Głowonogi to bardzo stara ewolucyjnie gromada mięczaków, która pojawiła się na Ziemi aż 570 mln lat temu. Należą do niej mątwy, kałamarnice i ośmiornice – zwierzęta słynne ze swoich nadzwyczajnych zdolności umysłowych.
Wśród zajmujących się nimi biologów krążą liczne anegdoty opisujące ich niezwykłe wyczyny. Peter Godfrey-Smith wspomina w książce „Inne umysły” ośmiornicę, która – gdy dostała od opiekunki mniej atrakcyjny pokarm – ostentacyjnie, na oczach człowieka, zaniosła go do otworu na śmieci w akwarium i demonstracyjnie wyrzuciła.
Ośmiornice mają rozbudowany mózg i wiele zdolności
Ośmiornice są najlepiej przebadane ze wszystkich głowonogów i najwięcej o nich wiadomo. Uznaje się je za ciekawskie i pomysłowe. Interesują się przedmiotami, nawet jeśli te nie nadają się do jedzenia, i potrafią zamieniać je w narzędzia.
Umieją rozróżniać ludzi (nawet wówczas, gdy są przebrani w takie same kombinezony), a być może również siebie nawzajem. Odpowiada za to ich układ nerwowy składający się z ok. 500 mln neuronów. Dla porównania – my, ludzie, mamy 86 mld neuronów, psy zaś – ok. 600 mln.
Jak się właśnie okazuje, 500 mln neuronów ośmiornic może być ułożone w bardzo różny sposób. Wykazali to naukowcy z Uniwersytetu Queensland, przeprowadzając nietypowe badania – czyli wkładając głowonogi do aparatury do funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) i robiąc im skany mózgu.
Jak zbudowany jest mózg ośmiornic
Do badań wybrano cztery gatunki ośmiornic, różniące się trybem życia. – Była wśród nich ośmiornica z morza głębokiego, jeden gatunek nocny, który prowadzi samotniczy tryb życia, oraz dwa dzienne, żerujące w płytkich wodach na rafie koralowej – mówi dr Wen-Sung Chung, jeden z autorów pracy opublikowanej w czasopiśmie naukowym „Current Biology”.
– Ośmiornice są mistrzyniami kamuflażu – dodaje. Potrafią rozwiązywać skomplikowane zadania, a ich zdolności umysłowe są porównywalne do tych, jakie wykazują niedużych rozmiarów ssaki.
Jak się okazało po przeprowadzeniu badań MRI, mózgi ośmiornic znacząco się różnią w zależności od tego, gdzie gatunek żyje, kiedy jest aktywny i w jaki sposób zdobywa pożywanie.
Jak polują ośmiornice
Zarówno w przypadku kręgowców (do których należmy my oraz wszystkie inne ssaki), jak i bezkręgowców (do których zaliczane są głowonogi, a więc ośmiornice), o tym, jak bardzo rozwinięty jest mózg, świadczy m.in. stopień jego pofałdowania. U ludzi i innych dużych ssaków mózg jest silnie pofałdowany. To sprawia, że mimo, iż znajduje się w niewielkiej przestrzeni czaszki, ma ogromną powierzchnię – aż 2500 cm kw.
Co ciekawe, podobną prawidłowość zaobserwowano u ośmiornic. Gatunek, który żyje w głębinach i rzadko styka się z innymi zwierzętami, miał gładki mózg, jak u kręgowców takich jak torbacze i gryzonie. Z kolei ośmiornice żerujące na rafie koralowej miały nieco większe mózgi o większej powierzchni – rozwinięte tak, by zwierzę mogło przetwarzać złożone bodźce wizualne.
Rezultat? – Ośmiornice te, w przeciwieństwie do innych głowonogów, polowały w stadzie i to z pomocą ryb. Zarejestrowano, jak ośmiornice i ryby razem przeczesywały dno morskie – opowiada dr Chung. – Wykazywana przy tym przez ośmiornice zdolność dostrzeżenia i zinterpretowania gestów wykonywanych przez inny gatunek świadczy o wysoko rozwiniętych zdolnościach poznawczych – podkreśla.
Zaobserwowane różnice dotyczyły wielkości samego mózgu, wielkości jego powierzchni oraz budowy płatów odpowiedzialnych za widzenie (u gatunków dziennych ich kształt był bardziej skomplikowany).
Jak badano ośmiornice z pomocą MRI (fot. Current Biology)
Ośmiornice to stworzenia rozumne
Badacze podkreślają, że ich praca to dopiero wstęp do poznania szczegółowej budowy mózgu głowonogów. Co ciekawe, jej publikacja zbiega się z decyzją rządu brytyjskiego, który oficjalnie postanowił uznać głowonogi (a także niektóre skorupiaki) za stworzenia rozumne.
Ustawa nazwana Animal Welfare (Sentience) Bill znajduje się pod obradami brytyjskiego parlamentu. Jej celem jest uznanie wszystkich zwierząt za istoty rozumne – i uwzględnienie tego podczas stanowienia jakichkolwiek praw w przyszłości.
W pierwszej, krytykowanej wersji projektu, znalazły się w nim jednak jedynie kręgowce. Dopiero po zasięgnięciu formalnej opinii naukowców z London School of Econimics and Political Sciences (LSE) rząd zdecydował się na włączenie do ustawy również niektórych bezkręgowców, m.in. ośmiornic i homarów.
Ustawodawcy podkreślają, że Animal Welfare (Sentience) Bill nie będzie miał wpływu na już istniejące przepisy, obowiązujące np. w rybołówstwie czy przemyśle spożywczym. Jednak stanowi formalne uznanie potwierdzonych przez naukę faktów, że głowonogi mogą odczuwać fizyczny i psychiczny ból.
Autor przygotowanej opinii, dr Jonathan Birch z LSE, zwraca uwagę, że na razie zwierzęta te traktowane są zupełnie inaczej w nauce i poza nią. Dokument przestrzega więc przed stosowaniem takich praktyk jak wrzucanie homarów do wrzątku bez uprzedniego ich ogłuszenia. Takie działanie jest nielegalne już w czterech krajach: Norwegii, Szwajcarii, Austrii i Nowej Zelandii.
Źródła: