Tajemniczy artyści zawsze fascynowali. Na temat niektórych po prostu brakuje historycznych dokumentów. Inni sami postanowili się przed nami ukryć! Niektórzy współcześni literaturoznawcy kładą nacisk na samą lekturę lub odbiór dzieła, przekonując, że osoba autora nie jest istotna. Czytelnicy zazwyczaj tego braku zainteresowania nie podzielają. Skądinąd naturalna ta ciekawość – wiedzieć, kim był autor, jak wyglądało […]

Tylko wydaje się nam, że wiemy, gdzie dokładnie rozgrywa się akcja „Nie-Boskiej komedii”, „Procesu” czy „Dżumy”. W istocie dzieją się one „nigdzie i wszędzie”, dzięki czemu są uniwersalne. Niekiedy tak się zdarza, że pisarze świadomie uciekają od konkretnych ram czasoprzestrzennych. I nie idzie mi tu o li­teraturę SF i fantasy. Nie mam też na myśli […]

Znacie takie lektury jak „Łapacz w zbożu” czy „Chorobliwe kwiaty”? Nie, bo dosłowne tłumaczenie wydawało się zbyt niedoskonałe lub traciło siłę oryginału… Wśród koneserów literatury pięknej od dawna funkcjo­nuje przeświadczenie, że prawdziwy kunszt sztuki słowa jest dostępny jedynie w języku oryginału. A każde tłumaczenie to nie przekład, lecz coś w rodzaju – czasami mniej, a […]

Sienkiewicz widzi przyszłość Afryki w poddaniu się kontroli mocarstw z Europy. Conrad za europejskimi działaniami na Czarnym Lądzie dostrzega tylko żarłoczny kapitalizm. Powieść „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza ukazała się w wydaniu książkowym w 1911 r. (wcześniej pojawiła się w odcinkach w gazetach). Jej akcja zaczyna się w 1884 r. w mieście Port […]

To, co bierzemy za czystą literaturę faktu, nie zawsze nią jest. Dobrym przykładem są najpopularniejsze książki Ryszarda Kapuścińskiego. Nad polskim reportażem, szczycącym się wielką renomą w kraju i na świecie, zawisły w ostatnim czasie ciemne chmury. Najpierw Artur Domosławski  w książce „Kapuściński non-fiction” (2010) – biografii słynnego autora połączonej z interpretacjami licznych jego dzieł – wytknął pisarzowi liczne nieścisłości i luźne […]

Autor „Przedwiośnia” przestrzegał Polaków i przed rewolucją, i przed stagnacją. Ale przecenił siły komunistów i konserwatystów. Nie docenił za to tęsknoty do rządów silnej ręki… „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego ukazało się w Warszawie pod koniec roku 1924, a datowane jest na rok 1925. Bezpośrednim impulsem do napisania tej powieści były strajki robotnicze, które wstrząsnęły Polską pod […]

Aby „krzepić serca” Polaków, trzeba było najpierw trafić pod ich strzechy. Dlatego fabuła książek Sienkiewicza powiela schematy rodem z Waltera Scotta i Aleksandra Dumasa. Z jednej strony autor Trylogii spotkał się jeszcze za życia z zarzutami fałszowania wydarzeń historycznych w swoich powieściach. Z drugiej – przecież jego teksty kształtowały przez dziesięciolecia wyobraźnię i świadomość historyczną […]

Duński książę nie jest zrażonym do świata nadwrażliwcem, myślącym o samobójstwie. To sprytny gracz, żądny rewanżu na swych wrogach. W potocznym odbiorze Hamlet, tytułowy bohater arcydramatu Williama Szekspira, uchodzi za człowieka słabego, mnożącego wątpliwości. Od imienia duńskiego księcia ukuto nawet termin „hamletyzować” – czyli nie umieć podjąć decyzji, szukać dziury w całym, dzielić włos na […]

Czy Adam Mickiewicz zaszyfrował pod symbolem „czterdzieści i cztery” – oznaczającym „wskrzesiciela narodu” – siebie samego? A może przepowiadał… chińską inwazję na Europę? W „Widzeniu księdza Piotra” (scena piąta „Dziadów części III”) Mickiewicz zarysowuje ideę odrodzenia Polski po zaborach. To właśnie ta słynna scena, w której poeta pisze o Polsce jako o „Chrystusie narodów”. Opis jest oczywiście metaforyczny. Utrata […]

Dlaczego w dziele Prusa praktycznie nie widać rosyjskich zaborców? To nieświadome przeoczenie, jak kilka innych błędów w książce, czy celowe niedopowiedzenie autora? Zanim powieść Bolesława Prusa została wydana w formie książkowej w 1890 r., ukazywała się w prasie (w „Kurierze Codziennym” w latach 1887–1889). Autor pisał ją z odcinka na odcinek. Twierdził wprawdzie, że nie miało to wpływu […]

Nie da się pojąć Judyma Stafena Żeromskiego, nie zrozumiawszy śmierci jego mentora inżyniera Korzeckiego. A to sensacyjnie zmienia sens całej powieści! Tomasz Judym, bohater powieści Stefana Żeromskiego „Lu­dzie bezdomni”, budzi politowanie współczesnych czytelników. A także szyderstwo. Jest bowiem tak nierzeczywisty, niereali­styczny. To społecznik skłonny do rezygnacji z własnych docho­dów, byle tylko pomagać chorym, których nie […]

Bohater „Reduty Ordona” wcale nie zginął w powstaniu listopadowym. Zabił się lata później – być może dlatego, że swoim życiem zaprzeczał romantycznej legendzie, w którą rodacy chcieli wierzyć. Większość z nas pamięta zapewne te mocne sceny malowane piórem w „Reducie Ordona” przez Adama Mickiewicza: Pociemniało mi w oczach – a gdym łzy ocierał, Słyszałem, że […]

„Pieśń Legionów Polskich we Włoszech” rozbrzmiewa w „Panu Tadeuszu”, choć nikt z mieszkańców Soplicowa nie powinien jej znać. Motyw Mazurka Dąbrowskiego pojawia się w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza w trzech miejscach. Najpierw po słynnej Inwokacji, w pierwszych wersach Księgi I („Gospodarstwo”). Tadeusz właśnie wraca do domu na wakacje i, wchodząc do rodzinnego dworku w Soplicowie, […]