Średniowieczne osady w głębinach jeziora
Jezioro Issyk-Kul, otoczone zachodnimi grzbietami gór Tienszan, zajmuje ósme miejsce na liście najgłębszych akwenów świata. W średniowieczu te okolice stanowiły ważny węzeł komunikacyjny, gdzie spotykali się kupcy podróżujący z Dalekiego Wschodu do Europy. Tereny wokół jeziora zapewniały odpoczynek i możliwość wymiany towarów. Ekspedycja skupiła się na rejonie Toru-Aygyr w północno-zachodniej części akwenu. Badacze przeczesali cztery podwodne obszary na głębokości od jednego do czterech metrów. Valery Kolchenko, uczestnik wyprawy, podkreśla wagę odkrycia:
Badane przez nas stanowisko było miastem lub głównym centrum handlowym na kluczowym odcinku Jedwabnego Szlaku
Czytaj też: Rytualne artefakty z biblijnego miejsca kultu. Te obiekty mają tysiące lat
W pracach wykorzystano nowoczesne technologie, w tym podwodne drony, które umożliwiły dokładne zmapowanie stanowiska i stworzenie bazy danych do monitorowania jego stanu. W pierwszej ze zbadanych stref naukowcy odnaleźli liczne budowle z wypalanej cegły, w tym konstrukcję zawierającą kamień młyński. To bezpośredni dowód na funkcjonowanie średniowiecznego młyna. Odkryto również zawaliska kamienne i drewniane belki. Szczególnie interesujące okazały się resztki budynku użyteczności publicznej z elementami dekoracyjnymi, mogącego pełnić funkcję meczetu, łaźni lub szkoły.
Druga strefa przyniosła najbardziej spektakularne znalezisko. Zidentyfikowano tam muzułmańską nekropolię z XIII-XIV wieku, rozciągającą się na obszarze 300 na 200 metrów. Cmentarzysko, choć częściowo zniszczone przez wodę, zachowało charakterystyczne ułożenie grobów zgodne z islamską tradycją – szkielety skierowane były w stronę Mekki. Odnalezione szczątki mężczyzny i kobiety trafiły do laboratorium w celu szczegółowych analiz. W trzeciej strefie, położonej na południe od głównego kompleksu, badacze natknęli się na średniowieczną ceramikę i nienaruszone chnum, czyli duże naczynie do przechowywania żywności. Artefakt był jednak tak głęboko osadzony w dnie, iż jego wydobycie odłożono na kolejny sezon badań. Czwarty obszar ujawnił okrągłe i prostokątne konstrukcje z suszonej cebry oraz warstwy ziemi świadczące o długotrwałym osadnictwie.
Kataklizm który zmienił historię. Trzęsienie ziemi i zatonięcie osady
Dzieje tego miejsca zakończyły się gwałtownie na początku XV wieku. Potężne trzęsienie ziemi doszczętnie zniszczyło region, powodując zatopienie całej osady. Badacze sądzą jednak, że mieszkańcy zdążyli opuścić swoje domy przed katastrofą, co czyni tę historię podobną do losów Pompejów – z tą różnicą, że zamiast wulkanicznych materiałów, miasto pochłonęła woda. Po kataklizmie teren zajęły ludy koczownicze, co oznaczało kres rozwiniętej cywilizacji miejskiej. Ślady dawnego centrum handlowego zniknęły pod taflą jeziora, by po wiekach zostać odkryte przez współczesnych archeologów.
Zespół przesłał próbki drewna i innych materiałów organicznych do analizy dendrochronologicznej oraz datowania metodą spektrometrii mas. Te zaawansowane techniki pozwolą precyzyjnie określić wiek konstrukcji i lepiej zrozumieć chronologię osadnictwa w regionie. Odkrycie w jeziorze Issyk-Kul stanowi punkt wyjścia dla szerszego projektu badawczego. Ekspedycja ma stworzyć podstawy dla przyszłych prac naukowych i publikacji, a przede wszystkim dla działań konserwatorskich chroniących podwodne dziedzictwo kulturowe. Znalezisko to nie tylko wzbogaca naszą wiedzę archeologiczną, lecz przy okazji przypomina o kruchości ludzkich osiągnięć wobec sił natury.