Monumentalna konstrukcja wykuta w skale
Okrągła budowla z kamiennymi ławami ułożonymi koncentrycznie ma imponujące rozmiary, ponieważ jej średnica wynosi prawie 23 metry. Ściany zdobią ludzkie rzeźby i głowy wtopione w kamień, co stanowi wyraźne odejście od wcześniejszych przedstawień zwierzęcych. Całość powstała około 9400 roku p.n.e. i była użytkowana przez blisko 1400 lat. Karahantepe leży w pobliżu słynnego Göbeklitepe, które do niedawna uznawano za najstarsze miejsce kultu. Oba stanowiska są częścią projektu Taş Tepeler, realizowanego przez tureckie Ministerstwo Kultury i Turystyki. Badania koncentrują się na okresie między 9400 a 8000 rokiem p.n.e., kiedy kształtowały się pierwsze osiadłe społeczności.
Wykopaliska ujawniły trzy fazy rozwoju osadnictwa. Początkowo dominowały okrągłe pomieszczenia częściowo wydrążone w skale, później pojawiły się budynki prostokątne z zaokrąglonymi narożnikami, by ostatecznie przejść do w pełni prostokątnych konstrukcji. Ta ewolucja pokazuje, jak szybko rozwijały się umiejętności architektoniczne naszych przodków. Jednym z najbardziej intrygujących aspektów odkrycia jest wyraźna zmiana w symbolice. We wcześniejszych okresach dominowały motywy zwierzęce charakterystyczne dla kultur łowiecko-zbierackich. W Karahantepe uwaga skupia się na postaci ludzkiej, co sugeruje fundamentalną przemianę w postrzeganiu świata. Stanowisko to posiada jedną z największych kolekcji przedstawień ludzkich twarzy z okresu neolitu. Architektura wykuta w skale jest tutaj bardziej rozbudowana niż w przypadku Göbeklitepe. Wydaje się, że mieszkańcy świadomie tworzyli przestrzeń odzwierciedlającą ich nową tożsamość jako zorganizowanej społeczności.
Nie świątynia, lecz miejsce spotkań
Profesor Necmi Karul, kierujący wykopaliskami, przedstawił interesującą interpretację funkcji tej struktury. Jego zdaniem budowla służyła przede wszystkim jako miejsce spotkań społeczności, a nie wyłącznie jako świątynia. To drobne, ale znaczące rozróżnienie.
Jeśli byłyby to świątynie, ich rola byłaby bardziej ograniczona. Zamiast tego wydaje się, że ich podstawową funkcją było zbliżanie ludzi – zauważa Karul
Czytaj też: Setki prehistorycznych fortec przez lata umykały ekspertom. W Chinach doszło do niesamowitego odkrycia
Według tej teorii, wraz z przejściem na osiadły tryb życia, społeczności potrzebowały przestrzeni sprzyjającej integracji i podejmowaniu wspólnych decyzji. Monumentalna architektura odpowiadała na fundamentalne wyzwanie: jak zorganizować życie większych grup ludzi, którzy nie byli ze sobą spokrewnieni. Odkrycie w Karahantepe daje wyraźny sygnał, iż na długo przed wynalezieniem pisma czy metalurgii ludzie potrafili tworzyć zaawansowane struktury społeczne. Ta neolityczna budowla stanowi dowód, że organizacja wspólnoty i zbiorowe przedsięwzięcia budowlane nie są wynalazkiem późniejszych cywilizacji, lecz mają korzenie w najwcześniejszych osadach sprzed 11 tysięcy lat.