Kim był Jan Olbracht?
Edukacja i pierwsze działania o charakterze politycznym
Jan I Olbracht (lub Albrecht) urodził się 27 grudnia 1459 roku w Krakowie jako trzeci syn i czwarte dziecko pary, którą tworzyli Kazimierz Jagiellończyk i Elżbieta Rakuszanka z Habsburgów. To właśnie matce król Olbracht zawdzięcza swoje drugie imię – chciała ona w ten sposób uczcić pamięć swojego ojca, Albrechta II Habsburga, który był królem Niemiec, Czech oraz Węgier.
Ośmioletni Jan rozpoczął proces edukacji pod kuratelą Jana Długosza, wychowawcy wszystkich synów Kazimierza Jagiellończyka. Olbracht czerpał wiedzę również od Filipa Buonaccorsiego (Kallimacha), włoskiego humanisty, który akurat przebywał w ówczesnej stolicy Polski. Zaprzyjaźnił się z Janem, a tym samym wywarł ogromny wpływ na jego rozwoju. Przyszły król doskonale opanował łacinę. Zdobył także bogatą wiedzę na temat dorobku kulturowego średniowiecza oraz wczesnego renesansu.
Jan Olbracht swoją edukację zakończył w wieku piętnastu lat, a tym samym rozpoczął aktywność polityczną u boku swojego ojca, Kazimierza. Towarzyszył królowi w objazdach kraju i wraz z nim uczestniczył w sejmach. Od 1486 roku przez cztery lata sprawował funkcję królewskiego namiestnika w województwie ruskim, gdzie miał szansę wykazać się, pokonując Tatarów w bitwie pod Kopystrzyniem 8 września 1487 roku. Tym samym, Jan Olbracht rozpoczął kreowanie tak zwanej obrony potocznej kresów południowo – wschodnich, należących do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Starania o tron węgierski
Po śmierci króla Węgier w 1490 roku, Macieja Korwina, Jan Olbracht przystąpił do usilnych starań o tron węgierski, konkurując przy tym ze swoim bratem, królem Czech, Władysławem II Jagiellończykiem. Kandydatura Jana, ze względu na jego rozległą wiedzę i wyjątkowe zdolności, była popierana zarówno przez jego ojca, Kazimierza Jagiellończyka, jak i przez przedstawicieli węgierskiej szlachty. Uległy i chwiejny Władysław był natomiast popierany przez magnaterię.
7 czerwca 1490 roku Jan Olbracht na sejmie elekcyjnym w Rokos został mianowany przez szlachtę królem Węgier. Temu wyborowi stanowczo sprzeciwiła się magnateria, a to doprowadziło do wojny domowej między rywalizującymi ze sobą braćmi. Wszelkie działania o charakterze wojennym prowadzili oni na terenie dzisiejszej Słowacji (na przykład odbyła się tam bitwa pod Koszycami w 1491 roku). We wspomnianych Koszycach bracia zawarli pokój, na mocy którego Jan zobowiązał się zrezygnować ze swoich starań o tron węgierski, a w zamian za to miał otrzymać Opawę na Śląsku, Oleśnicę oraz księstwo głogowskie.
W 1491 roku, kiedy Jan dowiedział się o chorobie brata, postanowił zerwać porozumienie i ponownie rozpoczął działania wojenne, które miały go doprowadzić do przejęcia węgierskiego tronu. Ośmielił się nawet zlekceważyć sprzeciw swojego ojca, Kazimierza Jagiellończyka, który to nakazał mu natychmiastowy powrót do Krakowa. Niestety, śmiałe działania Jana Olbrachta zakończyły się fiaskiem i w 1492 roku jego wojska zostały rozgromione w bitwie pod Preszowem, a on sam trafił do niewoli. Władysław jednak potraktował go bardzo łagodnie, a finalnie zdecydował się wspaniałomyślnie odesłać go do Polski, a nawet pozostawił mu księstwo głogowskie.
Panowanie Jana Olbrachta
Rywalizacja o koronę polską
7 czerwca 1492 roku zmarł król Kazimierz IV Jagiellończyk, ojciec Jana. Olbracht rozpoczął stania o tron polski, konkurując tym samym nie tylko ze swoimi braćmi, ale również z księciem płockim, Januszem II. Jan cieszył się poparciem swojej matki, przedstawicieli szlachty oraz mieszczaństwa, a to doprowadziło go do objęcia polskiego tronu. Koronacja króla miała miejsce 30 września 1492 roku w ówczesnej stolicy Polski – Krakowie. Władzę na Litwie przejął natomiast młodszy brat Jana, Aleksander Jagiellończyk.
Panowanie króla Jana I Olbrachta
Król Olbracht w znacznym stopniu przyczynił się do wzmocnienia pozycji popierającej go szlachty, ograniczając chłopom prawo do przemieszczania się (1493 rok) oraz wydając przywileje piotrkowskie w 1496 roku, dzięki którym szlachta zyskała zmonopolizowany dostęp do godności kościelnych. Król odebrał również mieszczanom prawo do nabywania dóbr ziemskich. Te wszystkie działania sprawiły, że pozycja szlachty stała się niezwykle silna.
Jan Olbracht, jako król Polski, dążył do podporządkowania Mołdawii, znajdującej się pod tureckimi wpływami i w tym celu w 1497 roku zorganizował wyprawę, której misją było przejęcie Białogrodu oraz Kilii. Przedsięwzięcie to zakończyło się absolutnym fiaskiem – król w czasie odwrotu poniósł srogą klęskę w bitwie pod Koźminem. Wyprawa ta doprowadziła do stanowczego zaostrzenia stosunków z Turcją, czego niekwestionowanym następstwem był najazd turecki w 1498 toku.
Kontrowersyjny styl życia króla
Niektórzy królowie Polski niejednokrotnie budzili liczne kontrowersje i bezsprzecznie właśnie do tej grupy należał Jan I Olbracht, który słynął z prowadzenia iście hulaszczego trybu życia. Uwielbiał smaczne jedzenie i wyszukane trunki. Zdecydowanie preferował luksusowe warunki mieszkalne. Jan nigdy nie zdecydował się na małżeństwo z żadną kobietą, miał za to wiele kochanek. Mówi się, że to właśnie rozwiązły tryb życia doprowadził go w 1497 roku do wstydliwej przypadłości, która ostatecznie zakończyła się śmiercią króla. 17 czerwca 1501 roku w Toruniu Jan I Olbracht zmarł z powodu wycieńczenia chorobą – prawdopodobnie była to kiła.
Jan Olbracht – ciekawostki
Popularne jest powiedzenie, mówiące o tym, że „za króla Olbrachta wyginęła szlachta”. Cytat ten stał się popularny po słynnej klęsce wojsk Jana w bitwie pod Koźminem, w październiku 1497 roku. Ofiarą klęski padły głównie tylne oddziały najemne oraz pospolite ruszenie szlachty, zarówno ruskiej, jak i małopolskiej. To sprawiło, że liczba przedstawicieli szlachty stanowczo zmalała.