Nowa produkcja BBC Earth to nie kolejny dokument o pradawnych czasach, lecz spektakularna wyprawa w głąb ludzkiej natury. Prowadząca serial – paleoantropolożka Ella Al-Shamahi – z niezwykłą energią i charyzmą opowiada historię naszego gatunku od jego początków w Afryce po pierwsze miasta starożytnego świata. Każdy odcinek to osobna podróż, zarówno w przestrzeni, jak i w czasie – od marokańskich jaskiń po pustynię Synaj, od tajemniczych śladów stóp w Nowym Meksyku po najstarszą świątynię świata Göbekli Tepe.
Czytaj też: Dinozaury wracają do życia. “Wędrówki z dinozaurami” w nowej odsłonie BBC Earth
Serial został oparty na najnowszych odkryciach naukowych: analizach starożytnego DNA, znaleziskach z Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu i Europy, a także na nowoczesnych teoriach, takich jak koncepcja Pan-Afrykańskiej Ewolucji. Zrealizowany z rozmachem i z dbałością o szczegóły, łączy rekonstrukcje, wizualizacje 3D i elementy fabularne, dzięki którym widzowie mogą zobaczyć świat oczami swoich przodków. To nauka, która nie wymaga specjalistycznej wiedzy – przystępna, angażująca i emocjonalna, idealna zarówno dla dorosłych, jak i dla młodszych widzów.
Jak to wszystko się zaczęło?
Pierwszy odcinek przenosi nas 300 tys. lat wstecz, do Maroka, gdzie odkryto najstarsze szczątki Homo sapiens. Ella Al-Shamahi pokazuje, że nasi przodkowie byli starsi i bardziej różnorodni, niż przypuszczaliśmy. W Jebel Irhoud odkryto ślady ludzi, którzy nie byli jeszcze w pełni “nami”, ale już należeli do naszego gatunku – z archaicznymi łukami brwiowymi, a zarazem z zalążkami tej samej ciekawości, która dziś napędza naukę. Kolejne sceny przenoszą nas do Botswany, gdzie dowody złożonych rytuałów wskazują, że kultura Homo sapiens rozwijała się znacznie wcześniej, niż sądzono.
Z kolei w odcinku drugim poznajemy moment, w którym nasi przodkowie opuścili Afrykę i ruszyli w świat. To właśnie wtedy – ok. 60 tys. lat temu – niewielka grupa ludzi rozpoczęła podróż, z której wywodzą się wszyscy współcześni mieszkańcy planety poza Afryką. W tropikalnych lasach Sri Lanki prowadząca pokazuje, jak ludzie uczyli się przetrwania w ekstremalnych środowiskach, tworząc innowacyjne narzędzia z kości małp. Na indonezyjskiej wyspie Flores spotykamy ich “kuzynów” – Homo floresiensis, maleńkich, zaledwie metrowych ludzi, zwanych “Hobbitami”, na cześć bohaterów “Władcy Pierścieni”.
Trzeci odcinek to dramatyczna opowieść o tym, jak Homo sapiens spotkał swoich krewnych – neandertalczyków. Wkroczyliśmy do Europy 55 tys. lat temu, a kontynent był już zamieszkany. Neandertalczycy byli silniejsi, odporniejsi na zimno, świetnie przystosowani do epoki lodowcowej. Mimo to to my przetrwaliśmy, a oni zniknęli z powierzchni Ziemi ok. 30 tys. lat temu. Dlaczego?
Serial nie daje prostych odpowiedzi – raczej stawia pytania. Pokazuje bliskie relacje międzygatunkowe, dowody na krzyżowanie się i dziedzictwo, które wciąż nosimy w genach: każdy z nas ma około 2 proc. DNA neandertalczyka, a niektóre populacje – także DNA denisowian. Te geny wpływają na naszą odporność, zdrowie jelit, reakcję na wirusy, a nawet zdolność do życia na dużych wysokościach.
Odcinek kończy się w jaskini El Sidrón w Hiszpanii, gdzie znaleziono dramatyczny ślad po zniszczonej rodzinie neandertalczyków – zamordowanych i zjedzonych przez swoich pobratymców. To nie tylko archeologia – to wstrząsający obraz emocji i brutalności, które towarzyszyły naszym wspólnym początkom.
Pod stopami matki i dziecka
W czwartym odcinku Al-Shamahi przenosi nas na kontynent amerykański, gdzie odkrywa skamieniałe ślady jednych z pierwszych ludzi, którzy dotarli do Nowego Świata. To ślady matki i dziecka, odciśnięte w błocie tysiące lat temu. Tu nauka spotyka się z emocją, a historia z codziennością. Widzimy ludzi, którzy polowali na gigantyczne mamuty i trzymetrowe niedźwiedzie, a potem – gdy klimat się zmieniał – musieli nauczyć się czegoś nowego: uprawy roli. W tym miejscu serial płynnie przechodzi od epoki łowców-zbieraczy do narodzin cywilizacji.
Piąty, finałowy odcinek to opowieść o rewolucji neolitycznej – chwili, w której ludzie zaczęli tworzyć osady, hodować zwierzęta i budować świątynie. W Göbekli Tepe, uznawanym za najstarszą świątynię świata, Al-Shamahi odkrywa początki religii i społecznej organizacji. W Çatalhöyük pokazuje, jak wyglądało życie w mieście bez ulic – z domami w formie plastra miodu, do których wchodziło się przez dachy.
Ale rozwój przyniósł też nowe problemy: choroby, konflikty, przemoc. Z kolei na pustyni Synaj, w kopalni turkusu, prowadząca znajduje dowody, że to migranci stworzyli pierwszy alfabet – system, który odmienił komunikację między ludźmi i pozwolił zapisać naszą historię. To w tym momencie, nasza opowieść o przetrwaniu staje się opowieścią o kulturze.
Edukacja przez emocje
“Człowiek: historia ewolucji” to nie tylko dokument, ale prawdziwe widowisko naukowe. BBC Earth po raz kolejny udowadnia, że wiedza może być fascynująca, a edukacja – pełna emocji. Serial łączy najnowsze dane genetyczne i archeologiczne z narracją o ludzkich emocjach, współpracy i kreatywności. Pokazuje, że to właśnie empatia i zdolność do wspólnego działania – “ewolucyjna życzliwość”, jak nazywa ją Al-Shamahi – były kluczem do naszego przetrwania.
Ta pięcioodcinkowa podróż po historii naszego gatunku to propozycja dla całej rodziny – nie tylko dla pasjonatów antropologii, ale dla wszystkich ciekawych świata. Oglądając ją, łatwo zrozumieć, że historia ewolucji to nie opowieść o pradawnych kościach, lecz o nas samych – o tym, kim jesteśmy i dlaczego tacy właśnie jesteśmy.
- Premiera: poniedziałek, 27 października, godz. 19:45, BBC Earth.
- Powtórki: czwartki o 16:30, soboty o 13:00 i 21:00.
- Serial dostępny także w BBC Player godzinę po emisji.