Czym jest czerniak?
Nowotwór powstaje z melanocytów, czyli komórek odpowiedzialnych za produkcję barwnika – melaniny – nadającego skórze ludzi ciemniejszy kolor. To także wyjątkowo groźny typ raka skóry. Decyduje o tym jego szybki rozwój oraz zdolność do tworzenia przerzutów zarówno wewnątrz skóry, jak i do narządów wewnętrznych.
Czerniak najczęściej rozwija się na skórze odkrytej, czyli najbardziej narażonej na działanie promieniowania ultrafioletowego (UV) ze słońca oraz solarium. Narażone są takie obszary jak szyja, dłonie przedramiona, twarz, nieco rzadziej nogi, ramiona czy dekolt, choć zależy to oczywiście od stylu życia każdego z nas. Jednak nowotwór ten może także występować w mniej oczywistych miejscach, takich jak błony śluzowe jamy ustnej, nosa, przewodu pokarmowego, a nawet na gałce ocznej, co utrudnia lokalizację i rozpoznanie.
Czytaj też: Endometrioza to nie wyrok. Polska uruchomiła kompleksowy program leczenia
Czerniak powstaje najczęściej w miejscach znamion barwnikowych (tzw. pieprzyków), lecz może również wystąpić jako zupełnie nowa, szybko pojawiająca się zmiana skórna.
Najbardziej narażone są osoby, których naturalna ochrona przed promieniowaniem UV jest najgorsza, czyli mających bardzo jasną karnację skóry, jasne włosy i niebieskie oczy. Ryzyko wystąpienia czerniaka zwiększają także piegi i znamiona barwnikowe. Uważać powinny też osoby, które przebyły w dzieciństwie i młodości poważne poparzenia słoneczne, szczególnie z pęcherzami, przebywające na słońcu ponad godzinę dziennie oraz korzystające z solarium. Ryzyko zachorowania podnosi także obniżona odporność organizmu (po chorobie lub terapii immunosupresyjnej) i występowanie czerniaka u bliskich krewnych.
Podstawa ochrony: kapelusz i krem z filtrem
Jest też kilka sposobów, by zapobiegać rozwojowi tego nowotworu skóry. Oczywiście należy unikać nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV, zwłaszcza między godziną 10 i 16. Warto wtedy przebywać w cieniu, na przykład pod drzewami. Powinny o to zadbać zwłaszcza osoby starsze, dzieci, osoby o wrażliwej skórze i stosujące leki i suplementy fotouczulające (na przykład arcydzięgiel i dziurawiec). Należy też zrezygnować z opalania się w solarium.
Ważnym elementem profilaktyki czerniaka jest korzystanie z kremów z filtrem UV, przynajmniej SPF 30-50, a u osób wrażliwych jeszcze wyższym. Należy chronić także miejsca wrażliwe, a więc smarować usta odpowiednimi kosmetykami z filtrem, a oczy osłaniać ciemnymi okularami z certyfikowanym filtrem UV. Pomogą też ubrania ochronne jak lekkie lniane tkaniny narzucone na letnią odzież i oczywiście kapelusze przeciwsłoneczne… albo przynajmniej czapki z daszkiem.
W domu przynajmniej raz w miesiącu warto wykonać samokontrolę skóry w poszukiwaniu nowych przebarwień. Znamiona należy badać metodą ABCDE, czyli sprawdzając kluczowe parametry. Jej zasady zostały opisane poniżej:
- A (Asymmetry, asymetria) – znamię nie jest symetryczne, jedna połowa różni się od drugiej,
- B (Borders, brzegi) – brzegi są nierówne, postrzępione, rozmyte,
- C (Color, kolor) – zmiany barwy, występowanie różnych odcieni na jednej zmianie, np. brązowego, czarnego, czerwonego,
- D (Diameter, średnica) – zmiana jest większa niż 6 mm lub szybko rośnie,
- E (Evolution, ewolucja) – znamię lub plama zmienia się pod względem rozmiaru, kształtu, koloru, pojawia się krwawienie, pękanie lub bolesność.
Jeśli podczas takiego samobadania wykryta zostanie jakakolwiek niepokojąca zmiana, należy niezwłocznie udać się do dermatologa lub onkologa w celu zbadania sprawy. Czerniak wcześnie wykryty daje największe szanse na skuteczne leczenie i całkowite wyleczenie choroby.
Czytaj też: Jeśli chcesz wyjść na słońce, unikaj tych roślin. Promieniowanie UV robi z nich truciznę
U lekarza zostanie wykonane badanie dermatoskopowe, które umożliwia ocenę struktury znamion. Jest ono bezinwazyjnie. W razie podejrzenia zmiany złośliwej wykonuje się biopsję (pobranie próbki), która to potwierdzi. W razie potrzeby nowotwór usuwa się chirurgicznie z odpowiednim marginesem zdrowej skóry.
Czerniak w zaawansowanym stadium wymaga złożonego leczenia. Obecnie stosowana jest między innymi immunoterapia, a więc stymulacja układu odpornościowego do zwalczania komórek nowotworowych, oraz terapie celowane molekularnie. W Polsce od 2021 roku funkcjonuje program refundacji takich terapii dla dorosłych i młodzieży od 12. roku życia. Ponadto od 2024 roku dostępne są też leki na czerniaka błony naczyniowej oka.
NFZ podkreśla, że proste nawyki, a więc korzystanie z kremów z filtrem i obserwowanie znamion w czasie kąpieli mogą uratować życie. Warto o nie zadbać, kontrolować także skórę swoich dzieci i edukować najbliższych.