Kim była Anna Jagiellonka?
Anna Jagiellonka – pochodzenie
Anna Jagiellonka urodziła się 18 października 1523 roku w Krakowie, jako córka Bony Sforzy i Zygmunta I Starego. Pierwszych 25 lat swojego życia spędziła na Wawelu, gdzie nauczyła się biegle władać językiem włoskim, a także została w niej zaszczepiona istna niechęć do Habsburgów. Matka Anny Jagiellonki, Bona Sforza, nie przywiązywała szczególnej wagi do starannego wykształcenia córki, a także do wydania jej za mąż, a to sprawiło, że Annie zaczęło grozić staropanieństwo.
Warto wspomnieć o tym, że w tamtych czasach samotna 25-latka była powszechnie uważana za starą pannę. Było to wówczas również powodem do wstydu. Mówi się, że podłożem takiego stanu rzeczy był jej wygląd – Anna Jagiellonka nie grzeszyła urodą. Na domiar złego, jej brat skąpił na jej posag. Jednak przyczyny mogły być też inne – Bona Sforza, matka Anny, słynęła z okrutnego charakteru i despotycznego usposobienia. Być może strach, że jej córka odziedziczy po niej te cechy, odstraszał kolejnych kawalerów.
Anna Jagiellonka na tronie
Po bezpotomnej śmierci brata, Zygmunta II Augusta, Anna Jagiellonka automatycznie stała się czołową osobistością w państwie i główną dziedziczką rodu. Rozpoczęto dla niej intensywne poszukiwania przyszłego męża, a zarazem kogoś, kto przejmie obowiązki jej brata wobec państwa. 21 maja 1574 roku Jan Zamoyski zobligował jednego z kandydatów, Henryka Walezego, do podpisania zobowiązania, że po objęciu tronu poślubi Annę Jagiellonkę.
Henryk został królem Polski, jednak swoich zobowiązań o charakterze matrymonialnym nigdy nie dopełnił. Po roku panowania Henryk Walezy otrzymał informację o śmierci swojego brata – Karola IX Walezjusza, a tym samym stał się on pierwszym pretendentem do francuskiego tronu. Ostatecznie, pod osłoną nocy, dokonał on potajemnej i uznanej za haniebną ucieczki z Krakowa. Udał się do Francji, gdzie został koronowany na króla.
Szlachta Rzeczypospolitej uznała ten gest za abdykację i na zastępcę Henryka Walezego wyznaczyła Annę Jagiellonkę. Dokładnie 13 grudnia 1575 roku na Rynku Starego Miasta w Warszawie Anna została mianowana „kobietą – królem” Polski i wielką księżną litewską.
Co zrobiła dla Polski Anna Jagiellonka?
Anna Jagiellonka podjęła się sponsorowania i nadzorowania kilku ważnych projektów architektonicznych. Dzięki jej działalności ukończono odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie oraz Zamku Ujazdowskiego. Wybudowano również liczący 500 metrów most Zygmunta Augusta, będący wówczas najdłuższym drewnianym mostem w Europie, oraz mur miejski Stara Prochownia, nazywany również Bramą Mostową, służący obrony drewnianego mostu przed ogniem. Pod jej patronatem, z pomocą architekta Santi Gucciego, powstał również grobowiec jej brata w kaplicy Zygmunta oraz grób jej matki w Bazylice św. Mikołaja w Bari.
Jagiellonka była niezwykle energiczną i zdeterminowaną kobietą, która za wszelką cenę dążyła do realizacji swoich postanowień. Była również bardzo pobożna, co szczególnie podkreślał Piotr Skarga, który w 1579 roku dedykował jej swoje dzieło literackie „Żywoty świętych”. Anna wspierała kontrreformację, a tym samym przyczyniła się do zaniku wszelkich wpływów protestantyzmu na terenie Mazowsza.
Anna Jagiellonka i Stefan Batory
1 maja 1576 roku na Wawelu 53-letnia Anna Jagiellonka wyszła za mąż za księcia Siedmiogrodu, Stefana Batorego. Małżeństwo to jednak nie było szczęśliwe i stanowiło dla Anny źródło licznych cierpień i niekończących się upokorzeń. Na przestrzeni wszystkich lat trwania małżeństwa Batory spędził ze swoją żoną zaledwie trzy noce. Książki historyczne są przepełnione doniesieniami o tym, że Anna Jagiellonka wielokrotnie próbowała się do niego zbliżyć, spędzając długie godziny pod drzwiami jego sypialni. Nigdy jednak jej się to nie udało – Stefan Batory bardzo umiejętnie unikał żony. Ponadto, był wobec niej bardzo chłodny i zdystansowany.
Mimo to, Anna wciąż zabiegała o jego względy i podejmowała kolejne próby, aby móc być bliżej męża. Początkowo, starała się wykorzystać swoje wpływy, aby wesprzeć Batorego w kwestiach politycznych. Ten jednak nie tylko jej za to nie podziękował, ale oznajmił, że nie życzy sobie, aby wtrącała się ona w jego sprawy. Anna wielokrotnie organizowała również huczne przyjęcia na cześć męża, który i na tym polu jej nie doceniał – na jednej z takich uroczystości nawet się nie pojawił. Dodatkowo, miał pretensje do żony, że niepotrzebnie trwoni ona majątek na organizację takich zabaw. Dziś, śledząc historię Anny Jagiellonki, aż chce się jej współczuć, jednak jej poddani nie mieli takich odruchów – kpili z niej, a rzeczywiste rządy w państwie sprawował Stefan Batory.
Jednak, wbrew wszelkim przekonaniom, kością niezgody w małżeństwie Anny Jagiellonki i Stefana Batorego nie była różnica wieku lub specyficzna uroda królowej. Batory ostentacyjnie pomiatał swoją żoną głównie ze względów politycznych. Jagiellonka, zgodnie z dyplomem, cechowała się wyższym statusem od swojego męża. Jednak były to czasy silnego patriarchatu.
Stefan Batory zapowiedział, że nie zamierza być „królem malowanym”, a w okresie silnej dominacji mężczyzn ustąpienie kobiecie stanowiło niejako ujmę na honorze. To właśnie stało się powodem poniżania Anny, a w konsekwencji zepchnięcia jej na margines i odcięcia od centrum władzy. Finalnie, w 1580 roku rozczarowana i zmęczona swoim małżeństwem Anna Jagiellonka postanowiła odsunąć się od życia publicznego, a w konsekwencji zerwała kontakt ze swoim mężem, Stefanem Batorym. Popularne jest powiedzenie, że Anna została wdową jeszcze za życia. Jej mąż natomiast wyszedł zwycięsko z tej nierównej, małżeńskiej wojny.
Anna Jagiellonka – dzieci
Anna Jagiellonka nigdy nie doczekała się potomstwa. Kiedy dowiedziała się o śmierci swojej siostry Katarzyny, królowej Szwecji, poczuła się odpowiedzialna za jej syna Zygmunta i to właśnie na niego przelała swoje matczyne uczucia. Zapragnęła wszelkimi siłami sprowadzić swojego siostrzeńca do Polski, dlatego po śmierci Stefana Batorego usilnie zabiegała o elekcję Zygmunta III Wazy. Ściśle współpracowała w tym celu z kanclerzem wielkim koronnym Janem Zamoyskim, nie szczędząc obietnic i pieniędzy. Zwalczyła wpływy Habsburgów i Zygmunt III Waza został królem Polski. Anna odtąd wycofała się z życia politycznego, zostawiła Kraków i przeniosła się na Mazowsze. Tam też spędziła ostatnie lata życia.
Anna Jagiellonka – ciekawostki
Historia życia Anny Jagiellonki jest niewyobrażalnie smutna. Większość członków rodziny i poddani nie darzyli jej szacunkiem – kpiono z niej również po śmierci. Nawet fakt, że była córką Bony Sforzy, najpotężniejszej polskiej władczyni, nie ułatwił jej życia. Anną nie interesowano się właściwie od dnia narodzin. Jej matka była zawiedziona faktem, że nie urodził się syn, a narodziny kolejnej córki nie były dla niej powodem do radości. Przygotowano szybki chrzest i oddano Annę pod opiekę piastunek.
Jagiellonką nie interesowała się nie tylko jej matka, ale również ojciec oraz brat. Ten ostatni traktował ją wręcz jak kosztowny obowiązek. Nie przejmował się jej losem do tego stopnia, że skąpił na jej posag, co stanowczo przyczyniło się do ogromnych niepowodzeń Anny w temacie zamążpójścia.
Nagrobek Anny Jagiellonki
Anna Jagiellonka zmarła 9 września 1596 roku na rękach swojego ukochanego siostrzeńca, Zygmunta III Wazy. Mowę na jej pogrzebie wygłosił Piotr Skarga, ówczesny rektor Akademii Wileńskiej. Anna została pochowana w Kaplicy Zygmuntowskiej, znajdującej się na Krakowskim Wawelu. Co ciekawe, Jagiellonka zleciła budowę swojego grobowca jeszcze za swojego życia. Stanowczo sprzeciwiła się również, aby pochowano tam jej zmarłego męża, Stefana Batorego. Uznano to za wyraz jej zemsty za wszystkie upokorzenia, których doznała w trakcie małżeństwa z jednym z najwybitniejszych królów Polski.