Nagroda Nobla 2021. Literacki Nobel dla tanzańskiego pisarza Abdulrazaka Gurnaha

Laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2021 został pisarz z Zanzibaru Abdulrazak Gurnah. Uhonorowano go za „bezkompromisowe i współczujące zgłębianie skutków kolonializmu oraz losu uchodźcy w przepaści między kulturami i kontynentami”, jak napisano w krótkim uzasadnieniu nagrody.
Nagroda Nobla 2021. Literacki Nobel dla tanzańskiego pisarza Abdulrazaka Gurnaha

Abdulrazak Gurnah urodził się w 1948 roku i dorastał na wyspie Zanzibar na Oceanie Indyjskim, ale pod koniec lat 60. przybył do Anglii jako uchodźca. Po pokojowym wyzwoleniu spod brytyjskich rządów kolonialnych w grudniu 1963 r., Zanzibar przeszedł rewolucję, która pod rządami prezydenta Abeida Karume doprowadziła do prześladowań obywateli pochodzenia arabskiego.

Noblista doświadczył represji i musiał emigrować

Gurnah należał do represjonowanej grupy etnicznej i w wieku zaledwie 18 lat został zmuszony do opuszczenia rodziny i ucieczki z kraju – nowo powstałej Republiki Tanzanii. W 1968 roku przybył do Wielkiej Brytanii, gdzie rozpoczął studia. Dopiero w 1984 roku mógł wrócić na Zanzibar, aby zobaczyć się z ojcem na krótko przed jego śmiercią.

Obecnie mieszka w Wielkiej Brytanii, a jego książki są pisane w języku angielskim. Dotychczas żadnej nie przetłumaczono na polski. Do jego najsłynniejszych powieści należą: „Paradise” (z ang. Raj, 1994) – który znalazł się na krótkiej liście zarówno Bookera, jak i Whitbread Prize – oraz „Desertion” (Dezercja, 2005) i „By The Sea” (Nad morzem, 2001) – które także znalazły się wśród tytułów nominowanych do Bookera i do Los Angeles Times Book Award.

W swoich utworach porusza kwestie emigracji i uchodźstwa, które doskonale zna z własnego doświadczenia, oraz tematykę kolonializmu i postkolonializmu w Afryce.

W latach 1980-1982 Gurnah wykładał na Bayero University Kano w Nigerii. Następnie przeniósł się na University of Kent, gdzie w 1982 roku obronił doktorat. Obecnie jest tam profesorem i dyrektorem studiów magisterskich na Wydziale Anglistyki. Jego główne zainteresowania naukowe to pisarstwo postkolonialne i dyskursy związane z kolonializmem, zwłaszcza w odniesieniu do Afryki, Karaibów i Indii.

Zredagował dwa tomy esejów o afrykańskiej literaturze oraz opublikował artykuły o wielu współczesnych pisarzach postkolonialnych, w tym o V.S. Naipaulu (laureacie literackiego Nobla 2001), Salmanie Rushdiem (zdobywcy Bookera za „Dzieci północy”) i Zoë Wicomb (pisarce południowoafrykańsko-szkockiej). Gurnah nadzorował także projekty badawcze dotyczące pisarstwa Rushdiego, Naipaula, G.V. Desaniego, Anthony’ego Burgessa, Josepha Conrada, George’a Lamminga i Jamaici Kincaid.

Naukowcy komentują: to reprezentant dwóch kultur

– Optymistycznie patrzę na tę nagrodę. Abdulrazak Gurnah wydaje się idealnie reprezentatywnym dla pewnej sfery nieznanego. Jest nosicielem innej kultury. Ma w swojej biografii doświadczenie emigracji i doświadczenie w jakimś sensie wyciszenia głosu swojej rodzimej kultury. To znaczy jest ona w pewnym sensie nagłośniona, ale ceną tego jest pewna adaptacja. Żeby zostać dostrzeżonym jako autor czy pisarz, literatura musi wejść w jakąś bardzo mocną sieć kontaktu, np. na gruncie francuskim, amerykańskim czy brytyjskim. W tym sensie werdykt jest jakoś przewidywalny – mamy język kongresowy, reprezentanta dwóch kultur – komentuje dr hab. Żaneta Nalewajk-Turecka z Instytutu Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki UW.

– Mamy tu przekaz, że wzmacnianie wymiany międzykulturowej jest ważne w dzisiejszym świecie i kontekst neokolonializmu jest dostrzegany. Jest to zatem z jednej strony ukłon w stronę kultur pozaeuropejskich. Jednak uważam, że wciąż pozostajemy tu w naszej europejskiej kulturze, nawet jeśli laureat jest z pochodzenia Zanzibarczykiem i urodził się jako muzułmanin. Pisarz porusza problematykę, która jest aktualna i bardzo ważna dla kontekstu globalnego, więc pod tym względem ten wybór cieszy – dodaje dr Magda Kubarek z Katedry Arabistyki i Islamistyki Wydziału Orientalistycznego UW.

Za udostępnienie komentarzy dziękujemy Centrum Współpracy i Dialogu Uniwersytetu Warszawskiego.

Źródło: NobelPrize.org.