Zagadkowa architektura z głębi Madagaskaru
Stanowisko Teniky to miejsce odcięte od świata, położone w masywie Isalo, około 200 kilometrów od najbliższej linii brzegowej. Dotarcie tam jest na tyle wymagającym zadaniem, że nie powinien dziwić fakt, iż świat nauki wie o tym miejscu od stosunkowo niedawna.
Teniky to izolowane stanowisko archeologiczne w masywie Isalo na południowym Madagaskarze, z enigmatyczną architekturą wykutą w skale, która jest unikatowa zarówno dla Madagaskaru, jak i całego wschodniego wybrzeża Afryki. — wyjaśniają uczestnicy ekspedycji
Pierwsze wzmianki o tych strukturach pochodzą z początków XX wieku od francuskich przyrodników Alfreda i Guillaume’a Grandidierów. Sugerowali oni wówczas, że mogli je wznieść portugalscy rozbitkowie w XVI wieku. Badania prowadzone w latach 2021-2022 całkowicie podważyły te domysły, odkrywając znacznie starszą i ciekawszą historię. Archeolodzy odsłonili rozległy kompleks o powierzchni blisko 8 kilometrów kwadratowych. W toku prowadzonych poszukiwań natknęli się między innymi na tarasy zajmujące obszar o powierzchni około 30 hektarów, nisze wydrążone w stromych klifach, kamienne baseny oraz stoły, mury wykonane z precyzyjnie obrobionych bloków piaskowca czy też pozostałości dawnych kamieniołomów. Co szczególnie istotne, naukowcy nie znaleźli podobnych konstrukcji nigdzie indziej na Madagaskarze ani na wschodnim wybrzeżu Afryki.
Czytaj też: Kompletna Księga Umarłych odnaleziona w Al-Ghuraifa. Naukowcy wstrzymali oddech
Najbardziej zaskakującym aspektem odkrycia jest wyraźne podobieństwo struktur z Teniky do architektury z regionu Fars w Iranie. Tamtejsze nisze skalne przypisuje się społecznościom zaratusztriańskim z pierwszego tysiąclecia naszej ery. Datowanie radiowęglowe węgla drzewnego zebranego w czasie wykopalisk wskazuje na okres między końcem IX a połową XII wieku. Te ramy czasowe zgadzają się z wiekiem fragmentów chińskiej i południowoazjatyckiej ceramiki odkrytej na miejscu, datowanej na XI-XIV wiek. Archeolodzy sugerują, że mogą mieć do czynienia z częścią dawnej nekropolii, prawdopodobnie stworzonej przez osadników o zaratusztriańskich korzeniach. To dość zaskakujące, lecz zarazem sensowne, biorąc pod uwagę charakterystyczne praktyki tej religii. O co dokładnie chodzi? O rytuały pogrzebowe, w ramach których nie można przeprowadzić pochówku bezpośrednio w ziemi, ponieważ doprowadziłoby to do jej zanieczyszczenia.
Nowe światło na migracje, handel i wierzenia
Odkrycie w Teniky rzuca nowe światło na historię Madagaskaru i średniowieczne szlaki handlowe Oceanu Indyjskiego. Obecność importowanej ceramiki sugeruje, że mieszkańcy tego odległego miejsca – oddalonego o ponad 200 kilometrów od morza – utrzymywali kontakty handlowe z dalekim światem. To fascynujące ustalenia, ponieważ mówimy o czasach średniowiecza i to daleko od powszechnie kojarzonych punktów związanych z ówczesnym handlem. Perskie wpływy na Madagaskarze każą nam zrewidować dotychczasowe teorie o zasiedleniu wyspy. Dotąd uważano, że kształtowała je głównie mieszanka migracji z Afryki i Azji Południowo-Wschodniej. Choć badania genetyczne już pokazały zróżnicowanie przodków wśród Malgaszy, odkrycie w Teniky sugeruje, że historia migracji mogła być jeszcze bardziej skomplikowana, z potencjalnym udziałem osadników z Persji.
Czytaj też: Gigantyczne miasto było ukryte od tysięcy lat. Chińscy archeolodzy dokonali czegoś niebywałego
Zaratusztrianizm, jedna z najstarszych monoteistycznych religii świata, narodził się w starożytnej Persji. Założony przez Zaratusztrę w VI wieku p.n.e., istnieje dłużej niż chrześcijaństwo czy islam. Jego charakterystyczne elementy to między innymi wiara w najwyższego boga Ahura Mazdę (zwanego też Ormuzdem), dualistyczna koncepcja walki dobra ze złem, specyficzne rytuały pogrzebowe (na przykład zabraniające grzebania zmarłych w ziemi) czy używanie ognia i wody w obrzędach. W przypadku Teniky kluczowym wyróżnikiem wydają się właśnie praktyki pogrzebowe. Wyznawcy zaratusztrianizmu wystawiali ciała zmarłych na specjalnych platformach, gdzie dostęp miały do nich padlinożerne ptaki. Oczyszczone z tkanek miękkich kości trafiały później do ossuariów. Kamienne baseny i stoły w Teniky przypominają te używane w zaratusztriańskich ceremoniach związanych z ogniem i wodą.
Co dalej z zagadką Teniky?
Odkrycie w sercu Madagaskaru otwiera nowy rozdział w badaniach, ale też prowadzi do pojawiania się kolejnych pytań. W związku z tym archeolodzy będą chcieli w najbliższym czasie ustalić dokładne okoliczności i czas przybycia zaratusztriańskich osadników na wyspę. Poza tym będą kontynuowali poszukiwania podobnych stanowisk w innych częściach Madagaskaru. Ważne będzie również zidentyfikowanie potencjalnego wpływu przybyszy na lokalną kulturę i pulę genetyczną.
Już teraz widzimy natomiast, jak rozległe i zaskakujące były średniowieczne sieci wymiany i migracji na Oceanie Indyjskim. Ślady perskich wpływów na tej odległej wyspie, oddalonej o tysiące kilometrów od Iranu, pokazują, że dzieje ludzkich wędrówek i kontaktów są pełne niespodzianek. Choć interpretacje dotyczące zaratusztriańskiego pochodzenia wymagają dalszego potwierdzenia, samo odkrycie każe nam ostrożniej patrzeć na dotychczasowe teorie o izolacji Madagaskaru.