Opis gwiazdozbioru Koziorożca
Choć Capricornus zajmuje powierzchnię raptem 414 stopni kwadratowych i należy do najsłabiej rozświetlonych gwiazdozbiorów (zaraz po Raku), to znany jest właściwie najdłużej. Podobnie jak i inne gwiazdozbiory, tak i on został opisany przez greckiego astronoma Ptolemeusza w II w. n. e. Capricornus, przedstawiany na mapach jako pół ryba, pół koza, miał być wyobrażeniem Pana. Znany jako opiekun pasterzy bożek przyjął ponoć właśnie taką postać, by uciec niegdyś przed stugłowym smokiem Tyfonem.
Inna legenda mówi, że na niebie Koziorożca umieścił sam Zeus. Władca Olimpu miał to zrobić w podzięce za częstą pomoc i gotowość śpieszenia na ratunek bogom, jakimi wykazywał się mityczny Capricornus. Ba, na tym nie kończy się jego rola w kulturze greckiej. Gwiazdozbiór Koziorożca nazywano „Bramą Bogów”. To przez nią dusze zmarłych miały zmierzać ku zaświatom.
Słońce wędruje przez gwiazdozbiór Koziorożca w okresie od 19 stycznia do 15 lutego. Choć układ gwiazd niezbyt przypomina kształtem coś, co można by określić mianem „capricornus”, to i tak stosunkowo łatwo rozpoznać konstelację na niebie.
Gwiazdozbiór Koziorożca: jak go znaleźć?
Koziorożca znajdziemy na półkuli południowej, a dokładniej na szerokościach geograficznych pomiędzy 90° S a 59° N. Sąsiadują z nim gwiazdozbiory takie, jak Wodnik, Orzeł, Strzelec, Mikroskop oraz Ryba Południowa.
Kształtem gwiazdozbiór Koziorożca nie bardzo przypomina mityczne zwierzę. By umieć go odnaleźć na nieboskłonie, trzeba szukać. Konstelacja Capricornus ma jednak swoje „rogi”, do których prowadzi linia przecinająca Wegę w Lutni i Altaira w Orle.
Nieuzbrojonym okiem dostrzec można 50 gwiazd. Tak, jak i inne gwiazdozbiory, tak i Capricornus ma swoje rozświetlone sławy, które warto znać!
Wybrane gwiazdy z gwiazdozbioru Koziorożca
Gwiazdozbiór Koziorożca to dom dla zarówno Prima, jak i Secunda Giedi… Czyli „dwóch kóz”. Obie tworzą układ podwójny. Do ich zobaczenia nie potrzeba zaawansowanego sprzętu – wystarczy wprawne oko. Pierwsza z gwiazd, znana też jako Alfa1 Capricorni, to żółty nadolbrzym. Od Ziemi odległy jest o 1630 lat świetlnych! Co ciekawe, Prima Giedi (dosłownie „pierwsza koza”) ma podobną do Słońca zawartość metali. Alfa2 Capricorni, czyli Secunda Giedi jest od niej jaśniejsza.
Konstelacja Capricornus ma swoją najjaśniejszą gwiazdę, Deneb Algedi, czyli – z arabskiego – ogon koźlęcia. To biały olbrzym i jednocześnie gwiazda spektroskopowo podwójna oraz zmienna zaćmieniowa. Jako że znajduje się w pobliżu ekliptyki, zdarza się, że przysłania ją Księżyc.
Gwiazdozbiór Koziorożca ma również żółtego olbrzyma, zwanego Nashira. Ta nazwa także wywodzi się z arabskiego. Tłumaczy się ją jako „szczęśliwa” i „niosąca dobre nowiny”. By światło dotarło z gwiazdy na Ziemię, potrzebuje 130 lat.
Skoro Prima i Secunda Giedi znane są jako gwiazdy „alfa”, to pewnym jest, iż Capricornus musi mieć też swoje kąty „beta”. Są to Dabih Maior i Minor. Są gwiazdami spektroskopowo podwójnymi. Pierwszy człon ich nazwy po arabsku oznacza szczęście kogoś, kto dokonuje krwawej (najpewniej rytualnej) ofiary.
Capricornus wśród interesujących obiektów może się jeszcze poszczycić gromadą kulistą M30. Odkrył ją w 1764 r. Charles Messier. Można ją dostrzec nawet za pomocą małego teleskopu. Z gwiazdozbiorem Koziorożca związane są również Kaprikornidy. To rój meteorów, którego radiant znajduje się właśnie w konstelacji Capricornus. Inne obiekty głębokiego nieba trudno jest dostrzec, choć paradoksalnie gwiazdozbiór Koziorożca znajduje się całkiem blisko Drogi Mlecznej.
Ciekawostki o gwiazdozbiorze Koziorożca
Co ciekawe, gwiazdozbiór Koziorożca był przed 2000 lat punktem, przez który Słońce przechodziło w czasie przesilenia zimowego. Jednak z czasem precesja osi ziemskiej sprawiła, że Capricornus przesunął się bardziej na wschód, wzdłuż ekliptyki. Miejsce Koziorożca zajął tym samym Strzelec. Teraz Słońce przechodzi więc przez niego w styczniu i w lutym. Jednak zwrotnik na południowej półkuli do dziś nosi nazwę… Koziorożca właśnie.
Niewielu wie również, że to właśnie w gwiazdozbiorze Koziorożca astronom Johann G. Galle odnalazł – przyglądając się w 1846 r. niebu ze swojego berlińskiego obserwatorium – planetę, Neptuna.