Baburtepa, czyli forteca na szlaku karawanowym
Stanowisko archeologiczne zostało po raz pierwszy zarejestrowane przez Abdusabura Raimkulova, lecz prawdziwy przełom nastąpił dopiero w 2023 roku. Wtedy to zespół z Samarkandzkiego Instytutu Archeologii pod kierunkiem Sanjara Abdurakhimova rozpoczął systematyczne prace wykopaliskowe w trzech sektorach, odsłaniając fundamenty prostokątnej warowni. Wymiary całego założenia robią wrażenie, gdyż kopiec wznosi się na 8-10 metrów nad okolicznym terenem i zajmuje obszar przekraczający sześć hektarów. To rozmiary świadczące o znaczeniu całego kompleksu, który pełnił nie tylko funkcje militarne. Położenie wzdłuż drogi Langar nie było przypadkowe, wszak forteca kontrolowała strategiczny szlak, którym przez stulecia wędrowały karawany niosące towary i wpływy kulturowe. Rok 2024 przyniósł kolejne przełomowe odkrycia, które ujawniły złożony charakter całej struktury i dowody długotrwałego osadnictwa.
Czytaj też: Średniowieczne skarby na Łasztowni. Szczecińska wyspa skrywała artefakty z XIII wieku
Centralna część kompleksu okazała się szczególnie interesująca. Archeolodzy natrafili tam na pozostałości dużego pomieszczenia oraz kilku mniejszych, które najprawdopodobniej stanowiły pałac lub budynek o charakterze ceremonialnym. Prawdziwą sensacją okazały się fragmenty barwnych malowideł ściennych – rzadko spotykane w tym rejonie Azji Centralnej. Znalezione przedmioty ceramiczne świadczą o wysokim poziomie miejscowego rzemiosła. Figurki, naczynia i urny pogrzebowe wykonano z niezwykłą precyzją. Część z nich stylistycznie odpowiada okresom panowania Seleucydów i Kuszanów, co wskazuje na silne powiązania kulturowe i gospodarcze z imperiami oddziałującymi na ten region.
Ceramiczne figurki, urny i naczynia są wykonane bardzo starannie. Wśród znalezisk są figurki charakterystyczne dla państwa Seleucydów i okresu kuszańskiego. Jak się okazało, rozwinięte było tu rzemiosło garncarskie i sztuka obróbki kamienia – opisuje Abdurakhimov
System obronny miasta był imponująco rozbudowany. Badacze zidentyfikowali:
- mury obronne otaczające cały kompleks
- strategicznie rozmieszczone posterunki strażnicze
- warsztaty garncarskie z naczyniami do przechowywania
- pozostałości pracowni kamieniarskich
Wszystko to sugeruje, jakoby Baburtepa była nie tylko militarną warownią, ale także ważnym ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym.
Oaza Kaszkadarja. Kolebka urbanizacji Azji Centralnej
Odkrycie w Baburtepie wpisuje się w szerszy kontekst archeologiczny całego regionu. Oaza Kaszkadarja to jeden z najstarszych i najgęściej zaludnionych obszarów Azji Centralnej, gdzie do tej pory udokumentowano ponad 1500 stanowisk archeologicznych. Co ciekawe, tylko w 2025 roku odkryto tam ponad 100 nowych, wcześniej nieznanych lokalizacji. Kultura miejska w oazie zaczęła się kształtować już w IX-VIII wieku p.n.e. Położenie na szlaku karawanowym pomiędzy Bucharą a Chorezmem sprzyjało dynamicznemu rozwojowi. Do średniowiecza region ten rozrósł się do ponad 30 znaczących ośrodków miejskich.
Baburtepa daje unikalną możliwość prześledzenia ewolucji ufortyfikowanych ośrodków miejskich przez sześć stuleci. Od epoki hellenistycznej, przez okres Seleucydów, aż po rozkwit Imperium Kuszan – wszystkie te okresy pozostawiły swoje ślady w warstwach archeologicznych. Dobry stan zachowania zabytków tworzy niepowtarzalną okazję do szczegółowych analiz.
Przyszłość badań i zaawansowane technologie w służbie archeologii
Plany badawcze zespołu archeologicznego są ambitne. Naukowcy przypuszczają, iż dalsze wykopaliska mogą odsłonić dzielnice administracyjne, kwartały mieszkalne lub dodatkowe malowane powierzchnie. Takie znaleziska rzuciłyby nowe światło na struktury polityczne, praktyki religijne i codzienne życie dawnych mieszkańców Kaszkadarji.
Przypuszczamy, że w centralnej części znajdował się pałac lub świątynia. Odkryto także pozostałości dużej sali i kilku pomieszczeń, fragmenty malowideł ściennych. Planujemy je dokładnie zbadać podczas nadchodzących badań – dodaje autor wykopalisk
Zespół zamierza wykorzystać nowoczesne technologie, które mogą przyśpieszyć i udoskonalić proces badawczy:
- fotogrametrię do tworzenia precyzyjnych modeli 3D
- analizę gleby umożliwiającą określenie funkcji poszczególnych obszarów
- mikro-wykopaliska fragmentów malowanego tynku
- mapowanie architektoniczne całego stanowiska
Badania w Baburtepie mają znaczenie wykraczające poza sam region Kaszkadarji. Stanowią ważne źródło do studiowania historii dawnej urbanistyki i kultury nie tylko Uzbekistanu, lecz również całej Azji Centralnej. Każdy sezon wykopaliskowy przynosi nowe odkrycia pomagające zrozumieć funkcjonowanie miast na Jedwabnym Szlaku i wzajemne oddziaływania różnych kultur i imperiów.