Wiele wskazuje na to, że bez zaborów historia Rzeczypospolitej nie potoczyłaby się szczęśliwiej Rozbiory są w naszej zbiorowej pamięci tak wielką katastrofą, że przywykliśmy do obarczania ich winą za wiele późniejszych, a nawet współczesnych problemów Polski. Wydaje nam się, że gdyby nie one, w XIX wieku Polska przekształciłaby się w nowoczesne i dobrze funkcjonujące państwo. […]

Kiedy skończył się sarmatyzm? Sprawa nie jest wcale prosta. Koniec sarmackiego ustroju politycznego następuje wraz z ostatnim rozbiorem z 1795 roku. Jak jednak pokazał francuski historyk Daniel Beauvois w „Ukraińskim trójkącie”, zniknięcie I Rzeczypospolitej z mapy niekoniecznie zmieniło wiele w życiu arystokratycznej elity tego kraju, w tym zwłaszcza najbogat­szych warstw magnaterii. Nic dziwnego. Grupa ta […]

Obsesyjnie broniąc swych swobód, szlachta nie chciała dopuścić do wzmocnienia władzy królewskiej. Sarmacka myśl polityczna krąży uparcie wokół dwóch kwestii. Z jednej strony szlachta wychwala ustrój Rzeczypospolitej, podkreślając równy udział wszystkich członków swego stanu we władzy i prawach obywatelskich. Z drugiej w sejmowych mowach i politycznych traktatach systematycznie powraca upiór spędzający sen z powiek sarmackim […]

Konstytucja 3 maja to nie dowód na triumf, lecz klęskę sarmatyzmu. W dyskusjach z różnej maści obrońcami politycznej tradycji sarmatyzmu zdarza mi się słyszeć argument, który ich zdaniem ostatecznie dowodzi siły oraz wartości ustroju I Rzeczypospolitej: Konstytucja 3 maja. Jest to manewr dość zabawny. Uznać, że Konstytucja 3 maja stanowiła owoc i zwieńczenie politycznych tradycji […]

Odwoływanie się do „idei jagiellońskiej” w polskiej polityce zagranicznej to pomyłka. Niejeden biedny i niewiele znaczący kraj ma za sobą imperialną przeszłość, której wspomnienie ogrzewa serca i umysły lokalnych nacjonalistów. Wielkie Węgry, Wielka Serbia, Wielka Albania, Wielki Izrael – pod takimi etykietkami w różnych miejscach świata gromadzą się ludzie przekonani, że oto nadszedł czas przynajmniej […]

Ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej nie przypominał nowoczesnych ustrojów demokratycznych. „Ojczyzną politycznej wolności jest nasza ziemia, jest Polska, […] zasadami i instytucjami liberalnymi uprzedziliśmy wszystkie narody Europy. […] Należy nam te instytucje wskrzesić, upowszechnić, rozprzestrzeniać na wszystkich obywateli, nic nam nie trzeba naśladować”. Tak twierdził w 1831 roku publicysta i pisarz emigracyjny Józefat Bolesław Ostrowski na łamach […]

Wbrew obiegowej opinii Rzeczpospolita szlachecka nie była wcale spichlerzem Europy. Jednak eksport zboża stanowił podstawę naszej ówczesnej gospodarki. Kto z nas nie słyszał sentencji o tym, że I Rzeczpospolita była „spichlerzem Europy” i że zbożem polskim „żywi się i utrzymuje znaczna część Europy”, jak pisał w XVII wieku Łukasz Opaliński? Opinia ta stanowi część „żelaznego korpusu” naszej wiedzy o przeszłości, sprawnie podtrzymując […]

Rzeczpospolita szlachecka traktowała tereny Ukrainy, jak zachodnie mocarstwa terytoria zamorskie. W naszej wyobraźni i pamięci historycznej trudno o dwa elementy bardziej od siebie odległe niż „I Rzeczpospolita” i „kolonializm”. Gdy mówimy o koloniach, automatycznie na myśl przychodzą nam zamorskie posiadłości Hiszpanii, Portugalii czy Anglii. Jesteśmy natomiast przekonani, że Polska kolonii nie miała i mieć nie […]