Artykuł „Deadly trap or sweet home? The case of discarded containers as novelty microhabitats for ants” poświęcony wspomnianemu zagadnieniu, ukazał się na łamach pisma „Global Ecology and Conservation”, w ramach dużego cyklu poświęconego wpływowi śmieci na środowisko przyrodnicze. Autorami publikacji jest grupa naukowców pod wodzą dra Krzysztofa Kolendy z Uniwersytetu Wrocławskiego
Kolenda przyznaje, że zaśmiecanie słusznie kojarzymy z pogorszeniem walorów estetycznych środowiska i – na przykład – z zagrożeniem pożarowym czy z wyciekiem niebezpiecznych substancji.
– W przyrodzie jednak nie wszystko jest czarno-białe – zastrzega naukowiec. – Niektóre grupy zwierząt, zwłaszcza te żyjące w środowisku zmienionym przez człowieka, żyją pod stałą presją i próbują dostosować się do zmian.
Czasem dom, częściej grób
Zespół naukowców z Wrocławia od 2018 roku prowadzi badania dotyczące wpływu zaśmiecania lasów na zwierzęta. Głównym celem jest oszacowanie skali śmiertelności i różnorodności zwierząt narażonych na śmierć w butelkach i puszkach (głównie po napojach) wyrzucanych przez ludzi w lasach. Naukowcy sprawdzają również, które zwierzęta potrafią wykorzystać wspomniane odpadki do założenia gniazda czy do rozrodu.
– W naszej pierwszej publikacji na łamach „Global Ecology and Conservation” skupiliśmy się na mrówkach – mówi Krzysztof Kolenda. – Sprawdziliśmy, czy mogą one wykorzystywać pojemniki zalegające w środowisku jako miejsca gniazdowania. Zbadaliśmy też stopień śmiertelności robotnic żerujących w pojemnikach oraz preferencje mrówek względem określonych cech pojemników.
W dziesięciu wrocławskich lasach naukowcy zebrali łącznie 939 niezakapslowanych, niezakorkowanych butelek oraz puszek. 41 pojemników (4,4 proc.) zostało wykorzystanych przez mrówki jako gniazda. Gniazdowały cztery gatunki: wścieklica zwyczajna Myrmica rubra, wścieklica podobna Myrmica ruginodis, hurtnica pospolita Lasius niger oraz wysmuklica Temnothorax crassispinus.
– Stwierdziliśmy, że mrówki preferują pojemniki o małej średnicy otworu oraz te w kolorze brązowym – mówi dr Kolenda. – Prawdopodobieństwo znalezienia martwych robotnic mrówek było natomiast większe w pojemnikach po słodkich napojach i alkoholach wysokoprocentowych – oraz tych o większej pojemności.
Ostrożnie ze sprzątaniem
Badania potwierdziły potencjał adaptacyjny mrówek do życia w zaśmieconym środowisku – mrówki faktycznie wykorzystują butelki i puszki do gniazdowania. Wyniki dowodzą jednak, że porzucone przez ludzi pojemniki stanowią również śmiertelną pułapkę dla tej grupy bezkręgowców. W 97 pojemnikach (10,3 proc.) badacze znaleźli 698 martwych mrówek należących do przynajmniej 11 gatunków.
– Pojemniki częściej stanowiły dla mrówek zagrożenie, niż stawały się miejscem gniazdowania, dlatego przypuszczamy, że negatywny efekt przewyższa korzyści z zasiedlenia nowego mikrosiedliska – mówi Krzysztof Kolenda.
Ponieważ pojemniki zalegające w środowisku stanowią pułapkę nie tylko dla mrówek, ale i dla wielu innych bezkręgowców, a także kręgowców (tematu tego będą dotyczyć kolejne prace wrocławskiego zespołu), naukowcy zalecają regularne sprzątanie terenów zielonych.
– Przy podnoszeniu pojemników warto jednak upewnić się, że nie niszczymy właśnie mrówczego gniazda – mówi Kolenda.
Michał Raińczuk
Krzysztof Kolenda w tym roku został doktorem nauk biologicznych na Uniwersytecie Wrocławskim. Temat jego rozprawy dotyczył śmiertelności na drogach ropuchy szarej oraz wykorzystania martwych ropuch w badaniach populacyjnych. Zawodowo interesuje się przede wszystkim herpetofauną, czyli płazami i gadami, a jego aktualne projekty są związane m.in. z występowaniem płazów na terenach zurbanizowanych, chorobami płazów w Polsce, obcymi gatunkami w polskiej herpetofaunie czy stabilnością systemów genetycznych żab zielonych (grant NCN Preludium, którego Kolenda jest kierownikiem). Od 2018 roku – wspólnie z Marcinem Kadejem i Adrianem Smolisem z Instytutu Biologii Środowiskowej, z Natalią Kuśmierek z Instytutu Genetyki i Mikrobiologii oraz z naukowcami spoza UWr – realizuje we Wrocławiu projekt dotyczący wpływu zaśmiecania na lokalną faunę. Jest on kontynuacją badań prowadzonych wcześniej w południowej Wielkopolsce.
Odkrywaj sekrety przyrody z wrocławskimi biologami. Zostań studentem UWr!