNzE4NQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/5b239511c8234637236387c2501969eb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Michał Rolecki","slug":"michal-rolecki"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NTIxNg==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/53/jak-dlugo-zyje-neutron-naukowcy-precyzyjnie-to-zmierzyli-czy-moze-sie-rozpadac-na-czastki-ciemnej-materii-fot-michael-pierce-los-alamos-national-laboratory.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNjMxNw==","title_b28e9_bf21a":"Jak długo żyje neutron? Naukowcy precyzyjnie to zmierzyli. Czy może się rozpadać na cząstki ciemnej materii?","slug":"jak-dlugo-zyje-neutron-naukowcy-precyzyjnie-to-zmierzyli-czy-moze-sie-rozpadac-na-czastki-ciemnej-materii-211015012643","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-10-15T14:12:52","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjoyNzE4NQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/5b239511c8234637236387c2501969eb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Michał Rolecki","slug":"michal-rolecki"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NDkzNA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/52/nagroda-nobla-2021-nobel-z-fizyki-za-klimat-i-systemy-zlozone-fot-nobel-prize-outreach.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNjA5OA==","title_b28e9_bf21a":"Nagroda Nobla 2021. Nobel z fizyki za klimat i systemy złożone. Uczeni pomogli zrozumieć złożoność natury","slug":"nagroda-nobla-2021-nobel-z-fizyki-za-klimat-i-systemy-zlozone-211005120422","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-10-05T12:01:44","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NzQ3Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/cropped-favicon.9553bdbe.png"}},"id":"dXNlcjozNDY=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/21313f31e4c3a966c0f1eefd53d13d12?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Redakcja","slug":"redakcja"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NDkzMg==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/52/nagroda-nobla-2021-komu-przypadnie-w-tym-roku-nobel-w-dziedzinach-scislych-oto-prognozy-fot-edward-wong-south-china-morning-post-via-getty-images.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNTk1OQ==","title_b28e9_bf21a":"Nagroda Nobla 2021. Komu przypadnie w tym roku Nobel w dziedzinach ścisłych? Oto prognozy","slug":"nagroda-nobla-2021-komu-przypadnie-w-tym-roku-nobel-w-dziedzinach-scislych-oto-prognozy","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-09-28T11:22:40","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NzQ3Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/cropped-favicon.9553bdbe.png"}},"id":"dXNlcjozNDY=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/21313f31e4c3a966c0f1eefd53d13d12?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Redakcja","slug":"redakcja"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NDYxMg==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/51/rekord-zimna-w-niemieckim-laboratorium-tylko-38-bilionowych-czesci-stopnia-powyzej-zera-absolutnego-fot-getty-images.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNTcxMg==","title_b28e9_bf21a":"Rekord zimna w niemieckim laboratorium. Tylko 38 bilionowych części stopnia powyżej zera absolutnego","slug":"rekord-zimna-w-niemieckim-laboratorium-tylko-38-bilionowych-czesci-stopnia-powyzej-zera-absolutnego","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-09-13T16:12:12","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":null},"id":"dXNlcjoyNzE4NQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/5b239511c8234637236387c2501969eb?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Michał Rolecki","slug":"michal-rolecki"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NDU0Mw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/51/hipoteza-symulacji-zaklada-ze-wszyscy-zyjemy-w-zaawansowanej-technologicznie-symulacji-komputerowej-fot-getty-images.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNTcwMw==","title_b28e9_bf21a":"Fizyk założył zbiórkę na Kickstarterze, żeby sprawdzić, czy żyjemy w symulacji komputerowej","slug":"fizyk-zalozyl-zbiorke-na-kickstarterze-zeby-sprawdzic-czy-zyjemy-w-symulacji-komputerowej","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-09-13T13:28:27","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NzQ3Nw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/cropped-favicon.9553bdbe.png"}},"id":"dXNlcjozNDY=","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/21313f31e4c3a966c0f1eefd53d13d12?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Redakcja","slug":"redakcja"}}},{"__typename":"Post","featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4NDU4NA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/51/nauka-napedza-fantastyke-a-fantastyka-nauke-dzieki-temu-mamy-szanse-dotrzec-do-gwiazd-fot-getty-images.jpeg"}},"id":"cG9zdDoyNTY3OQ==","title_b28e9_bf21a":"Nauka napędza fantastykę, a fantastyka – naukę. Dzięki temu mamy szansę dotrzeć do gwiazd [DZIEŃ SF]","slug":"nauka-napedza-fantastyke-a-fantastyka-nauke-dzieki-temu-mamy-szanse-dotrzec-do-gwiazd-dzien-sf","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[]},"date":"2021-09-12T15:30:45","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4OTAxNw==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/216930992-421694315635288-4682044810723080196-n.jpeg"}},"id":"dXNlcjoyNzMxMQ==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/21c88dcb39a308fa425711daf36647a6?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka","slug":"ewelina-zambrzycka","avatar_3a717_6a1aa":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/21c88dcb39a308fa425711daf36647a6?s=200&d=mm&r=g"},"description":"Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Związana z magazynami portali Gazeta.pl oraz Wp.pl. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna” i „Kosmiczne wyzwania”.","seo":{"__typename":"SEOUser","fullHead":"Focus.pl\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}}},"categories_3cd3e_bf21a":{"__typename":"PostToCategoryConnection","nodes":[{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1NA==","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Kosmos","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Kosmos - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"kosmos"},{"__typename":"Category","id":"dGVybTo1Mw==","categoryimage":{"__typename":"Category_Categoryimage","image":null},"parent":null,"name":"Społeczeństwo","children_1e47b_bf21a":{"__typename":"CategoryToCategoryConnection","pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","startCursor":null}},"seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"Społeczeństwo - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"},"slug":"spoleczenstwo"}]}}],"pageInfo":{"__typename":"WPPageInfo","total":192,"startCursor":"YXJyYXljb25uZWN0aW9uOjI2ODc4","endCursor":"YXJyYXljb25uZWN0aW9uOjI1Njc5","hasPreviousPage":true,"hasNextPage":true}},"tag_0a454_a1e8b":{"__typename":"Tag","id":"dGVybTozOTU0","uri":"/tag/fizyka","name":"fizyka","seo":{"__typename":"TaxonomySEO","fullHead":"fizyka - Focus.pl\n\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}},"post_18f38_6770b":{"__typename":"Post","id":"cG9zdDoxOTI2Mg==","seo":{"__typename":"PostTypeSEO","fullHead":"Dzieci GMO. Już dziś potrafimy usuwać z DNA zarodka szkodliwe mutacje\n\n\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n","readingTime":16},"featuredImage":{"__typename":"NodeWithFeaturedImageToMediaItemConnectionEdge","node":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo3MzQ2NA==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/media/default/0001/33/jest-tania-i-dokladniejsza-niz-wczesniej-wykorzystywane-techniki-ale-wciaz-daleka-od-idealu-eksperymenty.jpeg"}},"wnsingle":{"__typename":"Post_Wnsingle","kiaSubtitle":null,"focusSource":null},"title_b28e9_bf21a":"Dzieci GMO. Już dziś potrafimy usuwać z DNA zarodka szkodliwe mutacje","content_b28e9_bf21a":"

Jednak aby ta technologia stała się dostępna dla wszystkich, musi być tańsza i obarczona mniejszym ryzykiem fatalnych błędów

Pod koniec ubiegłego roku chiński uczony He Jiankui ogłosił, że poddał mody fikacjom genetycznym zarodki uzyskane metodą in vitro, z których rozwinęły się co najmniej dwie dziewczynki. Celem modyfikacji miało być zapewnienie dzieciom częściowej odporności na infekcję HIV. He Jiankui liczył na wiel ką sławę i Nagrodę Nobla, doczekał się jednak międzynarodowego linczu. Co prawda amerykański tygodnik „Time” zaliczył go do grona najbardziej wpływowych osób na świecie, ale nie był to wyraz uznania. „Jego lekkomyślne eksperymenty dowiodły, że dość łatwo można zmodyfikować genetycznie ludzkie zarodki i zarazem że bardzo trudno jest to zrobić dobrze” – tak na łamach tygodnika skomentowała to prof. Jennifer Doudna z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley, jedna z twórczyń metody CRISPR, którą posłużył się chiński badacz.

Część naukowców zaapelowała, by podobne eksperymenty zostały zakazane na całym świecie. Inni twierdzą jednak, że potrzebny jest jedynie lepszy nadzór nad badaniami, które – czy tego chcemy, czy nie – będą prowadzone i tak. – Oczywiście to jest udoskonalanie DNA ludzi, a my jako społeczeństwo nie jesteśmy jeszcze gotowi, by o tym rozmawiać. Ale jeśli nie zaczniemy usprawniać naszego genomu, możemy za jakiś czas przestać istnieć jako gatunek – ostrzega prof. Krzysztof Łukaszuk, kierownik Klinik Leczenia Niepłodności Invicta. Jego zdaniem inżynieria genetyczna może dać nam odporność na groźne choroby zakaźne takie jak grypa pandemiczna, nowotwory złośliwe, a nawet na działanie promieniowania kosmicznego, na które narażeni będą astronauci podczas dalekich misji.

EMBRIONY DO WYBORU

Każdy rozmnażający się płciowo gatunek na Ziemi dąży do tego, by mieć jak najbardziej genetycznie udane potomstwo. Ludzie nie są tu wyjątkiem – dobieramy się w pary, zwracając uwagę na cechy partnera świadczące o tym, że jest zdrowy i płodny. Jednak to, co dzieje się podczas naturalnego zapłodnienia, można porównać do loterii. Nigdy nie wiemy, jak połączą się geny matki i ojca – nawet płeć dziecka jest dla nas niespodzianką. A przynajmniej tak było do opracowania metod rozrodu wspomaganego, z których najbardziej znane jest zapłodnienie in vitro. Jest ono stosowane z powodzeniem od 1978 roku u par cierpiących na zaburzenia płodności. Polega na pobraniu komórek jajowych i plemników, połączeniu ich w warunkach laboratoryjnych, a następnie wszczepieniu zarodka do macicy matki. Choć zabieg ten budzi kontrowersje, jest uznaną metodą leczniczą, a jeden z naukowców biorących udział w jej opracowaniu dostał Nobla.

Sama procedura in vitro sprawia, że rozmnażanie się przestaje być procesem losowym. Jeśli w laboratorium powstanie kilka zarodków, embriolog ogląda je pod mikroskopem i ocenia, który z nich rozwija się prawidłowo i może dać początek ciąży. Taką ocenę do dziś przeprowadza się „na oko”, ale to może się wkrótce zmienić. Naukowcy z Uniwersytetu Cornell opracowali algorytm sztucznej inteligencji, który mógłby w przyszłości zastąpić embriologa. – Ocena człowieka jest z natury bardzo subiektywna. Chcemy ją zastąpić systemem, który zwiększa szanse na prawidłowy przebieg ciąży i narodziny zdrowego dziecka – wyjaśnia prowadzący badania dr Zev Rosenwaks. O krok dalej idzie technika zwana diagnostyką preimplantacyjną (PGD).

To ocena statusu zarodków na podstawie badań DNA. Jeśli wiadomo, że rodzice są nosicielami genów nieuleczalnej choroby, wybór zarodków nieobciążonych genetycznie pozwala im na posiadanie zdrowszego dziecka. Nie będzie ono idealne – może przecież zachorować na setki innych chorób – ale ma większe szanse przyjść na świat bez choroby niż przy naturalnym poczęciu. Lekarze mogą pobrać komórki embrionu i sprawdzić, czy zawierają wadliwe chromosomy lub geny, a następnie wszczepić matce tylko te zarodki, które są zdrowe. – Wykonaliśmy do tej pory kilka tysięcy takich badań. Dla rodziców obciążonych genetycznie to jedyna szansa na zdrowe dziecko, a dla medycyny to możliwość „wyczyszczenia” naszego DNA z genów odpowiedzialnych za ciężkie, wyniszczające choroby – przekonuje prof. Łukaszuk. Na liczącej ponad tysiąc pozycji liście schorzeń, których można uniknąć dzięki PGD, znajdują się m.in. mukowiscydoza, fenyloketonuria, choroba Huntingtona, różne odmiany hemofilii i zaniku mięśni (dystrofii).

Te zarodki, które mają uszkodzony DNA, lekarze do tej pory albo po prostu niszczyli, albo – jak to się przyjęło w Polsce – zamrażali na czas nieokreślony licząc na to, że kiedyś ich geny będzie można naprawić. Szansę na to dają dopiero nowe metody modyfikacji genomu.

POPRAWIANIE DNA

Choć największy rozgłos do tej pory zyskał zeszłoroczny eksperyment He Jiankui, prace nad modyfikowaniem ludzkich zarodków przeprowadzono w Chinach już trzy lata wcześniej. Dokonał tego Junjiu Huang pracujący na Uniwersytecie Sun Jat-sena w Kantonie. Jako pierwszy dowiódł, że metodę CRISPR służącą do precyzyjnego wprowadzania zmian w DNA można wykorzystać do usunięcia z genomu niepożądanych mutacji. Junjiu Huang wykorzystał do badań zarodki, które powstały w klinikach oferujących zapłodnienie in vitro i zostały odrzucone ze względu na wady budowy. Takie embriony nie mogłyby rozwinąć się w istoty ludzkie. Uczony zmodyfikował w tych zarodkach gen, którego mutacje prowadzą do dziedzicznej choroby zwanej talasemią (niedokrwistość wywołana przez wadliwą budowę hemoglobiny). Zabieg wywołał kontrowersje.

Najważniejsze czasopisma naukowe świata odmówiły opublikowania pracy Chińczyka, który pod wpływem krytyki wycofał się z dalszych badań. – To nie był i nadal nie jest właściwy czas na takie eksperymenty, ale sądzę, że będą one kontynuowane. Modyfikowanie zarodków nie jest bardzo trudne technicznie – mówił Junjiu Huang niedługo przed wybuchem kolejnego skandalu. Eksperyment He Jiankui miał znacznie poważniejsze konsekwencje, ponieważ zmodyfikowane dzieci przyszły na świat. Uczony zatrudniony na Południowym Uniwersytecie Nauki i Technologii w Shenzen zajmował się siedmioma parami starającymi się o dziecko metodą in vitro. Zarodki były zdrowe – He Jiankui zmodyfikował ich geny tak, by dać dzieciom odporność na infekcję wirusem HIV. W wyniku tego zabiegu na świat miały przyjść bliźniaczki Lulu i Nana.

Teoretycznie jest to dobra wiadomość. – Dzięki takiej technologii moglibyśmy naprawić wszystkie błędy genetyczne w zarodkach – także w tych, które dziś są zamrożone. Moglibyśmy nawet usunąć wadliwe geny z komórki jajowej przed zapłodnieniem, by nie ingerować w zarodek – mówi prof. Łukaszuk. Diabeł tkwi jednak w szczegółach.

NIEUNIKNIONE BŁĘDY

Do dziś nie wiadomo, co tak naprawdę zrobił He Jiankui i w jakim stanie są dzieci, które podobno powołał do życia. A ryzyko związane z modyfikacjami tego typu jest
\nogromne. Zastosowana przez uczonego metoda CRISPR jest tania i dokładniejsza niż wcześniej wykorzystywane techniki, ale wciąż daleka od ideału. Eksperymenty

\n
BADANIA ZAPOBIEGANIE CHOROBOM. NA CZYM POLEGA DIAGNOSTYKA PREIMPLANTACYJNA?
\n
Dzięki badaniom genetycznym można wyselekcjonować zarodek, który nie jest obciążony chorobami dziedzicznymi
\n
1. Od rodziców pobierane są komórki jajowe oraz plemniki.
\n
2. Z zarodków w stadium blastocysty pobiera się komórki do analizy
\n
3 Sekwencjonowanie DNA ustalić, czy komórki zarodka są wolne pozwala od chorobotwórczych genów i wad chromosomów (ich liczby i budowy).
\n
4 Zarodki, które nie spełniają tych kryteriów, są zamrażane.
\n
5 Wyselekcjonowane zarodki wszczepia się do macicy matki. Jeśli wszystko pójdzie dobrze – czyli średnio w 60 proc. przypadków – rozwinie się z nich dziecko nieobciążone wadliwymi genami
\n
\n

prowadzone na zwierzętach wykazały, że stosowanie jej u zarodków często powoduje tzw. mozaikowatość. Oznacza to, że zmiany DNA pojawiają się tylko w części komórek embrionu, a w innych nie. Nie ma wówczas gwarancji, że pożądana przez badaczy cecha – taka jak odporność na HIV – w ogóle się pojawi. Co gorsza, CRISPR czasami powoduje też inne zmiany genetyczne niż te, o które chodziło naukowcom. Podczas tej procedury – w dużym uproszczeniu – dochodzi do przecięcia dwóch nici DNA i zastąpienia wadliwego genu jego prawidłową wersją. Ale czasami nowy odcinek DNA nie trafia we właściwe miejsce, lecz ląduje w innym obszarze genomu. Takie błędy mogą np. doprowadzić do tego, że Lulu i Nana będą bardziej podatne na choroby nowotworowe.

Tych wad nie są pozbawione nawet najnowsze narzędzia służące do modyfikowania genomu – tzw. edytory zasad, które przecinają tylko jedną nić DNA i zmieniają pojedyncze „litery” w zapisie genetycznym. Zespół kierowany przez prof. George’a Churcha z Harvardu doniósł niedawno, że za pomocą takich edytorów można zmienić aż 13 tys. odcinków DNA w jednej komórce. Teoretycznie oznacza to, że możliwe byłoby bardzo szczegółowe zaprojektowanie zarodka – pozbawienie go mutacji powodujących choroby, ale też dodanie takich, które zwiększają np. wzrost czy inteligencję (te cechy uzależnione są od dziesiątek, a nawet setek genów).

Jednak badania przeprowadzone na tej samej uczelni wykazały też, że edytory zasad mogą wywołać bardzo dużo niechcianych zmian w materiale genetycznym komórki – nie tylko w DNA, ale też w cząsteczkach RNA, które sterują wytwarzaniem białek. W przypadku eksperymentów na mikrobach, roślinach czy zwierzętach nie jest to wielki problem. Naukowcy mogą stworzyć setki czy tysiące zmodyfikowanych komórek, a potem wybrać spośród nich te, które są pozbawione groźnych błędów (pomóc w tym mają algorytmy sztucznej inteligencji). Zupełnie inaczej wygląda to, gdy mamy do czynienia z zaledwie kilkoma ludzkimi zarodkami. Tu każda pomyłka może mieć fatalne skutki. Nawet jeśli uda się zwiększyć precyzję metod takich jak CRISPR i edytory zasad, trzeba będzie wielu prób, aby otrzymać „idealny” zarodek – a to oznacza, że niezbędny będzie duży zapas komórek rozrodczych obojga rodziców.

KOPIA ZAPASOWA PŁODNOŚCI

Skąd je wziąć? W przypadku plemników nie powinno być problemu, ale inaczej wygląda to u kobiet. Każdy jajnik ma ograniczoną liczbę komórek jajowych, których co miesiąc ubywa. Po osiągnięciu maksimum w okolicach 20. roku życia, czynność jajników zaczyna słabnąć. Po czterdziestce proces ten nabiera tempa i choć historia zna przypadki naturalnego urodzenia dzieci przez siedemdziesięciolatki, są to nieliczne wyjątki. Kobiety mogły zdecydować się na pobranie komórek jajowych i zachowanie ich na później w bankach działających podobnie jak te gromadzące spermę. Problem polega na tym, że żeńskie komórki – w odróżnieniu od męskich – są nieliczne i delikatne, więc po odmrożeniu często były bezużyteczne. Jednak techniki bankowania są wciąż doskonalone i obecnie taka usługa jest już niemal standardem np. w USA. Pobranie komórek jajowych wymaga farmakologicznego pobudzenia jajników. Jeszcze kilka lat temu tego typu zabieg miał niemal zawsze związek z zapłodnieniem in vitro. Dziś co czwarty ma
\nna celu wyłącznie umieszczenie komórek w banku. Są nawet firmy, takie jak Facebook, Google czy Apple, które oferują swoim pracownicom tego typu usługi za darmo.

\n
TERAPIA RATOWANIE ŻYCIA RODZEŃSTWA DZIECI RATUNKOWE
\n
Selekcjonowanie zarodków otwiera nowe możliwości w medycynie. Jedna z nich to tzw. dzieci ratunkowe, czyli takie, które mogą uratować życie chorego rodzeństwa. Aby powołać je do życia, trzeba skorzystać z zapłodnienia in vitro i procedury PGD. Jednak u zarodka sprawdza się nie tylko to, czy nie jest obciążony chorobotwórczymi genami, ale też czy będzie mógł być dawcą komórek do przeszczepu dla chorego brata lub siostry. Jako pierwszy zajął się tym amerykański lekarz prof. Mark Hughes. Postanowił on pomóc rodzinom walczącym o życie swych dzieci chorujących na niedokrwistość Fanconiego. Schorzenie to powoli niszczy szpik kostny, prowadząc do śmierci. Ratunkiem jest przeszczep, o ile uda się znaleźć dawcę komórek. Po latach prób pierwsze dziecko ratunkowe przyszło na świat w rodzinie Nashów.
\n
W 2000 r. urodzony w wyniku in vitro i selekcji zarodków Adam uratował życie swojej siostry Molly dzięki przeszczepowi komórek z krwi pępowinowej. Dzieci ratunkowe żyją także w Polsce. Pierwsze z nich urodziło się w grudniu 2012 r., by pomóc bratu cierpiącemu na zespół XLP, rzadką wadę genetyczną, która nie ujawnia się, dopóki organizmu nie zaatakuje pospolity wirus Epsteina-Barr.
\nWywołuje on mononukleozę zakaźną, czyli coś, co przypomina anginę. Jednak u chorych na XLP wirus ten niszczy układ odpornościowy. Niegroźna dla większości z nas infekcja może zabić od razu albo doprowadzić do rozwoju groźnych dla życia nowotworów. Także i w tym przypadku małego pacjenta z XLP uratował przeszczep komórek od dziecka urodzonego dzięki in vitro i PGD.
\n

Inne techniki idą jeszcze dalej. Pod koniec XX wieku okazało się, że zamrażanie dobrze znoszą same jajniki. Z początku zabiegi takie przeprowadzano u kobiet, które miały zostać poddane agresywnemu leczeniu, np. chemio- lub radioterapii nowotworów. Jego skutkiem ubocznym jest zniszczenie jajników, co oznacza przedwczesną menopauzę oraz bezpłodność. Wystarczyło jednak pobrać jajnik przed zabiegiem, pokroić go na cienkie skrawki i zamrozić, by następnie przeszczepić tkankę pacjentce po zakończeniu leczenia.

W ten sposób można przesunąć granice płodności w czasie nawet do wieku, w którym kobiety są z reguły babciami. Ginekolodzy twierdzą, że macica praktycznie się nie starzeje, o ile tylko jest regularnie „dożywiana” hormonami. Narząd ten można więc przygotować na przyjęcie zarodka także u kobiety po sześćdziesiątce. – Możemy sobie wyobrazić, że za jakiś czas standardem stanie się pobieranie tkanki z jednego jajnika od kobiet w wieku 20–30 lat. Pocięcie jej na paski sprawia, że można każdy z nich odmrażać osobno i potem kolejno wszczepiać pacjentce. Jeden taki skrawek, mający powierzchnię ok. 2 cm kw., po transplantacji działa przez jakieś dwa–trzy lata – mówi prof. Łukaszuk. Kilkanaście takich skrawków wystarczyłoby na przedłużenie płodności kobiety o co najmniej 20 lat!

KOMÓRKI BEZ OGRANICZEŃ

Jednak ingerencja w jajnik to zabieg inwazyjny, obarczony ryzykiem powikłań i dość drogi. Czy nie dałoby się uzyskać komórek rozrodczych w jeszcze prostszy sposób? Część naukowców twierdzi, że tak. W 2005 r. zespół kierowany przez dr. Jonathana Tilly’ego, pracującego wówczas na Uniwersytecie Harvarda opublikował przełomowe badania. Wynikało z nich, że komórki jajowe w dorosłym organizmie mogą powstać nie tylko dzięki jajnikom. Ich źródłem mogą być komórki pobrane z innych narządów – szpiku kostnego, a nawet skóry. Wystarczy tylko namnożyć je w laboratorium i ukierunkować ich rozwój tak, by stały się komórkami rozrodczymi.

Badania wzbudziły ogromne kontrowersje. Część uczonych ogłosiła, że opisanych przez dr. Tilly’ego eksperymentów nie udało się powtórzyć, co stawia całe odkrycie pod znakiem zapytania. Mimo to uczeni z Harvardu założyli firmę OvaScience i ogłosili, że będą pracowali nad komercyjną metodą hodowli komórek jajowych i plemników. Z takiej technologii mogliby korzystać w pierwszej kolejności ludzie, którzy nie są zdolni do produkcji własnych komórek rozrodczych. Docelowo jednak miała to być usługa dostępna dla wszystkich chętnych.

Kilka lat temu o OvaScience było bardzo głośno. – Pracujemy m.in. nad genetycznym udoskonalaniem komórek jajowych, aby wyeliminować choroby dziedziczne – chwalił się w 2015 r. dr Tilly. W szczytowym okresie wartość jego firmy wyceniano na 1,8 mld dolarów. Okazało się jednak, że hodowanie komórek jajowych było zbyt trudnym technicznie wyzwaniem. OvaScience nie doprowadziła do rewolucji – jej akcje straciły na wartości, aż została wykupiona przez inną firmę zajmującą się badaniami nad terapiami genowymi.

GENETYCZNA ARYSTOKRACJA?

Takie porażki nie zniechęcają jednak innych. Nad hodowaniem komórek płciowych i modyfikowaniem ich pracują bez większego rozgłosu laboratoria na całym świecie. A zaangażowani w te prace uczeni bardzo ostrożnie wypowiadają się w kwestii genetycznego modyfikowania ludzi. Przykładem może być prof. George Church z Harvardu, znany m.in. z pomysłu na przywrócenie do życia mamutów. Na wykładach opowiada on m.in. o dziesięciu naturalnych wariantach genetycznych dających ludziom „supermoce” takie jak wyjątkowo twarde kości czy odporność na chorobę wieńcową i alzheimera.

Jego zdaniem wyposażenie przyszłych pokoleń w takie geny będzie kiedyś równie oczywiste jak dziś podawanie szczepień ochronnych. Pytanie tylko, ilu ludzi będzie stać na takie modyfikacje. Dziś sam zabieg zapłodnienia in vitro to wydatek rzędu 6–7 tys. zł. Badania genetyczne zarodka mogą kosztować nawet kilkanaście tysięcy złotych. Jeśli dodamy do tego koszty ingerencji w DNA embrionu, możemy z łatwością przekroczyć 100 tys. zł. A to oznacza, że na najlepsze geny będzie stać tylko najbogatszych. Prof. Maxwell Mehlman, bioetyk z Uniwersytetu Case’a i Western Reserve, już ponad 20 lat temu przewidywał, że w ten sposób powstanie nowa arystokracja zwana „genobility”: ludzie wyjątkowo długowieczni, sprawni i odporni na choroby.

Czy to oznacza, że ingerencje genetyczne tylko pogłębią rozwarstwienie społeczeństwa, zamiast posłużyć całej ludzkości? – Wszystkie nowe technologie początkowo są drogie,
\nale z czasem tanieją. Z modyfikowaniem genów będzie podobnie – w przyszłości stanie się łatwo dostępne i powszechne – uważa Grzegorz Lindenberg, autor książki „Ludzkość poprawiona”. Na razie jednak nawet zapłodnienie in vitro wciąż jest bardzo drogie. Zdaniem prof. Łukaszuka wynika to przede wszystkim z dużych nakładów związanych z koniecznością zapewnienia odpowiedniej infrastruktury i zatrudnienia doświadczonych specjalistów. W przypadku PGD problemem są wysokie ceny dyktowane przez firmy sprzedające odczynniki, niezbędne do przeprowadzenia procedury. – To się może zmienić, jeśli doczekamy się interwencji państwa. Dobrym przykładem są negocjacje w sprawie cen leków refundowanych czy szczepionek. Gdyby procedury takie jak PGD były finansowane ze środków publicznych, ceny spadłyby i skorzystałoby z tego więcej par – uważa prof. Łukaszuk. Na razie jednak poprawianie genów przyszłych pokoleń jest dostępne tylko dla nielicznych potrzebujących.

Jan Stradowski – szef działu nauki „Focusa” z wykształcenia lekarz, z zamiłowania biolog i przyrodnik. W radiu TOK FM prowadzi audycję „Człowiek 2.0”.
\nwspółpraca: Marcin Powęska
\n

\n","pri":{"__typename":"PostTypePRI","kategoria":[],"autorzy":[]},"date":"2021-01-12T13:08:09","author":{"__typename":"NodeWithAuthorToUserConnectionEdge","node":{"__typename":"User","wnauthor":{"__typename":"User_Wnauthor","avatarAutora":{"__typename":"MediaItem","id":"cG9zdDo4OTAzNQ==","sourceUrl_772ce_bf21a":"https://konto.focus.pl/wp-content/uploads/2022/06/d71084969ef45e06b1ff579c229214f58177636c.jpeg"}},"id":"dXNlcjozNg==","avatar_3a717_bf21a":{"__typename":"Avatar","url":"https://secure.gravatar.com/avatar/336cfddf21f60797e9b4bb440378471b?s=96&d=mm&r=g"},"name":"Jan Stradowski","slug":"jan-stradowski","description":"Zastępca redaktora naczelnego „Focusa”, z wykształcenia lekarz, z zamiłowania biolog i przyrodnik. W Radiu TOK FM prowadzi audycję „Człowiek 2.0”. Więcej: www.stradowski.net","seo":{"__typename":"SEOUser","fullHead":"Focus.pl\n\n\n \n \n \n \n \n \n \n \n \n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n"}}},"authorPosition":null,"tags_67cce_bf21a":{"__typename":"PostToTagConnection","nodes":[]},"slug":"dzieci-gmo"}}}

Coś tu śmierdzi

Ludzie i foki, czyli powrót do korzeni

Funkcjonowanie na lądzie jest dla nas zdecydowanie łatwiejsze

Po co nam wiedza o oceanach i tym, co się kryje w ich głębinach?

Pierwszy wegetarianin wśród zwierząt

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna. Czy ją też czekać koniec przez aktywność słoneczną?

Nieznane bakterie, nowe pandemie?

Roboty sposobem na walkę z samotnością wśród seniorów

Zgubny wpływ izolacji na zdrowie ludzi

Dinozaury i ich trwająca miliony lat dominacja

Niskie temperatury i spadek liczby gatunków

Wybuch Cumbre Vieja nie należał do najzwyklejszych. Stopili popiół, aby to sprawdzić

Deska Karneadesa

Tratwa Meduzy

Gang w szalupie

Pasażerowie za burtę

Losować czy nie?

Ratujcie nasze dusze

Woda na planecie Ziemia – kilka ważnych faktów

Odwrócona osmoza. Czy słona woda nas uratuje?

Czy wypijemy swoje morza i oceany?

Odwrócona osmoza w skali mikro i makro

Chłodzenie bez zasilania pozwala uzyskać wodę z powietrza

Jak schłodzić Ziemię? Nowe technologie pomogą zapobiec katastrofie klimatycznej

Problemy z brakiem wody będą dotykać połowę mieszkańców świata

Tak marnujesz najwięcej wody. 10 nawyków szkodliwych – dla portfela i planety (kolejność dowolna)

Najwyższy poziom

Drugi poziom

Trzeci poziom

Czwarty poziom

Piąty poziom

Szósty poziom

EMBRIONY DO WYBORU

POPRAWIANIE DNA

NIEUNIKNIONE BŁĘDY

KOPIA ZAPASOWA PŁODNOŚCI

KOMÓRKI BEZ OGRANICZEŃ

GENETYCZNA ARYSTOKRACJA?

Warto sprawdzić

Przez te mikroorganizmy komary nie dadzą nam spokoju. One przyciągają insekty najbardziej

Ludzie mają zaskakująco rozwiniętą zdolność do słyszenia w wodzie. Skąd się wzięła?

Oceany nadal skrywają swoje tajemnice. Na mapie widać, gdzie człowiek już zdołał dotrzeć

Pandy mają tam dodatkowego palca. Znalezisko wykazało, od jak dawna

Z satelitami na orbicie dzieje się coś niepokojącego. Powodem może być aktywność słoneczna

Największa lilia wodna na świecie. Ukrywała się tuż pod naszym nosem

Niezwykłe znalezisko w Tybecie. Te bakterie mogą zagrażać nam wszystkim

Starszym osobom będą towarzyszyły roboty. Mają pomóc w walce z samotnością

Tak dinozaury utrzymały się na szczycie. Gigantyczne gady dostosowały się do nietypowego klimatu

Wybuch wulkanu Cumbre Vieja trwał wyjątkowo długo. Przyczyna tkwiła w nietypowej lawie