Kim był Zygmunt Stary?
Zygmunt I Stary – biografia i najważniejsze informacje
Zygmunt Stary urodził się w 1 stycznia 1467 roku w Kozienicach, niewielkim mieście na Mazowszu. Przyszedł na świat jako piąty z sześciu synów króla Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Ze względu na licznych starszych braci, nikt nigdy nie typował Zygmunta na przyszłego następcę tronu. Po śmierci króla nie piastował żadnych godności, a rządy w państwie przejął jego starszy brat – Aleksander Jagiellończyk. Zygmunt znalazł się natomiast pod kuratelą Władysława II Jagiellończyka, od którego otrzymał księstwo głogowskie i księstwo opawskie. Został również namiestnikiem Łużyc Dolnych i Śląska. Był dwukrotnie żonaty: w 1512 roku poślubił Barbarę Zápolyę, a po jej śmierci wziął za żonę Bonę Sforzę.
Mimo, że początkowo nikt się tego nie spodziewał, po śmierci Aleksandra Jagiellończyka Zygmunt Stary został wytypowany na następcę polskiego tronu i wielkiego księcia litewskiego. 24 stycznia 1507 roku został koronowany w katedrze na Wawelu przez abpa Andrzeja Boryszewskiego, prymasa Polski.
Skąd wziął się przydomek Zygmunta Starego?
Dlaczego Zygmunt Stary miał taki przydomek? Królowie Polski niejednokrotnie dożywali sędziwego wieku, a jednak tylko jeden z nich określony został mianem starego. Co ciekawe, król Zygmunt był tak nazywany jeszcze przed ukończeniem sześćdziesiątego roku życia. Wszystko za sprawą choroby, która trapiła go długimi tygodniami. Król miał wysoką gorączkę i całkiem opadł z sił. Rozpoczęto nawet wstępne przygotowania do jego pogrzebu. Król ozdrowiał w niewyjaśnionych okolicznościach, jednak mimo to, nie przestano go nazywać starym.
Zygmunt I Stary dożył osiemdziesiątego pierwszego roku życia, jednak już dziesięć lat wcześniej dopadło go kilka typowych dla tamtych czasów schorzeń. Król borykał się ze zwyrodnieniami stawów, a także z zapaleniem szpiku. Stopniowo tracił słuch, a różne źródła podają, że od 1544 roku nie był w stanie samodzielnie chodzić. Przenoszono go z miejsca na miejsce w specjalnej lektyce. Audiencji udzielał już tylko w pozycji leżącej lub wyręczała go w tym jego żona, Bona Sforza. Król odszedł 1 kwietnia 1548 roku.
Panowanie Zygmunta Starego
Panowanie Zygmunta Starego – kwestie religijne
W 1520 roku w Toruniu Zygmunt I Stary wydał edykt, zgodnie z którym całkowicie zakazano przywożenia, sprzedawania i używania książek autorstwa Marcina Lutra. W 1523 roku natomiast ogłoszono, że każdy, kto będzie przywoził do kraju, czytał, kupował lub sprzedawał dzieła niemieckiego reformatora religijnego, zostanie poddany konfiskacie wszelkich dóbr i razem z owymi książkami spłonie na stosie. Zygmunt Stary czynnie sprzeciwiał się rozpowszechnianiu idei luteranizmu również na terenie Gdańska.
W 1526 roku przeprowadzał w mieście procesy sądowe i wydawał wyroki. Obecni w Gdańsku kaznodzieje luterańscy zostali skazani na karę śmierci i ścięci. Król ogłosił również, że zwolennicy reformacji religijnej zobowiązani są do opuszczenia miasta w ciągu 14 dni, natomiast księża, którzy sprzyjali rozpowszechnianiu nowej religii, na ucieczkę mieli jedynie 24 godziny. Na terenie Gdańska przywrócono msze i nabożeństwa katolickie.
Koronacja Zygmunta II Augusta
Za namową żony, Bony Sforzy, która uważana była za wybitnego stratega politycznego, król Zygmunt wystarał się o przyznanie swojemu małoletniemu synowi, Zygmuntowi Augustowi, tronu polskiego i tronu wielkoksiążęcego na Litwie jeszcze za jego życia. W konsekwencji, Zygmunt August został koronowany na króla Polski w 1530 roku. Co ciekawe, był to jedyny tego typu przypadek w historii polskich władców.
Zamach na Zygmunta Starego
Zygmunt I Stary podczas jednego z corocznych sejmów zaproponował stworzenie stałego funduszu na obronność, na który składać miały się podatki zależne od dochodów. Propozycję odrzucono. Natomiast w 1523 roku król, niezależnie od zgody sejmu, wprowadził nowy podatek, tak zwane czopowe. Niezależne działania króla w kwestiach podatkowych zakończyły się nieudaną próbą zamachu na jego życie, przeprowadzoną 5 maja 1523 roku. Próbowano strzelać do władcy, gdy ten przechadzał się wieczorem po wawelskim zamku. Sprawcy nie ujęto i nigdy nie ustalono jego tożsamości.
Co zrobił dla Polski?
Rozwój państwa
Zygmuntowi Staremu zawdzięczano częściowe oddłużenie państwa. Wzmocnił działalność mennicy krakowskiej i postanowił oddzielić rachunkowość podatkową od królewskiego skarbu. Dążył do ujednolicenia prawa w całym kraju, jednak sejm odrzucił ten projekt w 1540 roku. Sporym osiągnięciem było również włączenie Mazowsza do Polski i uczynienie z niego województwa mazowieckiego. Dzięki wsparciu żony, królowej Bony Sforzy, uporządkował gospodarkę celną i dbał o rozwój miast. Para roztoczyła również opiekę nad artystami i uczonymi – za pośrednictwem Bony do Polski przybili włoscy artyści, a polscy naukowcy mieli szansę na stypendia na zagranicznych uczelniach.
Zygmunt Stary jako mecenas sztuki
Zygmunt uznawany jest za wybitnego mecenasa sztuki – to właśnie dzięki niemu sztuka renesansowa tak wcześnie zagościła w Polsce, która pod tym względem wyprzedziła inne kraje europejskie. Król zlecił wybudowanie renesansowego nagrobka w katedrze wawelskiej dla swojego brata, Jana I Olbrachta. Również za jego rządów przebudowano Zamek Królewski na Wawelu, który może poszczycić się największym renesansowym dziedzińcem na terenie Europy. Zasponsorowana przez niego Kaplica Zygmuntowska uważana jest za jedno z najjaskrawszych dzieł polskiego renesansu. Król sponsorował również działalność męskiego zespołu wokalnego, Kapeli Rorantystów, który działał w katedrze wawelskiej aż do 1794 roku.
Hołd pruski
Za ogromny sukces króla Zygmunta I Starego uznaje się pokonanie Zakonu Krzyżackiego, czego konsekwencją była jego nieuchronna likwidacja. Mistrz zakonu stał się księciem świeckim i w 1525 roku złożył Zygmuntowi uroczysty hołd, tak zwany hołd pruski. Scenę tę uwiecznił Jan Matejko na jednym ze swoich wybitnych obrazów.
Zygmunt Stary – ciekawostki
Zygmunt I Stary przez ponad dziesięć lat pozostawał w szczęśliwym romansie z morawską mieszczką, Katarzyną Ochstat, nazywaną Telniczanką. Prawdopodobnie została ona zatrudniona na dworze królewskim przez Elżbietę Rakuszankę i właśnie w taki sposób poznali się z 31-letnim wówczas Zygmuntem. Zdaniem historyków, para spędziła ze sobą wiele szczęśliwych lat, a ich związek należał do bardzo udanych. Ze względu na dzielącą kochanków różnicę stanów, nie było mowy o małżeństwie. Para miała razem trójkę dzieci.
Co ciekawe, nawet po zaślubinach z Boną Sforzą, Zygmunt Stary nie pozwolił Telniczance zniknąć ze swojego życia. Podarował jej luksusową kamienicę przy krakowskim Rynku i stale obsypywał ją cennymi klejnotami. Mówi się, że Bona Sforza o wszystkim wiedziała. Po śmierci kochanki męża, wzięła pod opiekę ich nastoletnią wówczas córkę, Beatę.