Szukanie najstarszych skał na konkretnym terenie to wcale nie takie łatwe zadanie. W ciągu dekad zmieniało się wiele metod badawczych i sposobów na datowanie skał. Sporo stanowisk również było badanych przed wieloma laty, co sprawia, że trudno o wiarygodne porównywanie różnych wyników. Tak czy owak w sprawie najstarszych skał w Polsce zdaje się, że sprawa jest jasna. To gdzie zatem musimy jechać, aby je zobaczyć?
Czytaj też: Gdzie w Polsce są wulkany? Znaleźliśmy 7 z nich i nie wszystkie znajdują się w Sudetach
Odpowiedź brzmi: na Dolny Śląsk. Orogen Sudetów, jak i Przedgórza Sudeckiego (u ujęciu geologicznym) jest prawdziwą mozaiką różnych mikrokontynentów pozlepianych ze sobą przed setkami milionów lat. O ile w terenie może się wydawać, że wypłaszczone wzgórza lub niezbyt wybitne grzbiety górskie nie są czymś wyjątkowym, to pod względem ich składu petrograficznego i mineralnego natrafimy tutaj na prawdziwe perełki.
Najstarsze skały w Polsce są w masywie strzelińskim. Co tam znajdziemy?
Jedną z nich są gnejsy znajdujące się w obrębie masywu strzelińskiego. Jak sama nazwa wskazuje, obszar ten znajduje się w okolicach Strzelina i ciągnie się południkowo na dystansie kilkunastu kilometrów. Masyw strzeliński w większości jest zbudowany z późnopaleozoicznych granitów, które mają około 350 mln lat. Są one wydobywane w kilku kamieniołomach, a największy z nich na zdjęciach satelitarnych dostrzeżemy zaraz przy samym Strzelinie. Jest to najgłębsze wyrobisko granitu w Europie o głębokości 123 metrów.
Jednak rzecz ma się nie o granitach, ale o drugim typie skał. To tutejsze gnejsy można uznać za najpewniej najstarsze skały w Polsce. Jak podaje dla PAP Mateusz Szadkowski z Oddziału Dolnośląskiego Państwowego Instytutu Geologicznego-PIB, mowa o dwóch odmianach gnejsów z pasma Wzgórz Strzelińskich i Lipowych. Pierwszy typ został wydatowany na 568-600 mln, a drugi, który można obserwować w terenie niedaleko wsi Skalice k/Henrykowa, liczy od 575 do 602 mln lat. W skalickich gnejsach badacze dostrzeli struktury deformacyjne w gnejsach, które dały pewne wskazówki co do powstania tych skał.
Bardzo ważne jest, aby również zrozumieć, jakim typem skały są gnejsy i jakie trudności napotykamy podczas ich badań. Mamy tutaj do czynienia ze skałami metamorficznymi, które powstają poprzez przeobrażenie skał pierwotnych w warunkach wysokich temperatur i ciśnienia. Najczęściej gnejsy są zmetamorfizowanymi granitami lub piaskowcami i charakteryzują się linearnymi strukturami widocznymi na powierzchni.
Dlaczego tak trudno badać historię skał przeobrażonych? W wyniku procesów metamorficznych informacje o ich pierwotnych pochodzeniu bywają zatarte. Ponadto często nie znajduje się w nich minerałów, które zawierają izotopowy konkretnych pierwiastków nadających się do datowania.
Strzelińskie gnejsy bywały już badane w przeszłości, ale zmieniała się metodyka. Kilkadziesiąt lat temu oceniano ich wiek na ponad miliard lat, ale młodsze prace wskazują, że są jednak one o połowę młodsze. Więcej o tych skałach również jest napisane w przeglądzie budowy Dolnego Śląska Stefana Cwojdzińskiego.
Czytaj też: Wielki Kanion Kolorado wreszcie bez tajemnic i niewiadomych. Te skały dostały nowe imię
Podróże śladami najstarszych skał to ciekawa opcja na alternatywną turystykę z dala od utartych szlaków. Masyw strzeliński może nam zafundować prawdziwą wędrówkę do najstarszych momentów powstawania dzisiejszego obszaru Polski.