W poszukiwaniu złotego środka. Życie i filozofia Arystotelesa

Arystoteles należy do najbardziej znanych filozofów starożytnych. Mimo upływu ponad 2 tysięcy lat od czasów, w których żył i tworzył, jego filozofa nadal stanowi inspirację dla kolejnych pokoleń. Ten wybitny grecki uczony pozostawił po sobie niezwykle bogatą spuściznę, która po dzień dzisiejszy oddziałuje na wielu ludzi i stanowi inspirację w naszym myśleniu o świecie i człowieku.
W poszukiwaniu złotego środka. Życie i filozofia Arystotelesa

Arystoteles: jak wyglądało jego życie?

Arystoteles żył w IV wieku p.n.e. Urodził się w 384 roku p.n.e., a zmarł po 62 latach, pozostawiwszy po sobie obszerny dorobek filozoficzny oraz wielu uczniów, którzy kontynuowali jego działalność naukową. 

Gdzie urodził się Arystoteles? Ten grecki filozof przyszedł na świat w Stagirze – greckiej kolonii na Półwyspie Chalcydyckim. Warto wiedzieć, że właśnie od nazwy “Stagira” pochodzi jego przydomek – Arystoteles bywał bowiem określany jako Stagiryta. 

Już w młodości Arystoteles zetknął się z filozofią. W Akademii Platońskiej w Atenach spędził wiele lat, pobierając nauki od samego mistrza Platona. Po śmierci twórcy słynnej “Uczty” Arystoteles opuścił Akademię i stworzył własny Lykeion, który zyskał poparcie Aleksandra Macedońskiego. Uczniowie tej szkoły – arystotelicy – wcześnie zaczęli być określani także jako perypatetycy od greckiego słowa “peripatesis”, znaczącego tyle co “przechadzka”. Uczniowie Arystotelesa wyróżniali się bowiem tym, iż prowadzili szereg dyskusji filozoficznych właśnie podczas przechadzek.

Po śmierci Aleksandra w 323 roku p.n.e. grecki filozof zetknął się z poważnymi oskarżeniami pod swoim adresem. Opuścił Ateny i niedługo później zmarł na wyspie Eubea. 

 

Filozofia Arystotelesa

Poglądy Arystotelesa od wielu lat są przedmiotem licznych studiów. Dość powiedzieć, że twórczość tego greckiego uczonego uchodziła przez pewien czas nawet za wzorzec uprawiania filozofii. Tak było na przykład pod koniec średniowiecza, kiedy Tomasz z Akwinu zaadoptował poglądy Arystotelesa na potrzeby refleksji chrześcijańskiej, rozwijając w oparciu o system filozoficzny greckiego uczonego własną filozofię, którą później nazwano tomizmem. Filozofa ta nadal bywa rozwijana przez niektórych chrześcijańskich uczonych.

Arystoteles należał do bardzo wszechstronnych myślicieli. W czasach, w których żył i tworzył, nauki szczegółowe nie były jeszcze tak bardzo rozwinięte jak dzisiaj. Wówczas to właśnie filozofowie kładli fundamenty pod rozwój nauk o człowieku, przyrodzie czy Bogu. 

Nie powinno więc dziwić, że dzieła Arystotelesa dotyczą zarówno kwestii związanych z fizyką, jak i geologią, biologią, medycyną, psychologią, polityką czy etyką. W obszarze jego zainteresowań znajdowały się także fundamentalne kwestie związane z teorią bytu.

Istotny jest także wkład Arystotelesa do logiki. Ten grecki myśliciel znany jest m.in. z teorii wnioskowań sylogistycznych czy refleksji dotyczących pojęć i problemu definiowania. Stagiryta kładł też nacisk na główne zasady myślenia, stojące u podstaw filozofii. W tym kontekście wyróżniał:

  • zasadę tożsamości,
  • zasadę niesprzeczności,
  • zasadę wyłączonego środka.

Filozofia Arystotelesa oddziaływała w późniejszych epokach i do dziś pewne rozwiązania zaproponowane przez Stagirytę bywają przedmiotem filozoficznych refleksji. 

 

Czym jest Złoty Środek Arystotelesa?

Poglądy filozoficzne Arystotelesa budzą zainteresowanie zwłaszcza na gruncie etyki. Arystotelesowska teoria złotego środka należy do trwałych osiągnięć starożytnej refleksji filozoficznej. Grecki uczony uważał, że tylko działania zgodne z rozumem prowadzą do szczęścia. Rozumnie postępuje natomiast ten, kto potrafi dokonać wyboru między skrajnymi możliwościami. 

Według Arystotelesa człowiek powinien żyć według określonych cnót. Cnoty te można rozumieć właśnie w kontekście teorii złotego środka: jako gotowość do podejmowania czynów zgodnie z rozumem, wybierającym złoty środek między skrajnymi możliwościami. Na przykład odwaga może być rozumiana właśnie jako coś pośredniego między zuchwalstwem a tchórzostwem, a duma – jest środkiem między pychą a nadmierną skromnością. 

Koncepcja złotego środka cieszy się od lat zainteresowaniem. Etyka Arystotelesa odegrała zwłaszcza istotną rolę w Europie, gdzie oddziaływała za sprawą filozofii chrześcijańskiej, która przejęła od greckiego myśliciela wiele poglądów z zakresu etyki. 

 

Co odkrył Arystoteles?

Istotny i niekwestionowany jest wkład Arystotelesa do rozwoju nauk przyrodniczych. Ten grecki uczony znany jest m.in. z klasyfikacji zwierząt, którą przedstawił w swoich pismach zoologicznych. Historycy zwracają też uwagę na fakt, iż Arystoteles poczynił ważne, a w swoich czasach nowatorskie obserwacje dotyczące życia zarodkowego organizmów. 

W fizyce Arystoteles oddziaływał aż do czasów nowożytnych. Jego koncepcje ruchu, czasu i przestrzeni stanowiły przez długi okres fundament przyrodoznawstwa. Dopiero odkrycia zapoczątkowane w XVI wieku pozwoliły definitywnie odrzucić wiele poglądów Arystotelesa z zakresu fizyki. Warto w tym miejscu dodać, że krytyczny stosunek do fizyki Stagiryty wykazywali już myśliciele średniowieczni, kwestionujący np. jego koncepcję ruchu.

Dziś teorie przyrodnicze Stagiryty nie są już uznawane przez większość uczonych. Nie zmienia to faktu, iż mają one wartość historyczną i powinny być oceniane w kontekście wiedzy naukowej, jaką dysponowano w starożytności. 

 

Arystoteles: ciekawostki

Postać Arystotelesa wzbudza wciąż zainteresowanie. Ten grecki filozof pozostawił po sobie bogatą spuściznę intelektualną. Na temat jego życia i twórczości krąży też wiele ciekawostek. Oto niektóre z nich:

  • Arystoteles miał wielu uczniów. Najbardziej znanym jest niewątpliwie Aleksander Wielki,
  • Arystoteles w bardzo młodym wieku został sierotą,
  • Postać Arystotelesa została uwieczniona na renesansowym fresku Rafaela Santiego “Szkoła Ateńska”. Grecki filozof został ukazany w samym centrum, obok Platona,
  • Choć Arystoteles wywodził się z Akademii Platońskiej, podważył wiele rozstrzygnięć swojego mistrza i zaproponował odmienną od niego filozofię,
  • Poglądy Arystotelesa zostały wyrażone w postaci systemu filozoficznego, który stał się z kolei inspiracją dla powstających wiele wieków później innych systemów, takich jak np. tomizm,
  • Chociaż Arystoteles uchodzi za jednego z najwybitniejszych metafizyków starożytności, sam nie stosował nazwy “metafizyka” w swoich dziełach. Nazwę tę zaproponował prawdopodobnie dopiero Andronikos z Rodos w I wieku p.n.e. Porządkując dzieła Arystotelesa, umieścił on pisma dotyczące teorii bytu za pismami fizycznymi – stąd nazwa “metafizyka” rozumiana właśnie jako “to, co po fizyce” lub “za fizyką”. 

 

Cytaty Arystotelesa

Arystoteles pisał bardzo specyficznym językiem. W przeciwieństwie do Platona, stronił od poetyckiego stylu, stawiając na ścisłość i precyzję wypowiedzi. Mimo to w dziełach Arystotelesa można odnaleźć wiele inspirujących cytatów, jak np.:

  • “Wszyscy ludzie z natury dążą do poznania” (Metafizyka),
  • “Człowiek z natury jest zwierzęciem politycznym” (Polityka),
  • “Celem wiedzy teoretycznej jest prawda” (Metafizyka),
  • “Nie mów niedbale o poważnych sprawach, ani uroczyście o marnych” (Poetyka).