Kim był Stefan Batory?
Stefan Batory – pochodzenie i edukacja
Stefan Batory urodził się 27 września 1533 roku w mieście Szilágysomlyó, znajdującym się w obrębie Siedmiogrodu. Dziś jest to niewielkie miasteczko w Rumunii, zamieszkiwane przez nieco ponad 16 tysięcy osób. Był synem wojewody siedmiogrodzkiego i reprezentantem starego, dobrze znanego w Polsce, węgierskiego rodu magnackiego.
Świetnie władał językiem łacińskim, niemieckim i włoskim, a po jego listach można wnioskować, że miał świetnie wyrobiony charakter pisma, a więc w młodości musiał znajdować się pod skrzydłami dobrych nauczycieli, dzięki czemu zaliczał się do grupy osób wykształconych. Kilka miesięcy poświęcił na studia na uniwersytecie w Padwie, będącym starą, włoską uczelnią, która słynęła z międzynarodowego środowiska – studiowali tam głównie Niemcy, Węgrzy i Polacy. Przebywanie w wielokulturowym środowisku rozwinęło w Stefanie Batorym tolerancję dla innych nacji i odmiennych religii.
Stefan Batory – najważniejsze informacje
Stefan Batory dość wcześnie został sierotą, dlatego aby móc zachować swoje dziedziczne dobra, skierował swoją sympatię polityczną w kierunku rodu Habsburgów. Jednak kiedy Węgrom groził najazd turecki, związał on swoją karierę polityczną z obozem narodowym, który wspierał Zápolyów.
1556 rok – Stefan Batory, działając w imieniu węgierskiej szlachty, powitał Izabelę Jagiellonkę, która powróciła do Polski;
1562 rok – stanął na czele wojsk siedmiogrodzkich, staczając iście krwawą bitwę z wojskami stronników cesarza Ferdynanda I pod zamkiem Hadad;
1563 rok – Stefan Batory został wysłany przez króla Jana II Zygmunta Zápolya na misję dyplomatyczną do Wiednia (zakończyła się niepowodzeniem);
1565 rok – w rozmowach z cesarzem Maksymilianem II Habsburgiem wynegocjował wstępne porozumienie pokojowe w Satmarze. Niestety, groźba najazdu tureckiego, a także zmiana orientacji politycznej Zápolyi na stosunki z zagranicą sprawiły, że Stefan Batory został internowany przez Austriaków;
1567 rok – powrót Batorego do kraju;
1571 rok – śmierć Zápolyi – na czele ruchu prohabsburskiego stanął Kasper Bekiesz, jednak szlachta węgierska wystąpiła przeciwko niemu i dzięki poparciu tureckiego sułtana, Selima II, 25 maja Stefan Batory został wybrany księciem Siedmiogrodu.
Stefan Batory i Anna Jagiellonka
19 czerwca 1574 roku król Polski, Henryk Walezy, potajemnie uciekł do Francji. Zapanowało więc bezkrólewie, które trwało aż półtora roku. Kasztelan biecki, Stanisław Szafraniec, zaproponował na to miejsce księcia Siedmiogrodu. 1 maja 1576 roku w katedrze wawelskiej Stefan Batory poślubił Annę Jagiellonkę, ówczesną „kobietę – króla” Polski, a następnie został koronowany – nie na króla, a na królewskiego małżonka. Związek ten jednak nie należał do najbardziej udanych, a za główną przyczynę małżeńskich problemów uważa się niezbyt atrakcyjny wygląd Anny Jagiellonki.
Wszelkie doniesienia pochodzące z królewskiego dworu informują o tym, że Stefan Batory spędził ze swoją małżonką zaledwie trzy noce. Porozumiewał się z nią głównie przez pośredników, był dla niej chłodny i szalenie zdystansowany. Anna Jagiellonka zabiegała o względy męża, początkowo starając się mu pomóc w aspektach politycznych, a także odwiedzając jego sypialnię (w której nigdy się na niego nie doczekała), czy urządzając huczne zabawy na jego cześć.
Mąż nie tylko nie doceniał jej starań, ale wręcz rugał Annę za wszelkie próby ingerowania w jego sprawy, a także za trwonienie pieniędzy na organizację kolejnych bankietów. Anna była więc nieustannie upokarzana przez męża i, co ciekawe, za winną tego stanu uważana jest Bona Sforza, matka królowej. Mówi się, że to właśnie ona zaniedbała edukację córki, zaniedbała również kwestię jej zamążpójścia, przez co stała się ona zgorzkniałą i nieszczęśliwą kobietą. Poddani jednak nie współczuli Annie, a wręcz z niej kpili, a rzeczywiste rządy sprawował Stefan Batory.
Rządy Stefana Batorego
Po ślubie z Anną Jagiellonką Stefan Batory, jako król Polski, musiał znaleźć sposób na opozycję, która wciąż nie uznawała jego królewskiego tytułu i pozostawała wierna Habsburgom, tak jak Prusy Królewskie i Wielkie Księstwo Litewskie. Jako świetny strateg, dokonał w tym celu demonstracji zbrojnej, zdobywając zamek w Lanckoronie, który miał stanowić punkt oparcia dla sił prohabsburskich. Po tym wydarzeniu tytuł królewski Stefana Batorego został uznany przez Prusy oraz Litwę, a książę pruski, Albrecht Fryderyk Hohenzollern, złożył mu nawet przysięgę wierności.
Stefan Batory – wojna z Gdańskiem
Miasto odmówiło wpuszczenia Stefana Batorego i uznania go jako władcy, dlatego 20 września 1576 roku wybuchł konflikt zbrojny między Rzecząpospolitą a miastem Gdańsk. Batory przekierował cały spław zboża do elbląskiego portu, powodując tym samym totalną blokadę ekonomiczną Gdańska. W 1577 roku wojska Stefana Batorego zwyciężyły z gdańszczanami w bitwie pod Lubiszewem. Ostatecznie, po śmierci Maksymiliana II, Gdańsk uznał nowego władcę i zgodził się na wypłacanie subsydiów. 16 grudnia 1577 roku Stefan Batory uroczyście przekroczył granicę Gdańska, a rada miejska złożyła mu przysięgę wierności.
Stefan Batory – wojna z Rosją
W 1579 roku Stefan Batory rozpoczął wojnę z Rosją, której celem było odzyskanie Inflant oraz ziemi połockiej. Monarcha przeprowadził z sukcesem trzy zaczepne kampanie:
1579 rok – pierwsza kampania (zakończyła się zdobyciem Połocka)
1580 rok – druga kampania (jej rezultatem było zdobycie Wielkich Łuk)
1581 rok – trzecia kampania (obleganie Pskowa przez sześć miesięcy – po tym czasie Iwan IV zaproponował zawarcie pokoju)
Wojna z Rosją zakończyła się w styczniu 1582 roku. Podpisano rozejm, w wyniku którego Rzeczpospolita odzyskała niemal całe Inflanty oraz Połock.
Śmierć Stefana Batorego
Monarcha zmarł 12 grudnia 1586 roku. Za prawdopodobną przyczynę jego śmierci uznaje się mocznicę, czyli przewlekłą chorobę nerek, co potwierdziła sekcja zwłok. Stefan Batory został pochowany w katedrze wawelskiej w Krakowie.
Zasługi Batorego dla Polski
Stefan Batory przez historyków uznawany jest za jednego z najwybitniejszych polskich władców. Mimo, że Polska była dla niego jedynie przybraną ojczyzną, swoje obowiązki traktował z ogromną powagą i zwykle kierował się polską racją stanu, mimo, że tak bardzo był przywiązany do Węgier. Co Stefan Batory zrobił dla polski?
Zasługi Stefana Batorego dla wojska
Stefan Batory zaznaczył swoje zasługi na polu wojskowości, unowocześniając artylerię i reformując dotychczasowy ład wojskowy:
- stworzył piechotę wybraniecką
- wyposażył jazdę polską w dużo lżejsze uzbrojenie ochronne, broń palną oraz siodła, podnosząc tym samym jej sprawność
- wprowadził mosty pontonowe
- wyedukował wojsko w walce w trudnych warunkach pogodowych oraz przyrodniczych
- wzmocnił artylerię, poprzez zasilenie jej w nowo odlane działa i kule zapalające
- sprowadził do Polski włoskich inżynierów, specjalistów w dziedzinie budowy fortyfikacji
- na terenie Warszawy zainicjował powstanie pierwszego szpitala wojskowego dedykowanego dla wysłużonych żołnierzy.
Działania Stefana Batorego w dziedzinie rozwoju, edukacji, religii i kultury
- usprawnił system podatkowy w Polsce
- zintensyfikował działalność menniczą
- otworzył mennicę koronną w Olkuszu, Poznaniu oraz Malborku
- propagował budowanie tolerancji w kwestiach religijnych
- roztoczył pieczę nad kościołem, doceniając jego wkład w dziedzinę oświaty
- powołał do działania Trybunał Koronny, który miał stać na straży sprawiedliwości i pełnić funkcję sądu najwyższego
- wsparł zakon jezuitów w zakładaniu kolejnych kolegiów: w Połocku, Rydze, Dorpacie, Grodnie oraz Nieświeżu
- założył drugą uczelnię wyższą na terenie Polski, podnosząc kolegium jezuitów w Wilnie do rangi Akademii Wileńskiej – pierwszym rektorem został Piotr Skarga
- wprowadził w Polsce kalendarz gregoriański, eliminując tym samym rozbieżności pomiędzy rokiem kalendarzowym a astronomicznym.
Stefan Batory – ciekawostki
Stefan Batory był o 10 lat młodszy od swojej żony, Anny Jagiellonki.
Był pierwszym monarchą w Polsce, którego ojciec nie nosił tytułu księcia lub króla, a co za tym idzie, o władzę musiał zawalczyć samodzielnie.
Nieco trywializując, Stefan Batory objął władzę w Polsce, jako cudzoziemiec, który przyjechał do naszego kraju i nie znał naszego języka. Jak na dzisiejsze standardy wydaje się to dość nieprawdopodobne.
W 1968 roku flagowym statkiem Polskich Linii Oceanicznych stał się transatlantycki liniowiec o nazwie „TSS Stefan Batory”. Inauguracyjna podróż z Gdyni do Montrealu odbyła się w kwietniu 1969 roku. Ile Stefan Batory płynął do Ameryki Północnej? Do wybrzeży Montrealu dotarł 23 kwietnia, czyli trzynastego dnia rejsu.