Wszystkie nowotwory są paskudne, ale niektóre zabijają szybciej i są oporniejsze na leczenie. Diagnozie praktycznie zawsze towarzyszy strach i obawa przed “nieuniknionym”. Nowotwory mają naprawdę paskudną renomę wśród chorób, prawdopodobnie dlatego, że wciąż nie rozumiemy w pełni, skąd się biorą. Nie ma jednego konkretnego czynnika, który determinowałby, że dany nowotwór się rozwinie (np. genetycznego), choć istnieją sygnały, które mogą zwiększać ryzyko jego pojawienia się.
Czytaj też: Nowotwory wciąż zbierają pokaźne żniwo. Połowy zgonów można uniknąć
Dzięki ogromnemu postępowi w medycynie, wiele nowotworów (jak w przypadku większości chorób) można wyleczyć, o ile zmiany wykryje się na wczesnym etapie. Według WHO, rak jest drugą najczęstszą przyczyną śmierci na świecie (ustępując chorobom serca i układu krążenia). W 2020 r. trzy nowotwory, które zabiły najwięcej osób na świecie to rak płuc (1,8 mln zgonów), rak jelita grubego (916 tys. zgonów) i rak wątroby (830 tys. zgonów). Ale nie są to “najbardziej zabójcze” nowotwory. Status ten należy do takich odmian, które cechuje najniższy odsetek tzw. przeżyć 5-letnich, czyli jaki procent osób, u których zdiagnozowana jest dana zmiana przeżywa kolejne 5 lat (wyłączając zgon z powodu innych przyczyn śmierci). Oto pięć najgorzej rokujących nowotworów (dane uzyskane z brytyjskiego Nuttfield Trust w latach 2014-2018).
Rak przełyku – wskaźnik 5-letnich przeżyć: 17,5 proc.
Przełyk to umięśniona “rura”, która transportuje pokarm z jamy ustnej do żołądka. Niestety, także ten organ może zostać dotknięty nowotworem. Czynniki ryzyka sprzyjające jego rozwojowi to otyłość podeszły wiek, przełyk Barretta, oparzenie przełyku substancjami chemicznymi, palenie papierosów, spożywanie alkoholu i przewlekły refluks. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety.
Czytaj też: Wirusy służą człowiekowi. Zabijają bakterie, zwalczają nowotwory, leczą choroby genetyczne
W Polsce rocznie rozpoznaje się ok. 1300 nowych przypadków raka przełyku, co wskazuje, że jest to dość rzadki nowotwór. Najczęściej występującymi odmianami są gruczolakorak i rak płaskonabłonkowy przełyku. Leczenie raka przełyku często zaczyna się od miejscowej resekcji endoskopowej, ale zmiany nowotworowe bardziej zaawansowane poddaje się leczeniu operacyjnemu lub radiochemioterapii.
Rak wątroby – wskaźnik 5-letnich przeżyć: 13 proc.
Wątroba jest jednym z najważniejszych organów naszego ciała, a jej nowotwory nie są rzadkością. Od lat 80. ubiegłego wieku częstość zapadania na raka wątroby wzrosła ponad trzy razy. Każdego roku w Polsce odnotowuje się ok. 3000 zachorowań na raka wątroby (HCC) – najczęściej jest rozpoznawany w zaawansowanym stadium klinicznym.
Czytaj też: Nowotwory przełyku to „uciekinierzy” z żołądka. Można jednak takie zmiany wykryć wcześniej
Najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka wątroby jest przewlekłe zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B lub C – aż w 80 procentach. Innymi czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju HCC jest marskość wątroby wywołana przez infekcje HBV/HCV lub toksycznym uszkodzeniem wątroby (spowodowanym przez alkohol). Ściśle związanym z rakiem wątroby nowotworem jest rak wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych, który występuje w przewodach transportujących żółć z wątroby i pęcherzyka żółciowego do jelita cienkiego, gdzie żółć pomaga trawić tłuszcze z pożywienia.
Rak mózgu – wskaźnik 5-letnich przeżyć: 12,8 proc.
U dorosłych guzy mózgu rzadko zaczynają się w mózgu – najczęściej są “podróżnikami” z innych nowotworów. Na pierwotne nowotwory złośliwe ośrodkowego układu nerwowego co roku zapada ok. 2800 osób, z których 2300 umiera. Niestety, przyczyny powstawania złośliwych nowotworów mózgu są nieznane – nie ma dowodów wskazujących na wpływ karcynogenów, choć znaczenie może mieć podłoże genetyczne. Jedynym czynnikiem o potwierdzonym wpływie na rozwój tego typu nowotworów jest promieniowanie jonizujące.
Czytaj też: Rak starszy niż ludzkość. Już dinozaury cierpiały na nowotwory
Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego są bardzo różnorodne, np. glejak wielopostaciowy (najgroźniejszy), zwojak, zwojakoglejak, oponiak, rdzeniak. Wiele guzów mózgu jest wynikiem przerzutów z innych części ciała. Jeśli osoba umiera z powodu nowotworu, który daje przerzuty do mózgu, przypadek tej osoby wpłynie na statystyki przeżywalności raka płuc, a nie statystyki przeżywalności raka mózgu. Guzy mózgu występują także u dzieci – jedynymi czynnikami ryzyka dla tych nowotworów jest historia rodzinna i ekspozycja na promieniowanie jonizujące (np. podczas leczenia innego nowotworu).
Rak trzustki – wskaźnik 5-letnich przeżyć: 7,3 proc.
Rak trzustki zawsze zaczyna się tak samo – w tkankach trzustki, która wspomaga trawienie. Według wielu niezależnych raportów, rak trzustki jest najbardziej śmiertelnym nowotworem układu trawiennego – mniej niż połowa pacjentów przeżywa pięć lat. Wysoka śmiertelność osób z rakiem trzustki to konsekwencja faktu, że choroba jest zazwyczaj wykrywana w zaawansowanym stadium, gdy już niewiele da się zrobić.
Czytaj też: Ile nosimy w sobie zmutowanych komórek, mogących powodować nowotwory? Setki miliardów
Większość nowotworów trzustki ma pochodzenie egzokrynne, co oznacza, że zmiany powstają w komórkach produkujących enzymy trawienne, rzadziej w komórkach endokrynnych, które wytwarzają hormony (m.in. insulinę) – to tzw. guzy endokrynne trzustki (NET). Częstym pierwszym objawem raka trzustki jest żółtaczka. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowana jest palenie papierosów, cukrzyca czy otyłość. Najbardziej przydatnym markerem nowotworowym u chorych na raka trzustki jest CA19-9.
Złośliwy międzybłoniak opłucnej – wskaźnik 5-letnich przeżyć: 7,2 proc.
Mezotelium to błona wyściełająca większość narządów wewnętrznych, która składa się z dwóch warstw spłaszczonych komórek – jedna otacza bezpośrednio organy (np. płuca, serce, żołądek), a druga tworzy rodzaj worka otaczającego warstwę wewnętrzną. Pomiędzy nimi jest płyn, który utrzymuje całość w ograniczonym ruchu.
Międzybłoniak to nowotwór rozwijający się właśnie w mezotelium. Trzy na cztery międzybłoniaki rozwijają się w mezotelium otaczającym płuca, które nazywamy opłucną. Ten typ nowotworu to międzybłoniak opłucnej. Inny częsty typ międzybłoniaka rozwija się w otrzewnej – tkance pokrywającej jamę brzuszną i otaczającą wiele narządów jamy brzusznej, jak żołądek czy wątroba – wtedy mówimy o międzybłoniaku otrzewnej. Międzybłoniaki rzadko rozwijają się w tkankach otaczających serce czy jądra. W Polsce odnotowuje się ok. 320 tego typu nowotworów rocznie – więcej u mężczyzn niż kobiet. Do głównych czynników ryzyka zachorowania na złośliwego międzybłoniaka opłucnej zalicza się ekspozycję na azbest (ok. 80 proc. przypadków), a rzadziej palenie tytoniu i promieniowanie jonizujące. Nowotwór jest bardzo agresywny – u większości chorych diagnozuje się go w stadium miejscowego zaawansowania.