Kim był Przemysł II?
Pierwsze lata życia
Przemysł II, ostatni z linii wielkopolskiej dynastii Piastów przyszedł na świat 14 października 1257 roku w Poznaniu jako jedyny syn i jednocześnie najmłodsze, piąte dziecko księcia poznańskiego, Przemysła I. Jego matką była księżniczka wrocławska Elżbieta, córka Henryka II Pobożnego. Żadne ze źródeł współczesnych władcy nie zachowały wzmianki o jego przydomku.
Urodził się około 4,5 miesiąca po śmierci swojego ojca, stąd w momencie narodzin stał się władcą księstwa poznańskiego – oczywiście tylko nominalnym. Pozostał pod opieką matki, Elżbiety, w której uczestniczył także stryj Bolesław Pobożny (książę kaliski) z małżonką Jolentą Heleną (królewną węgierską), sprawując także pieczę nad księstwem. Elżbieta zmarła w 1265 roku, pozostawiając Przemysła II pod opieką Bolesława. O edukacji Przyszłego króla wiemy niewiele. Dziś znane są tylko imiona dwóch jego nauczycieli: Dragomira i Przybysława. Zapewne nauczyli oni Przemysła II łaciny, zarówno w mowie jak i piśmie, gdyż umiejętność ta dla możnych w tamtych czasach była bardzo ważna.
Mając dziesięć lat po raz pierwszy pojawił się z imienia na dokumencie wydanym przez stryja. W 1272 roku wziął udział jako nominalny dowódca w wyprawie przeciwko Brandenburgii, w efekcie której odzyskano Drezdenko i Strzelce. W roku 1273 uciekł z dworu i grożąc buntem uzyskał wydzielenie dla siebie dzielnicy poznańskiej, której był dziedzicem, a później jako samodzielny już książę wziął udział w wojnie domowej na Śląsku. Trzy lata później jego stosunki ze stryjem oziębiły się, kiedy zawarł przymierze z Henrykiem IV Prawym. W ramach tego przymierza poniósł klęskę w bitwie pod Stolcem w 1277 roku, gdy wyruszył pomóc uwięzionemu Henrykowi.
Samodzielna działalność polityczna
Przemysł II objął panowanie nad całą Wielkopolską w 1279 roku, po śmierci swojego opiekuna, Bolesława. W roku 1281 został uwięziony przez swojego niedawnego sojusznika, Henryka, który chciał w ten sposób uzyskać kasztelanię rudzką. Przemysł II odzyskał ją na przełomie 1283 i 1284 roku, jednak utracił na rzecz Henryka IV Kalisz.
Przypuszcza się, że w 1287 lub 1288 roku zawarł porozumienie z Henrykiem Prawym i Henrykiem Głogowskim, dotyczące dziedziczenia wzajemnego. Było to jedno z najważniejszych wydarzeń w politycznym życiu Przemysła II. Prawdopodobnie na jego mocy odzyskał kasztelanię rudzką i południową część ziemi kaliskiej. Książę wrocławski zaś przekazał w testamencie Przemysłowi II Małopolskę. Prawdopodobnie Przemysł zostawił w swoim niezachowanym do dziś testamencie zapis, według którego pozostali uczestnicy porozumienia mieli po nim odziedziczyć Wielkopolskę.
Po śmierci księcia wrocławskiego, w roku 1290 udało się Przemysłowi II zająć tylko Kraków, gdyż wcześniej w ziemi sandomierskiej pojawił się Władysław I Łokietek, działając wbrew porozumieniom. Przemysł zawarł porozumienie z królem czeskim, Wacławem, który rościł sobie pretensje do Krakowa i był popierany przez część możnowładców małopolskich. Zobowiązał się do rezygnacji z Małopolski i udzielenia wsparcia w jej zajęciu.
Opuszczając Małopolskę we wrześniu 1290 roku Przemysł zabrał ze sobą insygnia koronacyjne, które do tej pory przechowywane były na Wawelu. Jednak już trzy lata później zawarł sojusz z Władysławem I Łokietkiem przeciwko rządom Wacława w Małopolsce. W ten sposób zapewnił sobie powrót do walki o tą dzielnicę, a Łokietek miał gwarancję przejęcia Wielkopolski i Pomorza po śmierci Przemysła II. Inicjatorem takiego porozumienia był biskup gnieźnieński Jakub Świnka.
Przemysł II w polityce wewnętrznej kontynuował działania poprzednich królów Polski, w znacznym stopniu opierając się na Kościele. Udzielał dużego wsparcia rycerstwu i miastom. Rozbudowywał zamek poznański, traktując Poznań jako miasto centralne i chcąc wzmocnić jego znaczenie i rangę. W przypadku działań buntowniczych, niezgodnych z polityką władcy potrafił być stanowczy, korzystając choćby z uwięzienia w 1284 roku przywódców stronnictwa prośląskiego.
15 lutego 1282 roku zacieśnił sojusz z Mściwojem II Gdańskim, rozpoczęty jeszcze przez stryja, Bolesława Pobożnego dziesięć lat wcześniej. W przypadku śmierci Mściwoja to Przemysł II miał objąć Pomorze Gdańskie. Wisław, książę Rugii włączył się do rywalizacji o Pomorze Gdańskie, dlatego też Przemysł II zawarł sojusz z Mściwojem i Bogusławem IV, księciem Pomorza Zachodniego, a także wziął ślub z Małgorzatą, córką Albrechta III, margrabiego brandenburskiego. Przy poparciu rycerstwa i możnych pomorskich w roku 1294 przejął władztwo nad Pomorzem Gdańskim po śmierci Mściwoja. Brandenburgia zaakceptowała ten krok.
Koronacja Przemysła II
26 czerwca 1295 roku arcybiskup Jakub Świnka koronował Przemysła II na króla Polski, gdy ten był już najpotężniejszym z rodu Piastów pomimo tego, że władał tylko dwiema dzielnicami. Przemysł II przywrócił ideę odbudowy Królestwa Polskiego pod koroną królewską z nadania rzymskiego, a głównym jej inspiratorem i orędownikiem był arcybiskup.
Panowanie Przemysła II
Przemysł II jako król Polski władał tylko siedem miesięcy. 8 lutego 1296 roku został zamordowany. Miało to miejsce w Rogoźnie, za sprawą margrabiów brandenburskich. Niewykluczone jest też wsparcie miejscowego możnowładztwa. Król miał być porwany, by wymusić ustępstwa w sprawie Pomorza Gdańskiego. Został jednak ciężko ranny i gdy okazało się, że ucieczka z nim nie jest możliwa – został przez porywaczy dobity. Jego ciało pochowano w katedrze poznańskiej.
Co zrobił dla Polski? Oceny historyków co do panowania Przemysła II są skrajne, a cieniem na nim kładzie się niewyjaśniona śmierć jego pierwszej żony, która nie była w stanie dać mu dziecka. Jedni oceniają go jako zbyt ambitnego, dążącego do wyznaczonych celów za wszelką cenę, inni widzą w nim zmyślnego władcę, który za pomocą sojuszy dążył do zwiększenia stanu posiadania państwa (tak, jak dwieście lat wcześniej czynił Bolesław II Szczodry), a docelowo do przywrócenia Królestwa Polskiego. Jan Długosz pisał, że Przemysł II łatwo zjednywał sobie panów oraz lud, był człowiekiem łagodnym i sprawiedliwym.
Przemysł II – ciekawostki
Imię Przemysł w czasach króla było wymawiane jako „Przemysł” bądź „Przemyśl”. Oznaczało człowieka mądrego, świetnie posługującego się rozumem. Dziś dopuszczane w pracach naukowych jest także używanie współcześnie brzmiącego imienia Przemysław II.
Pierwszą żoną Przemysła II była Ludgarda (od 1273 roku). Zmarła w 1283 roku. Niektóre źródła podają, że została zabita z rozkazu męża, któremu nie dała potomka. W 1285 roku poślubił szwedzką księżniczkę Ryksę, obok której spoczął po swoje śmierci (Ryksa zmarła kilka lat wcześniej). Z tego małżeństwa przyszła na świat córka, która dostała imię po matce. Ostatnia żoną Przemysła II była Małgorzata, córka Albrechta III. Ślub odbył się w 1293 roku. Małżeństwo nie doczekało się potomstwa.