Powstają wskutek zapadania grawitacyjnego chmury materii składającej się głównie z wodoru. Stanowią skupiska powiązanej grawitacyjnie materii. Gwiazdy – bo o nich mowa – są kulistymi ciałami niebieskimi. Kiedy powstają – tworzą je głównie wodór i hel, a z czasem przybywa w nich metali.
Przynajmniej przez część swojego istnienia gwiazdy emitują promieniowanie elektromagnetyczne. Właśnie przez analizę docierającego z gwiazd promieniowania uzyskuje się informacje o gwiazdach, a ich głównymi parametrami są temperatura powierzchni oraz jasność absolutna. Częścią promieniowania elektromagnetycznego, na które reaguje w procesie widzenia siatkówka oka, jest światło widzialne.
Jedynie Słońce i niektóre supernowe są dla nas widoczne w ciągu dnia. Pozostałe gwiazdy można obserwować z powierzchni Ziemi jedynie na nocnym niebie, gdyż nie są wtedy przyćmiewane przez światło słoneczne rozproszone w atmosferze. Wiele gwiazd jest związanych grawitacyjnie z innymi i tworzą układy, w których poruszają się wokół siebie.
Ciała niebieskie najlepiej widoczne na nocnym niebie ułożone są w gwiazdozbiory i mają swoje nazwy, z czasem ujednolicone dzięki katalogom astronomicznym.
Lista najjaśniejszych gwiazd na niebie
Niektóre gwiazdy wydają się bardzo jasne, ponieważ znajdują się stosunkowo blisko Ziemi. Inne z kolei są ogromne, bardzo gorące i wydzielają dużo promieniowania. Wszystkie gwiazdy, które możemy dostrzec gołym okiem na nocnym niebie należą do Drogi Mlecznej. Spośród setek miliardów gwiazd, które zawiera, jesteśmy w stanie dostrzec z Ziemi zaledwie ich cząstkę. Jakie najjaśniejsze gwiazdy możemy zatem obserwować?
Syriusz
Najjaśniejszą gwiazdą na nocnym niebie jest Syriusz, znany również jako Psia Gwiazda. Jego nazwa pochodzi od greckiego słowa oznaczającego „wypalenia”. Jest jedną z najbliższych nam gwiazd.
Oddalony o 8,6 lat świetlnych od Ziemi Syriusz jest z niej widoczny od końca sierpnia do końca marca. Syriusz, oglądany gołym okiem wygląda jak pojedyncza gwiazda. W rzeczywistości jednak jest gwiazdą podwójną – składa się z jasnej, białej gwiazdy określanej jako Syriusz A oraz towarzyszącego jej białego karła, znanego jako Syriusz B.
Kanopus
To druga po Syriuszu pod względem jasności gwiazda nocnego nieba. Położona w gwiazdozbiorze Kila jest oddalona od Słońca o około 309 lat świetlnych. Ze względu na dużą jasność i dogodne położenie na sferze niebieskiej, Kanopus jest często wykorzystywany jako punkt orientacyjny dla urządzeń nawigujących statki kosmiczne.
Kanopus jest widoczny gołym okiem z całej półkuli południowej, natomiast z półkuli północnej jedynie do szerokości geograficznej 37’N, zatem z Polski gwiazda jest niewidoczna. Skąd pochodzi jej nazwa? W greckiej mitologii Kanopus był nawigatorem flotylli Menelaosa – króla Sparty – którą przeciwne wiatry podczas powrotu z wojny trojańskiej zawiodły na wybrzeża Egiptu. Kanopus tam zmarł.
W dniu jego zgonu nisko nad horyzontem świeciła bardzo jasna gwiazda, która otrzymała jego imię a w miejscu jego śmierci Menelaos wybudował miasto Kanopos. Inna etymologia nazwy Kanopus pochodzi od egipskiego Kahi Nub ( Złota Ziemia ) i prawdopodobnie nawiązuje do położenia gwiazdy nisko nad południowym horyzontem.
Alfa Centauri
Alfa Centauri, czyli gwiazda wielokrotna, położona w gwiazdozbiorze Centaura jest trzecią pod względem jasności gwiazdą widoczną na nocnym niebie. Układ Alfa Centauri zawiera gwiazdy leżące w najmniejszej odległości od Ziemi ( z wyłączeniem Słońca ), oraz najbliższą planetę pozasłoneczną. Niewykluczone, że w tym układzie leżą również inne planety.
Arktur
Arktur to czwarta co do jasności gwiazda na nocnym niebie. Należy do gwiazdozbioru Wolarza, w pobliżu Wielkiej Niedźwiedzicy, co nie pozostało bez wpływu na jej nazwę. Arktur bowiem pochodzi od starogreckiego Arktouros, oznaczającego „strażnika niedźwiedzia”.
Arktur to pomarańczowy olbrzym. Jako czwarta pod względem jasności gwiazda na niebie zwracała uwagę ludzi w starożytności.Jej lekko czerwonawy kolor zwrócił uwagę Ptolemeusza. Wierzono w oddziaływanie gwiazd na ludzi. Śródziemnomorscy żeglarze obawiali się wpływu Arktura. Wierzono również w negatywny wpływ Arktura na prace rolne. Z kolei dla Polinezyjczyków Arktur był „Gwiazdą Radości”.
Arktur przechodzi przez zenit na szerokości geograficznej Hawajów. Dzięki temu polinezyjscy nawigatorzy mogli odnajdywać te wyspy na Pacyfiku. Dla współczesnej astronomii Arktur to pierwsza gwiazda, u której stwierdzono ruch własny. Odkrycia dokonał w 1718 roku Edmund Halley porównując ówczesne obserwacje z dawnymi. Od czasów Ptolemeusza Arktur przemieścił się o ponad stopień na południe, dalej od środka konstelacji. Ma 25 razy większą średnicę niż Słońce. Wiek gwiazdy jest oceniany na 5,9 do 8,6 miliarda lat.
Według pomiarów Hipparcosa Arktur jest gwiazdą podwójną, ale wciąż brak jest ostatecznych wyników potwierdzających to odkrycie.
Wega
Wega jest piątą co do jasności gwiazdą nocnego nieba, oddaloną od Słońca o 25 lat świetlnych i około koło 37 razy od niego jaśniejszą. Jest położona w gwiazdozbiorze Lutni. Gwiazda gołym okiem jest widoczna z całej północnej półkuli Ziemi, natomiast z półkuli południowej do szerokości 51’S
Wega to pierwsza po Słońcu gwiazda, którą sfotografowano – pierwsza fotografia została wykonana w 1850 roku.
Jest prawdopodobne, iż Wega posiada układ planetarny.
Obserwacja gwiazd
Gwiazdy od zawsze wzbudzały ogromne zainteresowanie wśród obserwatorów. Niestety, obecnie są coraz większe problemy ze znalezieniem odpowiedniego miejsca do obserwacji. Dzieje się tak z powodu zanieczyszczenia nieba sztucznym światłem. Latarnie, podświetlane billboardy, reklamy – to wszystko sprawia, że terenów, gdzie znajdziemy dobrze widoczne rozgwieżdżone niebo jest coraz mniej.
Aby spokojnie obserwować gwiazdy należy wybrać się w miejsce o jak najmniejszym działaniu sztucznego oświetlenia. W ostatnich latach powstał nawet specjalny kierunek w turystyce – astroturystyka, który oferuje podróże w tereny nieskażone sztucznym oświetleniem. Ponadto, w różnych miejscach powstają obszary chronione ciemnego nieba, których celem jest powstrzymanie zalewającego nas zewsząd światła.
Hotele coraz częściej oferują noclegi pod gwiazdami, których główną atrakcją jest obserwacja rozgwieżdżonego nieba, czasami połączona z prelekcjami astronomicznymi.
Co, jeśli już znaleźliśmy odpowiednie miejsce do obserwacji nieba? Jakiego sprzętu powinniśmy używać? Czy inwestować w drogi teleskop?
Początkującym obserwatorom do obserwacji wystarczy mapa nieba. Dzięki niej nauczą się rozpoznawać i rozróżniać najjaśniejsze gwiazdy na niebie. Kolejnym etapem może być kupno zwykłej lornetki. Dopiero potem można pomyśleć o teleskopie, który pozwoli na bardziej wnikliwe obserwowanie ciał niebieskich.
Ciekawostki o najjaśniejszych gwiazdach
- Choć Słońce wydaje nam się większe, to w rzeczywistości każda widoczna na niebie gwiazda jest dużo większa i jaśniejsza od Słońca
- Podczas obserwowania nieba często można odnieść wrażenie, że gwiazdy migoczą, a mówiąc potocznie – mrugają. Wrażenie jest tym silniejsze, im bliżej horyzontu znajduje się gwiazda. W rzeczywistości to nie gwiazdy migoczą, a ich światło, kiedy przenika przez atmosferę przechodzi przez wiele warstw o różnej gęstości. To wpływa na zaginanie się światła i stąd nasze wrażenie migoczącej gwiazdy.
- Dziewiątą co do jasności w ogóle i jedną z najjaśniejszych gwiazd na polskim niebie jest Betelgeza. Jakiś czas temu naukowcy zaobserwowali, że gwiazda nie jest już tak jasna jak niegdyś. Okazało się, że powodem nie jest, jak przypuszczano, wygasanie Betelgezy, a przysłonięcie jej przez wielką chmurę pyłu utworzonego zresztą przez nią samą. Co więcej, zdarzenie to miało miejsce… w XIV wieku. Gwiazda jest oddalona od Ziemi o około 640 lat świetlnych i taki czas mniej więcej jest potrzebny, aby światło z niej emitowane dotarło na naszą planetę.