Kiedy ludzie zaczęli przekształcać Ziemię? Być może znacznie wcześniej niż sądziliśmy. I niekoniecznie robił to nasz gatunek, Homo sapiens. Środowisko naturalne mogli zmieniać też neandertalczycy, wynika z badań.
Pochodzące sprzed ponad stu tysięcy lat ślady są pierwszymi zmianami środowiska, jakie poczynili hominini – grupa ssaków obejmująca wszystkie gatunki człowieka oraz szympansy. Znaleziono je na stanowisku archeologicznym Neumark-Nord w pobliżu Halle w Niemczech.
Około 130 tysięcy lat temu z tamtych terenów ustąpiły lodowce. Ponownie przykryły je 115 tys. lat temu, ale w międzyczasie, przez 15 tys. lat, ziemie te nadawały się do zamieszkania. 125 tysięcy lat temu na obszarze od dzisiejszej Holandii, przez Niemcy, po Polskę rozciągał się las. Zamieszkiwali go neandertalczycy.
Jedną z ich siedzib odkryto właśnie w Neumark-Nord. Być może okoliczne jeziora polodowcowe przyciągały zwierzęta. Za nim nadeszli myśliwi – skądinąd wiadomo, że neandertalczycy byli sprawnymi łowcami.
– Znaleźliśmy setki ciał zwierząt otoczone przez liczne kamienne narzędzia oraz duże ilości węgla drzewnego – mówi prof. Wil Roebroeks z holenderskiego Uniwersytetu w Lejdzie. To jednak nie wszystko, co naukowcy napotkali w Neumark-Nord.
Czy neandertalczycy wycinali lasy wcześniej niż ludzie?
Zespół zbadał też pozostałości roślinności, która rosła wówczas na tamtym obszarze. Porównując dane z danymi z okolicznych terenów, gdzie nie odkryto śladów neandertalczyków, naukowcy zauważyli różnicę. Tam, gdzie żyli krewni współczesnych ludzi, było mniej drzew.
– W porównaniu z porośniętą gęstym lasem okolicą, Neumark-Nord stanowiło znacznie bardziej zróżnicowany obszar, bardziej słoneczny i z większą ilością otwartych przestrzeni – mówi Katharine MacDonald z Uniwersytetu w Lejdzie, współautorka badań.
To może sugerować, że neandertalczycy wycinali lasy lub nawet je wypalali. Od zamierzchłych czasów robili to również ludzie – ale nie ma na to silnych dowodów starszych niż 50 tys. lat. Odkrycie w Neumark-Nord mogłoby być zatem nie tylko pierwszym dowodem, że neandertalczycy kształtowali środowisko, ale też, że robili to wcześniej niż Homo sapiens.
Przez 2 tysiące lat neandertalczycy wypalali lub wycinali las w Neumark-Nord
Jak ustalili naukowcy, w warstwie wykopalisk pochodzących z okresu bytności neandertalczyków jest więcej węgla drzewnego. Kuszącą hipotezą jest więc, że neandertalczycy nie tylko wycinali, ale i wypalali lasy. Datowanie nie jest jednak aż tak precyzyjne, byśmy mogli być tego pewni. Neandertalczycy mogli też zasiedlić obszar pogorzeliska po naturalnym pożarze lasu. Co do jednego nie ma wątpliwości: z badań wynika, że drzew w okolicy neandertalskich siedzib było mniej aż przez dwa tysiące lat. Musiały być więc stale usuwane.
Nie jest wykluczone, że neandertalczycy lasów nie wypalali, tylko ścinali. Wiemy, że posługiwali się zaawansowanymi narzędziami. Nie wiemy jednak, czy potrafili ścinać za ich pomocą drzewa.
Całoroczny dom neandertalczyków?
Z archeologicznych śladów wynika, że siedlisko to jest wyjątkowe także pod innym względem. Okolice były zamieszkiwane przez cały rok. To dość niezwykłe, bo Homo neanderthalensis raczej nie pozostawał w tych samych miejscach dłużej – wędrował za zwierzyną.
Być może Neumark-Nord był atrakcyjny dla neandertalczyków ze względu na liczne jeziora i obfitość łowisk. Nie mieli potrzeby się przenosić. Może – choć tego się nie dowiemy – urzekł ich także piękny widok.
Poprzednie badania zespołu prof. Roebroeksa wskazują, że umiejętność posługiwania się ogniem ludzie i neandertalczycy przekazywali sobie przynajmniej od 400 tys. lat. – Nie powinniśmy być zdziwieni, jeśli okaże się, że hominini wpływali na środowisko znacznie wcześniej niż 125 tys. lat temu, przynajmniej na lokalną skalę – mówi badacz.
Źródła: Universiteit Leiden, Science Advances