Banknoty zużyte, wyprane, popisane czy naddarte mogą nie zostać przyjęte w sklepie. Jeśli do tego dojdzie, warto zanieść zniszczony banknot do placówki dowolnego banku, w której znajduje się okienko kasowe. Uszkodzone banknoty i monety można zwykle wymienić na nowe, jeśli tylko da się rozpoznać ich nominał. W przypadku monet złożonych z dwóch elementów (2 i 5 zł) można przynieść osobno rdzeń i pierścień.
Czytaj też: Nadchodzące podwyżki podatków i opłat lokalnych. Ministerstwo Finansów ujawnia nowe stawki na 2026 rok
Wymień nominał na nowy w banku
Zwykle nie ma z tym problemu – właściciel uszkodzonych środków płatniczych musi wypełnić odpowiedni formularz i pokazać dowód osobisty. W zamian za zniszczony banknot czy monetę otrzyma nowy, a bank odeśle ten zużyty do NBP, gdzie zostanie odpowiednio zutylizowany.
To procedura prosta i darmowa, ale jest kilka haczyków. Warto wiedzieć, że bank nie musi oddawać równowartości zniszczonego banknotu. Zależnie od stopnia uszkodzenia może wypłacić 75 proc. lub 50 proc. oryginalnej wartości. Progi dla banknotów zostały ustalone następująco:
- 50 proc. wartości za banknot, który zachował od 45 do 75 proc. pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie;
- 75 proc. wartości za banknot, który zachował od 75 do 90 proc. pierwotnej powierzchni;
- 100 proc. wartości za powyżej 90 proc. pierwotnej powierzchni banknotu.
Takie zasady nie obowiązują monet. Tu w większości przypadków zwracana jest pełna wartość. Wyjątkiem jest sytuacja, w której do banku trafia tylko pierścień lub tylko rdzeń monety dwuczęściowej – za jeden element zwracana jest połowa wartości nominału.
Czytaj też: Nowe miasta w Polsce i zmiany granic gmin. MSWiA planuje zmiany na 2026 rok
Zniszczony banknot można odesłać do NBP
Bank może też odmówić wymiany, zwłaszcza jeśli zniszczony banknot będzie nieczytelny, będzie to tylko mały fragment lub pojawią się wątpliwości dotyczące jego autentyczności. Może się też zdarzyć, że łatwiej będzie wysłać zniszczony banknot lub monetę niż osobiście wybrać się do oddziału banku z okienkiem kasowym. Narodowy Bank Polski przygotował się na takie możliwości i od 2020 roku pozwala przysłać pieniądze do wymiany pocztą lub kurierem na adres:
Narodowy Bank Polski,
Departament Emisyjno-Skarbcowy
ul. Świętokrzyska 11/21
00-919 Warszawa
z dopiskiem: DES – wymiana
Warto przepisać adres wraz z dopiskiem, by ułatwić dostarczenie przesyłki w odpowiednie miejsce. NBP zaznacza, że łączna wartość uszkodzonych pieniędzy w przesyłce nie może przekraczać 2 tysięcy złotych. Do banknotów należy dołączyć wypełniony formularz (można go znaleźć na stronie NBP) i podać w nim numer konta, na który ma zostać przesłana rekompensata za uszkodzone nominały. W przypadku wysyłki bowiem nie jest zwracana gotówka. Warto też podać adres e-mail, co ułatwi kontakt z NBP.
Uwaga na uszkodzone banknoty z kradzieży
Na pewno wiesz o tym, że pieniądze w czasie kradzieży potrafią „wystrzelić” farbą, którą bardzo trudno zmyć. Takie sceny widujemy w filmach akcji, ale w rzeczywistości również może się to zdarzyć.
Bankomaty w Polsce również mają barwniki zabezpieczające – to system neutralizacji banknotów, aktywowane w przypadku próby kradzieży. W przypadku próby nieautoryzowanego otwarcia urządzenia banknoty w środku zostaną zabarwione na czerwono lub zielono od krawędzi. Barwnik wnika w strukturę papieru tak głęboko, że są one nie do odzyskania. Dzięki temu nominałów z kradzieży nie sposób wprowadzić do obiegu. Oto kilka przykładów:
Jeśli trafisz na taki zniszczony banknot, bo ktoś będzie próbował zapłacić nim w Twojej firmie albo nie zauważysz go w większym pliku, zatrzymaj go. Nie należy ponownie wprowadzać go do obiegu. Jako że mówimy o banknocie pochodzącym z kradzieży, będzie wymagane także złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa w najbliższej komendzie policji. Zniszczony banknot staje się elementem śledztwa. Jeśli zaś policja poinformuje o odmowie wszczęcia śledztwa lub o zakończeniu postępowania, można udać się do okręgowego oddziału NBP, by złożyć tam wniosek o wymianę zabarwionego banknotu.
Czytaj też: 800 plus dla seniorów. Wychowali dzieci bez wsparcia, mogą dostać rekompensatę
Procedury opisane powyżej reguluje zarządzenie nr 31/2013 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych, które wskutek zużycia lub uszkodzenia przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. Urz. NBP z 2024 r. poz. 6). Możliwość wymiany korespondencyjnej została dodana przez nowelizację z 17 września 2020 roku.