80 lat temu III Rzesza przyjęła ustawy norymberskie

15 września 1935 r. Reichstag przyjął ustawy dyskryminujące obywateli III Rzeszy żydowskiego pochodzenia. “Ustawy norymberskie były krokiem do eliminacji Żydów ze społeczeństwa niemieckiego, a także początkiem ich tragedii, zakończonej Holokaustem” – mówi prof. Michał Leśniewski z IH UW.

Antysemickie i rasistowskie przekonania były obecne od początku w programie NSDAP, a jednym z głównych jego założeń było twierdzenie o wyższości „rasy aryjskiej” nad innymi rasami.

Paragraf aryjski

Po zdobyciu władzy w Niemczech w 1933 r. przez Adolfa Hitlera naziści rozpoczęli realizację tego programu. 11 kwietnia 1933 r. wprowadzono rozporządzenie zwane „paragrafem aryjskim”. Mianem „nie-Aryjczyka” określano w nim osobę, której co najmniej jedno z rodziców lub dziadków było wyznania żydowskiego. We wrześniu 1933 r. sprecyzowano pojęcie „żydostwa”. Do Żydów zaliczono aktualnych lub byłych wyznawców judaizmu, a także ich dzieci i wnuki bez względu na wyznanie.

„Wielkim dramatem była realizacja antysemickich praw w kraju, w którym stopień ich asymilacji ze społeczeństwem był niezwykle wysoki. Wielu Żydów uważało się za Niemców, walczyło w armii cesarskiej podczas I wojny światowej. Wielu z nich uznawano wcześniej za zasłużonych obywateli” – mówi prof. Michał Leśniewski.

Najważniejsze akty prawne dyskryminujące osoby pochodzenia żydowskiego na terenie III Rzeszy opracowano na zlecenie ministrów: spraw wewnętrznych – Wilhelma Fricka i sprawiedliwości – Franza Guertnera. 15 września 1935 roku uchwalił je niemiecki parlament, Reichstag. Były to ustawy: “o obywatelstwie Rzeszy”, „o ochronie krwi niemieckiej i honoru niemieckiego” oraz „o barwach i fladze Rzeszy”. Tego samego dnia ogłoszono ich treść na ogólnoniemieckim zjeździe NSDAP w Norymberdze, stąd powszechnie nazywane są „ustawami norymberskimi”.

Ustawy norymberskie całkowicie odrzuciły obowiązujące od XIX wieku akty prawne o równouprawnieniu Żydów na terenie Niemiec. Ustawa „o ochronie krwi niemieckiej i honoru niemieckiego” zabraniała m.in.: zawierania małżeństw między Żydami a obywatelami “krwi niemieckiej lub pokrewnej”, współżycia pozamałżeńskiego między Żydami a “obywatelami krwi niemieckiej lub pokrewnej”, jak też zatrudniania w gospodarstwie domowym obywatelek “krwi niemieckiej lub pokrewnej” poniżej 45. roku życia. Na mocy ustawy “o barwach i fladze Rzeszy” Żydzi nie mogli wywieszać flag Rzeszy i flag narodowych.

Krok do eliminacji Żydów

Jak wyjaśnia prof. Michał Leśniewski „od 1933 r. niemieckie społeczeństwo oswajano z antysemickimi planami Hitlera. Proces ten odbywał się stopniowo. Dziś wiemy, że ustawy norymberskie były krokiem do eliminacji Żydów ze społeczeństwa niemieckiego, a pośrednio także początkiem ich tragedii, zakończonej Holokaustem. W połowie lat 30. rozważano inne rozwiązania niż masowa zagłada. Jednym z nich było wysiedlenie niemieckich Żydów do Palestyny”.

Dwa miesiące po wprowadzeniu ustaw norymberskich zostały one znowelizowane. Społeczeństwo podzielono na cztery kategorie przynależności rasowej:

1. Niemcy (obywatele aryjskiego pochodzenia),

2. półkrwi Żydzi,

3. ćwierćkrwi Żydzi,

4. Żydzi.

Później wprowadzono przepisy ograniczające prawa obywateli żydowskiego pochodzenia w siłach zbrojnych III Rzeszy, w każdej gałęzi gospodarki, szkołach i urzędach. Od marca 1938 r. ustawy norymberskie obowiązywały także na terenie Austrii przyłączonej do Rzeszy. Od października 1938 r. w paszportach obywateli pochodzenia żydowskiego wbijano pieczątkę z literą „J” (Jude). Postępująca dyskryminacja spowodowała ich masową emigrację do innych krajów Europy i do USA.

„Ustawy norymberskie pozbawiły Żydów większości praw obywatelskich przy zachowaniu tylko minimum praw cywilnych. Zredukowano ich status prawny do osób poddanych Rzeszy, czyli gorszej kategorii. Z podmiotu prawa Żydzi stali się przedmiotem prawa. Ich sytuacja pogorszała się stopniowo. Kolejnym, po ustawach norymberskich, etapem ich eliminacji ze społeczeństwa była Noc kryształowa w listopadzie 1938 roku” – przypomina prof. Leśniewski.

Kristallnacht (Noc Kryształowa) była sprowokowanym przez nazistowskie władze masowym pogromem. W jego wyniku zamordowano 91 Żydów, spalono 171 synagog, splądrowano 7,5 tys. sklepów, a 26 tys. Żydów deportowano do obozów koncentracyjnych.