Bona Sforza – kontrowersyjna monarchini Polski. Czemu zginęła otruta przez zaufanego stronnika?

Bona Sforza – kontrowersyjna i pewna siebie królowa Polski. Żona Zygmunta Starego i matka Anny Jagiellonki. Jaka była jej historia? Co zrobiła dla kraju? Czy naprawdę wprowadziła włoszczyznę do polskiej kuchni?
Bona Sforza – kontrowersyjna monarchini Polski. Czemu zginęła otruta przez zaufanego stronnika?

Historia Królowej Bony

Królowa Bona Sforza przyszła na świat 2 lutego 1494 roku we włoskim mieście Vigevano. Pochodziła z możnego rodu książąt Mediolanu, Sforzów – była córką Izabeli Aragońskiej i Giana Galeazza. Jej ojciec został zamordowany, gdy ta miała zaledwie osiem miesięcy. Niedługo po tym wydarzeniu Bona Sforza wraz z matką opuściły miasto rodzinne i rozpoczęły kilkuletnią tułaczkę po Włoszech.

Izabela Aragońska, starając się odzyskać księstwo, wystąpiła przeciwko rządom Ludwika Sforzy il Moro w Mediolanie, a w konsekwencji w 1500 roku musiała opuścić to miejsce. Schronienie dla siebie i córki znalazła w Neapolu. Jednak najazd francuskich wojsk na królestwo Neapolu w 1501 roku sprawił, że i stąd musiały uciekać. Ukryły się na wyspie Ischia. Gdy Bona miała osiem lat, osiedliły się wreszcie w Bari – księstwie, które Izabela otrzymała od Habsburgów.

Rodzeństwo Bony zmarło przedwcześnie, co sprawiło, że od najmłodszych lat była ona wychowywana na przyszłą władczynię. Została jedyną dziedziczką księstwa Bari oraz Rossano, a także innych dóbr należących do Izabeli Aragońskiej. Matka należycie zadbała o staranne wykształcenie córki – Bona biegle władała łaciną i językiem hiszpańskim. Poznała również historię, geografię, teologię, matematykę, prawo oraz administrację państwową. Ponadto, charakteryzowała się szczególnymi zdolnościami w dziedzinie sportu i muzyki – potrafiła grać na kilku instrumentach, umiała znakomicie tańczyć i lubowała się w jeździe konnej.

Kolejnym elementem, którym mogła pochwalić się Bona Sforza, był jej wygląd. Była ona młodą i urodziwą blondynką. Posiadała regularne rysy twarzy, a jasne włosy pięknie kontrastowały z niemal czarnymi tęczówkami oczu. Nic dziwnego, że wielu poetów poświęcało jej swoje dzieła literackie. Usilne starania o rękę Bony czyniło wielu kandydatów. Ostatecznie, dzięki cesarzowi Maksymilianowi I, Bona Sforza poślubiła owdowiałego króla Polski – Zygmunta I Starego.

Królowa Bona i Zygmunt Stary

Małżeństwo Bony Sforzy z Zygmuntem I Starym

18 kwietnia 1518 roku w katedrze wawelskiej w Krakowie Bona Sforza poślubiła Zygmunta I Starego. W tym samym czasie odbyła się również koronacja świeżo upieczonej królowej. Bona szybko odnalazła się w odmiennej kulturze północy i zadomowiła się na polskim dworze. Bardzo szybko została matką, co sprzyjało ugruntowaniu jej pozycji.

Nowa żona Zygmunta Starego stała się w Polsce prekursorką nowożytnego myślenia o polityce. Królowa czuła się niezwykle pewnie w swojej nowej roli – podejmowała własne, niezależne decyzje i niejednokrotnie zastępowała męża w jego królewskich obowiązkach. Bona Sforza stworzyła w Krakowie własne stronnictwo, odsuwając od tronu osoby jej nieprzychylne i promując te, które były dla niej użyteczne.

Królowa Bona wywarła ogromny wpływ na rozwoju polskiej kuchni, mody oraz sztuki. Popularne jest stwierdzenie, że odkąd Bona przybyła na Wawel, nic nie było tam już takie jak wcześniej. Bona uznawana jest za jedną z najbardziej kontrowersyjnych monarchiń, jednak to ona zaprowadziła Polskę do kręgu oddziaływania nowoczesnego renesansu.

Bona Sforza – śmierć

Królowa Bona zmarła w wyniku otrucia, którego dokonał jeden z jej najbardziej zaufanych współpracowników – Jan Wawrzyniec Pappacoda. Zabójstwo zainicjowali Habsburgowie, którzy chcieli w ten sposób zyskać na sfałszowaniu testamentu królowej. Uniknęli w ten sposób również spłaty pożyczki w wysokości 430 tysięcy dukatów, której Bona udzieliła niegdyś księciu Albie. W późniejszym czasie Polska starała się o odzyskanie dóbr przejętych za sprawą sfałszowanego testamentu, jednak próby te skończyły się niepowodzeniem. Zgrabione dobra nigdy nie wróciły do prawowitych właścicieli.

Bona Sforza została pochowana w Bazylice św. Mikołaja w Bari, a nie tak jak sobie tego życzyła, w Neapolu. Pochówek nie należał do hucznych, a sam nagrobek był bardzo skromny. Dopiero Anna Jagiellonka, córka królowej, zleciła włoskiemu architektowi zaprojektowanie okazałego nagrobka. Santi Gucci, mistrz w swoim fachu, wykonał nagrobek w stylu manierystycznym – przetrwał on do dziś.

Bona Sforza – dzieci

Bona Sforza i Zygmunt Stary doczekali się dużego potomstwa. Królowa urodziła sześcioro dzieci:

1519 rok – Izabela Jagiellonka – pierworodna córka Bony i Zygmunta. Poślubiła Jana Zapolyę i została królową Węgier.

1520 rok – Zygmunt II August – był pierwszym synem królewskiej pary i zarazem jedynym, który przeżył. Jako jedyny mężczyzna z całego rodzeństwa typowany był na naturalnego następcę tronu. To sprawiło, że niezwykle przejmowano się jego losem i poświęcano mu mnóstwo uwagi. Jego szlachecka mamka otrzymywała niewyobrażalnie wysokie wynagrodzenie. W zamian za to oczekiwano, że będzie ona ze szczególną uwagą sprawować pieczę nad przyszłym królem. 20 lutego 1530 roku został koronowany na króla Polski.

1522 rok – Zofia Jagiellonka – uchodziła za najmądrzejszą spośród trzech najmłodszych córek Zygmunta Starego. W 1556 roku poślubiła Henryka II, księcia brunszwickiego. Czternaście lat później przeszła na luteranizm, a tym samym stała się jedyną luteranką w całej dynastii Jagiellonów.

1523 rok – Anna Jagiellonka – jej los był szczególnie nieszczęśliwy. Rodzina nie interesowała się nią od dnia porodu. Nie otrzymała dostatecznego wykształcenia. Mówi się, że nie była zbyt urodziwa, a dodatkowo jej brat, Zygmunt II August, utrudniał jej zamążpójście, oszczędzając na posagu. To sprawiło, że Anna Jagiellonka wyszła za mąż dopiero w wieku 53 lat. Jako królowa Polski poślubiła młodszego od siebie Stefana Batorego. Małżeństwo przysporzyło jej jednak samych upokorzeń.

1526 rok – Katarzyna Jagiellonka – podobnie jak Anna była zaniedbywana przez matkę. W 1562 roku poślubiła Jana III Wazę i została królową Szwecji.

1527 rok – Olbracht Jagiellończyk – jego narodziny przebiegły w ekstremalnych okolicznościach. Bona Sforza, będąc w piątym miesiącu ciąży, wraz z mężem wybrała się na konne polowanie na dzikiego niedźwiedzia. Atak wściekłości głodnego zwierzęcia wprawił w panikę konia, którym poruszała się królowa. Zwierzę upadło, przygniatając Bonę i wywołując przedwczesny poród. Dziecko zmarło tego samego dnia.

Bona Sforza – ciekawostki

  • Bona Sforza, wbrew powszechnie panującym mitom, wcale nie sprowadziła włoszczyzny do Polski. Przed królową do naszego kraju przybyło mnóstwo włoskich imigrantów, którzy przywieźli ze sobą takie warzywa jak na przykład kalafior czy kapusta. Na polskim dworze doskonale znana była również sałata.
  • Nieco żartobliwie mówi się, że Bona była prekursorką ruchu ekologicznego w Polsce. Mnóstwo uwagi poświęcała otaczającej ją przyrodzie, a drwalom nakazała pracować w taki sposób, aby ich działalność nie wpływała w sposób destrukcyjny na puszczę.
  • Jej ojciec był uważany za nieudacznika. Katował żonę i zdradzał ją z atrakcyjnymi, młodymi mężczyznami. Był nieudolnym politykiem i marionetką w rękach krewnych.
  • Bona Sforza była sprawczynią wielkiej modowej rewolucji na dworze Jagiellonów. Zanim się tam pojawiła, damy nosiły suknie skrzętnie zasłaniające dekolt aż po samą szyję. Bona natomiast lubowała się w głębokich wycięciach. Początkowo było to uznawane za nieprzyzwoite, jednak finalnie na królewskim dworze na dobre zagościły wydekoltowane suknie.
  • Popularne są plotki, jakoby Bona Sforza prowadziła rozwiązły tryb życia i często zdradzała swojego męża, Zygmunta Starego. Uznaje się je jednak za owoc akcji propagandowej prowadzonej przez Habsburgów.

Co Bona zrobiła dla Polski?

Bona nie była zbyt lubiana, ponieważ nigdy wcześniej żadna polska królowa nie wtrącała się tak otwarcie w sprawy polityczne. Nie można jej jednak odmówić wielu cennych zasług. Dzięki niej wielu młodych Polaków miało szansę na zagraniczne studia. Za jej sprawą do polskich kuchni trafiły przyprawy korzenne i włoskie makarony, a wina stopniowo zaczęły wypierać miód pitny. Królowa Bona rozbudowała liczne miasta i zagospodarowała ogromne powierzchnie nieużytków. Z jej inicjatywy budowano kolejne mosty, młyny i tartaki.