Poziom wiedzy i użytkowania AI: przepaść między pokoleniami
Mimo powszechnej obecności AI, poziom wiedzy Polaków na jej temat wciąż pozostawia wiele do życzenia. Aż 87% uczestników badania spotkało się z pojęciem sztucznej inteligencji, jednak zaledwie 15% ocenia swoją wiedzę jako wysoką. Tylko 23% respondentów deklaruje, że rozumie, jak działają konkretne narzędzia AI, a co piąty badany (21%) nie potrafił wskazać żadnego znanego rozwiązania opartego na sztucznej inteligencji.
Różnice międzypokoleniowe są tu wyraźne:
- Pokolenie Z (18-28 lat): aż 97% zetknęło się z pojęciem AI , a 32% ocenia swój poziom wiedzy jako wysoki, najlepiej ze wszystkich generacji. Deklarują również najlepsze zrozumienie sposobu działania rozwiązań AI (34%).
- Pokolenie Y (29-44 lat – Millenialsi): 88% spotkało się z pojęciem AI.
- Pokolenie X (45-60 lat): 84% spotkało się z pojęciem AI, ale tylko 12% ocenia swoją wiedzę jako wysoką, a 20% rozumie zasady działania AI.
- Pokolenie Baby Boomers (od 61 r.ż.): 84% kojarzy pojęcie AI , jednak zaledwie 7% wskazuje, że ich poziom wiedzy jest wysoki, a tylko 14% pozytywnie ocenia poziom zrozumienia tych narzędzi. Co więcej, 29% z nich nie kojarzy żadnego rozwiązania AI.
Źródła wiedzy o AI: respondenci najczęściej czerpią wiedzę z internetu: mediów społecznościowych, YouTube, portali ogólnotematycznych i wyszukiwarki Google. Istotnym źródłem informacji są również znajomi i dzieci. Dr inż. Jan Kocoń, kierownik projektu naukowego PLLUM na Politechnice Wrocławskiej, zauważa, że niska ocena wiedzy wynika nie tylko z braku wiedzy technicznej, ale z powierzchownego kontaktu z technologią, co pogłębia przepaść między użytkowaniem AI a jej rozumieniem.
Świadome i nieświadome korzystanie:
- W życiu prywatnym: najczęściej używane rozwiązania to tłumaczenia języków (np. Google Translate – 53%), chatboty (37%) oraz rekomendacje filmów i muzyki (np. Netflix, YouTube – 27%). Jednak aż 26% respondentów zadeklarowało, że nie korzysta świadomie z tego rodzaju rozwiązań, a odsetek ten jest najwyższy wśród Baby Boomers (34%). Głównymi zaletami korzystania z AI w życiu prywatnym są oszczędność czasu (45%) i wygoda (41%).
- W życiu zawodowym: ponad połowa badanych (55%) przyznaje, że nie wykorzystuje zawodowo rozwiązań opartych na AI w sposób świadomy. Odsetek ten rośnie w przypadku pokolenia X (63%) i Baby Boomers (73%), maleje natomiast wśród pokolenia Z (28%). Jeśli respondenci korzystają z AI w pracy, to najczęściej w celu szukania pomysłów, inspiracji i rozwiązań z wykorzystaniem modeli językowych (27%). Wśród zalet przoduje automatyzacja rutynowych zadań (40%) oraz szybsze podejmowanie decyzji (30%).
- Nieświadome użytkowanie: Polacy w życiu prywatnym najczęściej doświadczają AI poprzez mapy i GPS (62%) oraz autokorektę i podpowiedzi tekstowe (54%).
Aspekty społeczne: obawy i wyzwania w epoce AI
Raport wyraźnie wskazuje na dominujące obawy związane z rozwojem AI.
- Dezinformacja i manipulacja informacjami: Jest to największe zagrożenie, zdaniem 44% respondentów.
- Bezrobocie technologiczne: obawia się go 39% badanych, częściej przedstawiciele pokoleń Y i Z. Katarzyna Oleszek-Sławińska, kierowniczka Biura Karier Politechniki Wrocławskiej, podkreśla, że postrzegane “wykluczenie” z rynku pracy często jest w rzeczywistości przemianą wymagań na danym stanowisku, co wymaga przekwalifikowania. Kluczowe jest zrozumienie, które działania mogą być wspierane przez AI, a które nie obędą się bez człowieka.
- Zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa i prywatności: wskazuje na to 35% respondentów. Mimo to, dr hab. inż. Tomasz Kajdanowicz, prof. uczelni z Wydziału Informatyki i Telekomunikacji Politechniki Wrocławskiej zaznacza, że większość badanych nie przywiązuje dużej wagi ani do praw autorskich, ani do bezpieczeństwa danych przekazywanych AI, co może wynikać z przyzwyczajenia do oddawania danych w zamian za wygodę w przestrzeni cyfrowej.
Etyka i prawa autorskie: kwestie te pozostają dla Polaków obszarem “neutralnym”, co wynika w dużej mierze z braku jednoznacznej wiedzy.
- Tylko jedna trzecia badanych uważa prawa autorskie za ważny aspekt korzystania z AI (37% w życiu prywatnym i 37% w życiu zawodowym), a 37% respondentów nie ma w tej kwestii zdania.
- Podobnie w przypadku etyki – 45% respondentów nie potrafiło określić, czy korzystanie z AI w życiu prywatnym jest etyczne (45% w życiu zawodowym).
- Blisko połowa respondentów myśli natomiast o bezpieczeństwie danych przekazywanych sztucznej inteligencji (45% w życiu prywatnym, 40% w życiu zawodowym).
Nadzieje i przyszłość: wzrost świadomości i potrzeba edukacji
Mimo licznych obaw, Polacy dostrzegają ogromny potencjał w rozwoju sztucznej inteligencji.
- Medycyna i opieka zdrowotna: największe nadzieje wiązane są z postępem w tej dziedzinie (36%), szczególnie wśród Baby Boomers. Prof. dr hab. n. med. Joanna Bladowska, neuroradiolog z Politechniki Wrocławskiej, podkreśla, że AI może wspierać pracę lekarza w diagnostyce i badaniach, nie zastępując go.
- Inne obszary potencjału: programowanie (39%), rozwój nauki (30%) i cyberbezpieczeństwo (28%) to kolejne obszary z dużym potencjałem dla AI.
- Poprawa komfortu życia: na bardziej ogólnym poziomie, sztuczna inteligencja jest postrzegana jako szansa na poprawę komfortu życia. Uczestnicy badania potwierdzają, że narzędzia AI ułatwiają codzienne zadania, oszczędzają czas i zwiększają wygodę, planując urlopy czy usprawniając komunikację.
Nadzieją napawa również fakt, że 43% badanych deklaruje chęć poszerzania swojej wiedzy na temat AI. Ta motywacja jest szczególnie widoczna wśród najmłodszego pokolenia Z (50%). Jak podkreśla prof. Kamil Staniec, prorektor ds. kształcenia Politechniki Wrocławskiej, jest to ogromny potencjał, który należy wykorzystać poprzez nowoczesne programy edukacyjne. Politechnika Wrocławska już teraz odpowiada na te potrzeby, oferując nowe kierunki studiów związane z AI, takie jak matematyka stosowana i sztuczna inteligencja, matematyka i algorytmy sztucznej inteligencji oraz sztuczna inteligencja.
Poradnik dla twórców AI: głos społeczeństwa
Respondenci, poproszeni o sformułowanie rad dla twórców AI, koncentrowali się na kilku kluczowych aspektach:
- Pomagać ludziom, nie szkodzić: “Działajcie dla ludzi, a nie przeciw ludziom”.
- Wspierać, nie zastępować: “Technologia powinna służyć ludziom, a nie zastępować ich”.
- Dbać o prymat człowieka: “Nie zapomnijcie o ludziach”.
- Myśleć o konsekwencjach, rozważniej planować: “Zastanówcie się 50 razy, jakie skutki będą miały wasze projekty”.
- Działać odpowiedzialnie, dbać o bezpieczeństwo i kontrolować: “Zdrowe granice, trzymanie się w pewnych ramach, by była nad tym kontrola”. Ważne jest wprowadzenie jednolitych uwarunkowań prawnych.
- Postępować uczciwie, zgodnie z zasadami etyki i poszanowaniem praw autorskich: “Bądźcie etyczni, transparentność i człowiek ponad wszystko”.
- Nadać odpowiednie priorytety: Rozwijać AI w dobrych celach, np. w medycynie.
- Być obiektywnym: Tworzyć narzędzia odporne na wpływy, takie jak polityka czy pieniądze.
Wnioski z raportu są jasne: polskie społeczeństwo jest otwarte na nowe technologie, ale wciąż potrzebuje wsparcia w zrozumieniu i odpowiedzialnym korzystaniu z AI. Edukacja w tym zakresie jest kluczowa dla budowania dojrzałego społeczeństwa w epoce sztucznej inteligencji.