Ozdabianie grobów: Skąd wzięła się ta tradycja?

Izraelscy naukowcy znaleźli dowody, że ludzie używali kwiatów do dekoracji grobów już 12 tys. lat temu.

29 szkieletów przedstawicieli tzw. kultury natufijskiej sprzed ok. 11 700 do 13 700 lat odkryto w jaskini Raqefet, w rejonie góry Karmel w Izraelu, już kilka lat temu. Jednak dopiero teraz archeolodzy przeprowadzili szczegółowe badania miejsca pochówku. Okazało się, że w 4 grobach szczątki spoczywały na łożu z kwiatów. Świadczą o tym ich odciski w warstwie błota, którym wyrównano dna grobów. Wilgotna warstwa mułu utrwaliła kształt roślin przyciśniętych ciężarem zwłok.

Ślady roślin znaleziono tylko w obrębie grobów, nie było ich w innych częściach jaskini. W miejscach pochówku znajdowały się także narzędzia z krzemienia, kamienie oraz kości zwierzęce, jednak odciski tych artefaktów nie zachowały się w błocie. Prawdopodobnie więc żałobnicy najpierw wyłożyli dno grobu grubą warstwą kwiatów, a później dołożyli pozostałe ofiary dla zmarłego.

Archeologom szczególnie interesujący wydał się fakt, że kwiaty i aromatyczne liście znaleziono między innymi w grobie dziecka nazwanego Homo 31; w innych kulturach z tego okresu dzieci po śmierci często były wykluczane ze społeczeństw i chowane oddzielnie. W jaskini Raqefet dziecko nie tylko pochowano razem z innymi członkami społeczności, ale też uhonorowano je kwiatami.

Najwięcej odcisków roślin pochodzi z jamy grobowej, w której złożono ciała dwóch zmarłych mniej więcej równocześnie osób: 12–15-letniego dziecka (określanego jako Homo 28) oraz ponad 30-letniego mężczyzny (Homo 25). Pod szkieletami obu zmarłych znaleziono ponad 30 odcisków roślin, w tym 13 łodyg. Analiza stadiów rozwoju tych ostatnich pozwoliła badaczom ustalić, że zostały zerwane i złożone do grobu przed połową lata. Odkryte odciski należały m.in. do szałwii Salvia judaica, mięty oraz do roślin z rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae). Rośliny te do dziś rosną u wlotu do jaskini. Prowadzący badania Daniel Nadel z uniwersytetu w Hajfie uważa, że krewni zmarłych wybrali je zarówno ze względu na jaskrawe kwiaty, jak i intensywny zapach. Ponadto w grobie odkryto odciski liści pochodzących z niezidentyfikowanych drzew oraz ślady nasion podobnych do judaszowca południowego (Cercis siliquastrum L.) – drzewa, którego kwiaty również są jaskrawe.

Oprócz odcisków badacze odkryli w jaskini Raqefet także fitolity – mineralne wydzieliny powstające w komórkach roślinnych. Ich ilość w gramie gleby pobranej z grobu wynosiła 61999, podczas gdy w przeanalizowanej dla porównania ziemi spoza cmentarzyska – 27231.To kolejny dowód na intencjonalne umieszczenie roślin w grobach.

Co ciekawe, dzięki metodzie 14C badacze ustalili, że praktyki pogrzebowe w tym miejscu nie zmieniały się przez długi czas. Pochówki, w których znaleziono kwiaty, pochodzą bowiem zarówno sprzed ponad 13 tys. lat, jak i sprzed niecałych 12 tys. lat. Oprócz składania kwiatów ceremonie pogrzebowe w jaskini Raqefet prawdopodobnie obejmowały również uczty – archeolodzy odkryli kości zwierząt ze śladami odcinania i obgryzania mięsa. Ponadto czaszkę Homo 28 rytualnie usunięto z grobu po dłuższym czasie od „pogrzebu”, już po rozkładzie ciała, a za głową Homo 25 umieszczono pionowo kamienną płytę – znaczenia tych rytuałów nie udało się ustalić.

Kultura natufijska to nazwa obejmująca jedne z pierwszych społeczności na terenie Bliskiego Wschodu, które zamieszkiwały stałe osady. Natufijskie miejsca pochówku to również pierwsze cmentarzyska w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, gdzie zmarłych grzebano w jednym miejscu przez dłuższy czas.