Polska może się pochwalić naprawdę zróżnicowanym krajobrazem. Na terenie naszego kraju znajdziemy zarówno rozległe niziny, wielkie pojezierza, wybrzeże morza, jak również krajobrazy górskie – od nieco łagodniejszych Sudetów i Beskidów aż po strzeliste formy najwyższych szczytów Tatr. W sercu Polski znajduje się jeszcze jedna olbrzymia struktura, której obecność czasami zdarzy się nam pominąć – są to Góry Świętokrzyskie.
Czytaj też: Turystyka filmowa w pigułce. 8 miejsc, do których podróżujemy dzięki ekranowym hitom
Pod względem geograficznym jest to łagodny łańcuch wzgórz w okolicach Kielc i Łagowa z najwyższym wierzchołkiem Agatą – wschodnią częścią szczytu Łysicy osiągającą 614 m n.p.m. Chociaż nie jest to wybitnie górski region, to oko niejednego wędrowca przykują tutaj słynne gołoborza będące reliktem zlodowaceń z epoki plejstocenu. Zresztą to właśnie obecność lądolodu na tym terenie sprawiła, że Góry Świętokrzyskie mają tak niewielką wysokość i łagodne stoki. Gdyby nie erozyjna działalność olbrzymich czap lodowych moglibyśmy mieć tutaj dzisiaj naprawdę imponujący łańcuch górski ze szczytami sięgającymi może nawet 2000 metrów.
Najstarsze góry w Polsce to najbardziej wschodni fragment Gór Świętokrzyskich
Co się stało, to się nie odstanie, a Góry Świętokrzyskie są nie tylko łatwym celem górskich wędrówek, ale również ważnym obszarem badawczym dla geologów. Jest to też gigantyczna “prowincja geologiczna”, która ma o wiele szerszy zasięg niż obszar tutejszego parku narodowego. Paleozoiczna struktura Gór Świętokrzyskich sięga od Chęcin i Kielc na zachodzie aż po Sandomierz na wschodzie. Obejmuje ona terytorium, gdzie znajdziemy wiele rodzajów skał pochodzących z ery paleozoiku (od kambru do permu), czyli liczących maksymalnie 500 milionów lat.
Czytaj też: Najdziwniejsze dzieła architektury w Europie. Takie miejsca dla koneserów są też w Polsce
Pochylone ustawienie warstw skalnych sprawia, że na przestrzeni kilkudziesięciu kilometrów możemy obserwować w terenie formacje o zmieniającym się wieku geologicznym. Najstarszy skrawek tego świętokrzyskiego układańca znajduje się w bliskim sąsiedztwie miasta Ojca Mateusza, czyli Sandomierza. To tutaj znajdują się Góry Pieprzowe okrzyknięte mianem najstarszych w Polsce.
Czytaj też: Nowe miejsce UNESCO na mapie Polski. Miliony lat temu tryskały tu fontanny lawy
Tak naprawdę Góry Pieprzowe nie są w ogóle górami, ponieważ te pagóry sięgają najwyżej 200 m n.p.m. Niemniej pod względem geologicznym są one górotworem, ponieważ powstały wskutek orogenezy sandomierskiej – procesów górotwórczych prowadzących do wyniesienia skał do góry i sfałdowania. Jaka jest historia tego miejsca? Gdzie zaczęły się tworzyć miejscowe formacje?
Historia geologiczna powstania Gór Pieprzowych
Wszystko miało swój początek jeszcze w epoce środkowego kambru. Musiał istnieć w tamtym czasie głęboki zbiornik morski, którego położenie nie pokrywało się z dzisiejszymi współrzędnymi Gór Pieprzowych (układ kontynentów 500 milionów lat temu kompletnie nie przypominał współczesnego). W kambryjskim morzu dochodziło do osadzania się czarnych iłowców laminowanych – pisze Jan Malec w swoim artykule na temat geologii pagórów. W późniejszym czasie teren otwartego morza zaczynał doświadczać coraz częstszych zdarzeń tektonicznych, wskutek czego zaczęło dochodzić do podmorskich osuwisk transportujących materiał z lądu oraz z płytszych obszarów ówczesnego zbiornika
Czytaj też: Polskie miasta, o których jest głośno za granicą. To tutaj obcokrajowcy najchętniej podróżują
Następnie na początku ordowiku (najwcześniej 478 milionów lat temu) doszło do orogenezy sandomierskiej i kambryjska pokrywa osadowa została sfałdowana. To wydarzenie było pierwszym procesem górotwórczym obejmujących jakiekolwiek utwory występujące na terenie dzisiejszej Polski. Dlatego też Góry Świętokrzyskie jako takie również możemy nazwać najstarszymi w Polsce – Pieprzowe są najstarsze z uwagi na wiek skał ich budujących, a nie procesy tektoniczne je fałdujące.
Góry Pieprzowe dzisiaj, czyli co robić na niewielkich pagórach nad Wisłą?
Tyle historii, ale jak dzisiaj wyglądają Góry Pieprzowe? Jest to dość wąskie zgrupowanie wyniesień nad doliną Wisły zbudowane z brunatnoszarych łupków z przeławiceniami skał okruchowych o większej średnicy ziarna, czyli piaskowców i zlepieńców. Z pewnej odległości kruszące się tutaj skały mogą przypominać nieco ziarenka pieprzu i niewykluczone, że stąd wzięła się nazwa dla tych wzgórz.
Czytaj też: Gdzie są najdłuższe jaskinie w Polsce? W tym regionie jest ich prawdziwe zatrzęsienie
Naukowcy wyróżnili w Górach Pieprzowych ważny stratotyp dla skał środkowego kambru (500 milionów lat) i nazwali go formacją łupków z Gór Pieprzowych. Niestety miłośnicy skamieniałości nie będą zachwyceni, ponieważ nie znajdziemy w tych skałach zbyt wiele skamieniałości. Skoro są to osady dawnego głębokiego morza, to najwyżej możemy tutaj trafić na sporadyczne okazy trylobitów lub ramienionogów.
Teren Gór Pieprzowych jest unikatowy nie tylko ze względu na długą historię geologiczną, ale również na tutejszy świat roślinny. Szczególnie dobrze czują się tutaj róże. Na 25 gatunków w Polsce na kambryjskich łupkach rośnie ich aż 12 – jak podaje Świętokrzyskie Travel, jest to największe skupisko róż w Polsce pod względem liczby gatunków.
Czytaj też: Słynna toaleta w Tatrach zmieni oblicze. Turyści stali tu w kolejce do oglądania widoków
Róże są częścią składową całej miejscowej formacji. Góry Pieprzowe nie porasta las, a roślinność stepowa, sucholubna. Stoki eksponowane na południe wytworzyły specyficzny mikroklimat florystyczny. Spośród chronionych roślin znajdziemy wisienkę karłowatą, ostnicę włosowatą, przetacznika siwego oraz jako jedyne miejsce występowania w Polsce – krwawnika szczecinolistnego – wyliczają twórcy strony internetowej Sandomierza.
Wobec takiego bogactwa florystyczno-geologicznego nie można przejść obojętnie. Aby zachować ten ekosystem utworzono w 1979 roku rezerwat przyrody. Ma on powierzchnię niespełna 18 hektarów (0,18 kilometra kwadratowego). Charakter ochrony jest częściowy, przez rezerwat wiedzie szlak turystyczny. Przede wszystkim ochronie podlegają zbiorowiska nieleśne takie jak zarośla i murawy kserotermiczna oraz miejscowa fauna owadów.
Czytaj też: Najdłuższe tunele drogowe na świecie. Ludzie specjalnie tam jadą dla atrakcji
Góry Pieprzowe są bardzo ciekawym punktem na mapie Polski. Chociaż nie oferują one atrakcji na cały dzień, to przy okazji wizyty w Sandomierzu lub przejeżdżania przez dolinę Wisły u ujścia Sanu można na chwilę tutaj się zatrzymać. Przy dobrych warunkach pogodowych bez problemu dostrzeżemy w oddali wieże sandomierskich zabytków, jak również inne obiekty znajdujące się nawet w odległości 50 kilometrów.