Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk (CBK PAN) to jedyny polski interdyscyplinarny instytut badawczy, którego cała działalność merytoryczna związana jest z prowadzeniem badań kosmicznych. Dotyczą one przestrzeni wokółziemskiej, ciał Układu Słonecznego i Ziemi, a wykorzystuje się w tym celu technologie kosmiczne i techniki satelitarne.
Powstanie CBK PAN to narodziny polskiego sektora kosmicznego
– W CBK PAN polscy naukowcy od lat prowadzą badania nad metodami obserwacji zarówno Ziemi z orbity, jak i obiektów odległego Wszechświata. Wyniki ich prac stają się podstawą do tworzenia prestiżowych projektów krajowych i międzynarodowych. Aparatura zbudowana w CBK PAN badała kosmos na wielu misjach – mówi o instytucie Grzegorz Wrochna, prezes Polskiej Agencji Kosmicznej.
Wszystko zaczęło się od prac nad radzieckim programem Interkosmos i lotu generała Mirosława Hermaszewskiego. Przystąpienie Polski do Interkosmosu dało naszym naukowcom możliwość kształcenia się pod okiem radzieckich specjalistów, którzy stworzyli podwaliny pod współczesną eksplorację kosmosu. To radzieckie rakiety wynosiły pierwsze polskie instrumenty naukowe.
Aby móc lepiej zarządzać współpracą i scalić różne grupy działające wokół badań i eksploracji kosmosu, prezydium Polskiej Akademii Nauk 29 września 1966 roku powołało CBK PAN. W okresie sprzed transformacji ustrojowej powstało w CBK PAN kilkadziesiąt czujników i elementów konstrukcyjnych rakiet i satelitów, które zostały wyniesione w bliższą i dalszą przestrzeń kosmiczną. Polski sprzęt przyczynił się do sukcesów tak przełomowych misji, jak Fobos 2 badającej księżyc Marsa czy Wega 1 i Wega 2, których celem było zbadanie Wenus oraz komety Halleya.
Dzięki CBK Polska aktywnie współpracuje z ESA i NASA
Po 1989 r. CBK PAN nawiązało bliską współpracę z europejskimi instytutami, w tym z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA). Od czasu przystąpienia Polski do ESA, CBK jest główną instytucją koordynującą działania polskich firm z sektora przemysłu kosmicznego w obrębie projektów ESA.
– Centrum Badań Kosmicznych PAN jest praojcem i pramatką całego rodzimego przemysłu kosmicznego. I to nie tylko dlatego, że w CBK wykształciły się rzesze inżynierów kosmicznych. Również dlatego, że dzięki zaufaniu, jakim darzone było CBK przez zagranicznych partnerów, do polskich firm trafiały pierwsze kosmiczne kontrakty – mówi dr Piotr Kaczmarek-Kurczak, specjalista ds. przemysłu kosmicznego i wykładowca na kierunku przedsiębiorczość w sektorze kosmicznym Akademii Leona Koźmińskiego.
Centrum współpracuje nie tylko z ESA, ale również z Chińską Agencją Kosmiczną – jak miało to miejsce przy misji księżycowej Chang’E-4 – oraz z NASA i z wieloma innymi partnerami. Ma swój wkład w takie misje, jak m.in. Solar Orbiter, lądownik marsjański InSight, Herschel, Koronas-Foton, Mars Express oraz Cassini–Huygens.
W CBK PAN powstały też pierwsze polskie satelity naukowe „Lem” i „Heweliusz”. Tu został również zbudowany MUPUS, instrument-penetrator wykorzystany w trakcie misji Rosetta, czyli pierwszego, historycznego lądowania na komecie. Misja była wynikiem współpracy między ESA a NASA, a menadżerem misji z ramienia NASA był inż. Artur Chmielewski.
Kolejne misje z polskim udziałem będą badać Słońce, komety i Jowisza
– CBK PAN jest polskim odpowiednikiem Jet Propulsion Laboratory, czyli Laboratorium Napędu Odrzutowego NASA. Jako jedyni w Polsce budujecie instrumenty naukowe na misje kosmiczne. I jako jedyni wylądowaliście już na dwóch ciałach niebieskich: wasz MUPUS z misji Rosetta jest na komecie 67P, a opracowany przez was penetrator HP3 jest pierwszym urządzeniem, które wbiło się w Marsa na misji InSight. Mam nadzieję, że CBK będzie dalej współpracowało z NASA – mówi Artur Chmielewski.
Obecnie instytut opracowuje instrumenty na kilka wielkich misji ESA, w tym na misję PROBA-3, będącą demonstracją technologii lotu w precyzyjnej formacji. Dwa satelity, pędzące po orbicie ziemskiej z prędkością ponad 28 tys. km/godz., będą od siebie oddalone o 144 metry i muszą utrzymywać ten dystans z dokładnością do jednego centymetra. W przypadku PROBA-3 precyzyjna formacja zostanie wykorzystana do stworzenia kilkudziesięciometrowego instrumentu do badania Słońca, ale w przyszłości ma pomóc tworzyć orbitalne stocznie.
Inną ciekawą misją jest Comet Interceptor, czyli pomysł na przechwycenie i zbadanie komety spoza Układu Słonecznego. Instytut współpracuje również przy projekcie kosmicznej śmieciarki, która ma pomóc uprzątnąć pędzące po orbicie groźne śmieci kosmiczne. A w przyszłym roku czeka nas start misji JUICE, której celem jest zbadanie księżyców Jowisza. CBK PAN partycypuje również w tym projekcie.