Kluczowe położenie twierdzy
Zerzevan nie był przypadkową fortyfikacją. Dzięki strategicznej lokalizacji między starożytnymi miastami Amida i Dara kontrolował ważne szlaki handlowe i stanowił przyczółek obronny w konfliktach między Cesarstwem Rzymskim a Imperium Sasanidów. Badania prowadzone od 2014 roku ujawniły skalę całego przedsięwzięcia. Kompleks otaczał 15-metrowy mur o długości 1200 metrów, a dominowała nad nim 21-metrowa wieża obserwacyjna. Warto wspomnieć o ostatniej znanej Świątyni Mitry w obrębie wojskowego kompleksu. To właśnie kult tego bóstwa, popularny wśród rzymskich legionistów, przyczynił się do powstania podziemnych struktur adaptowanych później na schrony. Wyjątkowość miejsca doceniła UNESCO, dlatego od 2020 roku zamek figuruje na Liście Informacyjnej Światowego Dziedzictwa. To oficjalne potwierdzenie wartości stanowiska, które wciąż zaskakuje badaczy.
Czytaj też: Zapomniana cywilizacja przetrwała na pustyni. Nikt nie spodziewał się tam znaleźć starożytnego miasta
Najważniejszym aspektem dokonanego w ostatnim czasie odkrycia okazała się sieć 63 cystern połączonych kanałami i akweduktami. Jak tłumaczy kierownik wykopalisk, prof. Aytaç Coşkun, system ten obejmuje kanały wodne rozciągające się poza murami zamku, a także wspomniane cysterny zaprojektowane do zbierania i przechowywania deszczówki oraz wody źródlanej. Największy ze zbiorników mógł pomieścić do 4000 ton wody. Jest to ilość wystarczającą do zaopatrzenia niewielkiego miasta przez kilka miesięcy. Wodę doprowadzano z trzech oddalonych o 8,5 kilometra źródeł, wykorzystując precyzyjnie zaprojektowane akwedukty. Skala inżynieryjnego zaawansowania jest więc naprawdę imponująca.
Przełomowe rozwiązania techniczne: jak to możliwe, że stosowano je już w starożytności?
Największy podziw budzą ceramiczne rury zwane künk. Te terakotowe przewody tworzyły system ciśnieniowy umożliwiający transport wody na wyższe partie twierdzy, co stanowi zdumiewająco nowoczesne rozwiązanie. Swoje robiła rzecz jasna natura, ponieważ wykorzystywano ciśnienie do podnoszenia wody na wyższe poziomy. Takie zastosowanie starożytnej technologii hydraulicznej zasługuje na brawa. Cały system zawierał nawet mały wodospad w głównej cysternie, który nie tylko dystrybuował wodę, ale prawdopodobnie pełnił też funkcje praktyczne. Jakie? Wydaje się, że napowietrzał ciecz i zapobiegał jej zastojowi. Twierdze graniczne musiały wytrzymywać długotrwałe oblężenia, a rozwiązania w Zerzevan dowodzą, jak poważnie podchodzono do tego wyzwania. W okresach pokoju mieszkało tu około 1600 osób, lecz podczas zagrożenia kompleks dawał schronienie znacznie większej liczbie ludzi.
Czytaj też: Jaskinia Tinshemet skrywała niezwykłą tajemnicę. Kto leży na najstarszym cmentarzu świata?
Skala magazynowania wody była oszałamiająca: zdaniem prof. Coşkuna wystarczała do utrzymania ponad 10 tysięcy osób przez cały rok bez opuszczania murów. Archeolodzy natrafili też na fragmenty ceramicznych “butelek na wodę” używanych przez żołnierzy i cywilów. Ten drobny szczegół dobitnie pokazuje, jak cenna była każda kropla wody w warunkach oblężenia. Odnalezione podziemne schronienie mogło pomieścić około 400 osób, a rozbudowana sieć tuneli gwarantowała bezpieczeństwo podczas walk. System hydrauliczny stanowił kluczowy element strategii przetrwania. Odkrycie w Zerzevan to nie tylko ciekawostka archeologiczna, ale konkretna lekcja inżynieryjnego kunsztu. Trzeba przyznać, że rzymscy projektanci wykazali się zadziwiającą pomysłowością. Ich rozwiązania pozwalały funkcjonować w ekstremalnych warunkach.