Pięć jaskiń w Europie. Niezbite dowody na artystyczne zdolności neandertalczyków
Neandertalczycy zamieszkiwali zachodnią Eurazję przez blisko 360 tysięcy lat, zanim wyginęli około 40 tysięcy lat temu. W trzech hiszpańskich jaskiniach – La Pasiega, Maltravieso i Ardales – pozostawili po sobie nie tylko odciski dłoni, lecz również geometryczne znaki, kropki i rozmyte plamy barwne. Wiek tych prac określono na ponad 64 000 lat, co oznacza, że powstały przynajmniej 22 000 lat przed przybyciem Homo sapiens na Półwysep Iberyjski.
Nawet w najmłodszym zakresie, obrazy te poprzedzają najwcześniejsze przybycie współczesnych ludzi na Półwysep Iberyjski o co najmniej 22 000 lat – tłumaczy Paul Pettitt z Durham University
Czytaj też: Zielona mumia z Bolonii. Niezwykła chemia przekształciła szczątki chłopca
We francuskiej jaskini La Roche Cotard znaleziono ślady palców tworzące celowe wzory w miękkim błocie na ścianach. Wejście do tej jaskini zostało naturalnie zamknięte przez osady geologiczne około 54 000 lat temu, co pozwoliło precyzyjnie określić wiek znalezisk. W jaskini Bruniquel w południowo-zachodniej Francji neandertalczycy zbudowali coś zupełnie niezwykłego, bo owalną konstrukcję z równo odłamanych fragmentów stalaktytów, wewnątrz której rozpalali ogniska. Ta struktura nie pełniła funkcji użytkowej, co skłoniło badaczy do uznania jej za rodzaj prehistorycznej instalacji artystycznej.
To nie było schronienie, ale coś dziwniejszego i gdyby zostało zbudowane w nowoczesnej galerii sztuki, bez wątpienia uznalibyśmy to za sztukę instalacyjną – dodaje Pettitt
Wszystkie znane przykłady sztuki neandertalskiej mają charakter niefiguratywny. Zamiast przedstawień zwierząt czy ludzi, które dominują w sztuce H. sapiens, neandertalczycy preferowali formy abstrakcyjne: szablony dłoni, ślady palców przesuwanych po miękkich powierzchniach oraz geometryczne znaki w postaci kropek i linii. To ciekawe, iż współczesna sztuka często ceni abstrakcję wyżej niż realizm, co każe inaczej patrzeć na te prehistoryczne dokonania.
Metody datowania prehistorycznej sztuki. Jak naukowcy ustalają wiek jaskiniowych malowideł?
Ustalenie wieku sztuki jaskiniowej stanowi poważne wyzwanie dla archeologów. Stosuje się trzy główne metody, z których każda wymaga specyficznych warunków. Datowanie radiowęglowe działa tylko w przypadku użycia pigmentów węglowych, co nie zawsze miało miejsce – wiele czarnych barwników pochodziło z minerałów manganu. Metoda uranowo-torowa, która potwierdziła wiek hiszpańskich malowideł, wykorzystuje nacieki kalcytowe tworzące się na sztuce. Analiza rozpadu izotopów uranu na tor pozwala określić minimalny wiek znajdujących się pod spodem dzieł. Z kolei datowanie osadów geologicznych stosuje się w jaskiniach o zamkniętych wejściach, jak La Roche Cotard.
Mimo że datowanie prehistorycznej sztuki często budzi kontrowersje w środowisku naukowym, w przypadku neandertalczyków dowody wydają się jednoznaczne. We wszystkich badanych jaskiniach znaleziono wyłącznie narzędzia charakterystyczne dla środkowego paleolitu, ściśle związane z tym gatunkiem. Przez dziesięciolecia zdolność tworzenia sztuki uważano za cechę definiującą wyłącznie nasz gatunek. Najnowsze odkrycia radykalnie zmieniają tę perspektywę, pokazując, że neandertalczycy również posiadali rozwinięte myślenie symboliczne.
Zdolności wymagane do tworzenia sztuki
Tworzenie sztuki wymaga nie tylko sprawności manualnej, ale przede wszystkim zdolności do abstrakcyjnego myślenia, planowania i prawdopodobnie komunikacji w grupie. Fakt, iż neandertalczycy schodzili w głębokość ciemnych jaskiń z pochodniami i pigmentami, by pozostawić tam ślady swojej obecności, świadczy o ich zaangażowaniu w sferę wyobraźni – umiejętności wykraczającej poza bezpośrednie potrzeby przetrwania.
Czytaj też: Archeolodzy odnaleźli rzymski warsztat samochodowy. Funkcjonował przy starożytnej drodze
Te rewolucyjne odkrycia zmieniają nasze rozumienie ewolucji ludzkiej kultury. Zamiast prostej opowieści o “prymitywnych” neandertalczykach i “rozwiniętych” H. sapiens, otrzymujemy obraz dwóch równoległych gatunków, z których oba rozwinęły zdolności symboliczne i artystyczne. Neandertalczycy tworzyli sztukę na dziesiątki tysięcy lat przed przybyciem naszych przodków do Europy, co stawia ich w zupełnie nowym świetle – nie jako ewolucyjny ślepy zaułek, lecz jako gatunek o bogatym życiu wewnętrznym. Naukowcy podejrzewają, iż to dopiero początek odkryć związanych z neandertalską sztuką. W europejskich jaskiniach wciąż może kryć się wiele nieodkrytych przykładów ich twórczości, czekających na zastosowanie nowoczesnych metod badawczych.