
Agriodontosaurus helsbypetrae. Najstarszy znany przedstawiciel Lepidosauria
Kiedy w 2015 roku Rob Coram wypatrzył niewielką skamieniałość na jednej z plaż w hrabstwie Devon, nie spodziewał się naukowej sensacji. Czaszka mierząca zaledwie 1,5 centymetra należała do gatunku, który otrzymał nazwę Agriodontosaurus helsbypetrae.
Kiedy znalazłem ten okaz w 2015 roku na plaży w Devon, nie miałem pojęcia, co to było, ponieważ tak niewiele z niego było odsłonięte
Dopiero szczegółowe badania ujawniły, że mamy do czynienia z najstarszym znanym przedstawicielem grupy Lepidosauria, która obejmuje około 12 tysięcy gatunków współczesnych jaszczurek, węży oraz tuatarę z Nowej Zelandii. Znalezisko przesuwa minimalny wiek pochodzenia tej grupy na okres 245-241 milionów lat temu, co oznacza, że ewolucja lepidozaurów rozpoczęła się znacznie wcześniej niż dotąd sądzono. To, co najbardziej zaskoczyło naukowców, to nietypowa budowa czaszki Agriodontosaurusa. Okaz prezentował kombinację cech, której badacze zupełnie się nie spodziewali u tak odległego czasowo przedstawiciela grupy. Wyjątkowo duże, trójkątne zęby sugerują, że był to aktywny drapieżnik polujący na owady o twardych pancerzach. Analiza morfologii wskazuje na strategię łowiecką nietypową dla innych triasowych gadów z tej grupy, co każe nam ostrożniej podchodzić do dotychczasowych rekonstrukcji ewolucyjnych.
Zaawansowane metody badawcze: technologia synchrotronowa w paleontologii
Odkrycie prawdziwego znaczenia skamieniałości było możliwe dzięki nowoczesnym technologiom obrazowania. Naukowcy wykorzystali rentgenowskie skanowanie synchrotronowe w European Synchrotron Radiation Facility we Francji oraz Diamond Light Source w Wielkiej Brytanii.
Wyjątkowa rozdzielczość i jakość skanów ze źródeł rentgenowskich synchrotronu pokazują nam wszystkie drobne szczegóły i eliminują wszelkie ryzyko uszkodzenia – wyjaśnia David Whiteside
Ta zaawansowana technika pozwoliła na szczegółowe zbadanie struktury skamieniałości bez konieczności jej fizycznego naruszania. Dzięki temu udało się odtworzyć budowę całego szkieletu, który w całości mieścił się w dłoni badacza. Agriodontosaurus zmusza do ponownego przemyślenia całego drzewa ewolucyjnego gadów. Odkrycie wskazuje, że kluczowy podział w obrębie grupy Lepidosauria – między Rhynchocephalia a przodkami jaszczurek i węży – nastąpił znacznie wcześniej niż dotychczas zakładano. Znalezisko podkreśla znaczenie tzw. rewolucji triasowej, czyli okresu szybkiego zróżnicowania gadów po wielkim wymieraniu na granicy permu i triasu. To właśnie wtedy powstały podstawy dla współczesnej różnorodności gadów.
Czytaj też: Organizmy z Alaski powróciły do życia po 40 tysiącach lat. Sukces naukowców wywołał obawy
Tuatara, jedyny współczesny przedstawiciel Rhynchocephalia, okazuje się być ostatnim ogniwem niegdyś bogatej grupy gadów. Agriodontosaurus pokazuje, że już 242 miliony lat temu jej przodkowie byli wyspecjalizowanymi drapieżnikami o unikalnej budowie czaszki. Odkrycie w Devon dowodzi, iż natura już w triasie eksperymentowała z różnymi formami budowy ciała gadów. Miniaturowy Agriodontosaurus z jego nieproporcjonalnie dużymi zębami reprezentuje jedną z wczesnych prób ewolucji w kierunku wyspecjalizowanego drapieżnictwa w tej grupie zwierząt. W ogólnym rozrachunku znalezisko podważa część dotychczasowych założeń dotyczących tempa i kierunku ewolucji gadów. Pokazuje, że zróżnicowanie w obrębie Lepidosauria rozpoczęło się wcześniej niż sądziliśmy, co każe nam ostrożniej podchodzić do datowania innych znalezisk.