Prawa biologii są nieubłagane. W przypadku większości ssaków (w tym ludzi i myszy), samice rodzą się z ograniczoną liczbą komórek jajowych, które w pewnym momencie życia po prostu się kończą. Komórki jajowe są bowiem uwalniane podczas owulacji, niezależnie od tego, czy do zapłodnienia dojdzie, czy nie.
Golce piaskowe mogą rozmnażać się do późnej starości, co oznacza, że występują u nich specjalne procesy pozwalające na zachowanie rezerwuaru jajników i unikaniu spadków płodności. Do tej pory nie wiedzieliśmy, co to za procesy, ale naukowcy z Uniwersytetu Cornella i Uniwersytet w Pittsburghu zagadkę postanowili rozwiązać. Postępy ich prac opisano w Nature Communications.
Czytaj też: DNA w plemnikach jak klocki Tetrisa? Wystarczy jeden defekt, a pojawi się problem z płodnością
Prof. Miguel Brieño-Enríquez z University of Pittsburgh School of Medicine mówi:
Golce piaskowe to najdziwniejsze ssaki. Są najdłużej żyjącymi gryzoniami, prawie nigdy nie chorują na raka, nie odczuwają bólu jak inne ssaki, żyją w podziemnych koloniach i tylko królowa może mieć dzieci. Dla mnie jednak najbardziej zdumiewające jest to, że nigdy nie przestają rodzić dzieci – ich płodność nie spada wraz z wiekiem. Chcemy zrozumieć, jak to robią.
Zwierzęta z ograniczoną liczbą komórek jajowych? Niekoniecznie
Golec piaskowy (Heterocephalus glaber) to gatunek gryzonia z rodziny Heterocephalidae, który żyje na pustynnych obszarach Afryki Wschodniej. Buduje rozległe podziemne kolonie i prawie nigdy nie wychodzi na powierzchnię. Żywi się korzeniami i bulwami roślin. Jest ślepy i niemal całkowicie pozbawiony owłosienia. Golce mają potężne siekacze, dzięki którym skutecznie kopią w ziemi. Są najdłużej żyjącymi gryzoniami – do 28 lat. Mogą równie rozmnażać się praktycznie do końca życia.
Prof. Miguel Brieño-Enríquez dodaje:
Istnieją trzy możliwości, jak to robią: rodzą się z dużą ilością komórek jajowych, nie tak wiele z tych komórek umiera, lub kontynuują tworzenie większej ilości komórek jajowych po urodzeniu. Moja ulubiona hipoteza jest taka, że używają koktajlu wszystkich trzech.
Uczeni porównali jajniki golców i myszy na różnych etapach rozwoju. Mimo podobnych rozmiarów, myszy żyją ok. 4 lat i zaczynają występować u nich spadki płodności po 9 miesiącach życia. Potwierdzono, że golce mają wyjątkowo dużo komórek jajowych w porównaniu z myszami, ze znacznie niższymi wskaźnikami ich śmierci. Na przykład, 8-dniowa samica golca miała 1,5 mln komórek jajowych w jajniku, a to 95 razy więcej niż myszy w tym samym wieku. Wykazano także, że oogeneza zachodzi u golców postnatalnie – być może przez całe życie.
Prof. Ned Place z Cornell University College of Veterinary Medicine dodaje:
To odkrycie jest niezwykłe. Podważa dogmat, który został ustanowiony prawie 70 lat temu, stwierdzający, że samice ssaków są obdarzone skończoną liczbą komórek jajowych przed lub krótko po urodzeniu, bez uzupełniania rezerwy jajnikowej w późniejszym czasie.
Warto wspomnieć także, że golce żyją w koloniach, a osobniki je tworzące dzielą się zadaniami (podobnie jak mrówki czy pszczoły). Tylko jedna dominująca samica golca może się rozmnażać, tłumiąc reprodukcję u innych zwierząt kolonii. Kiedy jednak królowa umiera lub zostaje usunięta z kolonii, podrzędna samica uaktywnia się i zajmuje jej miejsce. To oznacza, że zdolności reprodukcyjne są u każdej z nich. Nie wiadomo jednak, jak są aktywowane. Zrozumienie tego procesu wydaje się kluczowe w kontekście zrozumienia ich niezwykłej płodności.
Czytaj też: Golec piaskowy to zadziwiające zwierzę: „mówi” dialektami i uczy się od matki
Prof. Brieño-Enríquez podsumowuje:
Jeśli uda nam się dowiedzieć, jak są w stanie to zrobić, być może będziemy w stanie opracować nowe leki lub techniki, które pomogą ludziom. Nawet jeśli żyjemy dłużej, menopauza nadal występuje w tym samym wieku. Mamy nadzieję wykorzystać to, czego nauczymy się od golców, aby chronić funkcję jajnika w późniejszym okresie życia i przedłużyć płodność.