Upadek mocarstw zwykle kojarzymy z suchymi datami z podręcznika. Tymczasem nowy serial BBC Earth „Cywilizacje: rozkwit i upadek” pokazuje coś znacznie bardziej niepokojącego: to, że wielkie imperia rzadko giną od jednego ciosu. Zazwyczaj przez lata „psują się od środka”, ignorując sygnały ostrzegawcze, które dziś brzmią zaskakująco znajomo. Twórcy zabierają widzów w podróż od starożytnego Rzymu, […]

Była nazywana Żelazną Damą dobre dwadzieścia lat przed tym, jak przydomek ten przylgnął do Margaret Thatcher. Czy jednak premier Izraela Golda Meir, trapiona lękami i wyrzutami sumienia, była rzeczywiście „żelazna”? Był czerwcowy wieczór 1963 roku. Dawid Ben Gurion, jak co tydzień w wieczór po szabasie, przygotowywał się na wizytę członków swojego kółka biblijnego. Pukanie rozległo […]

Wodził za nos potęgi, był jednym z najskuteczniejszych agentów wywiadu XX wieku. Gdyby nie roztargnienie i skłonność do kieliszka, Richard Sorge mógłby niemal samodzielnie zmieniać historię świata. Niestety, głupio wpadł… Stalin był wściekły. Trzymał w ręce depeszę, wręczoną mu przez szefa sowieckiego wywiadu Siemiona Urickiego, i miotał obelgi. – Ten bękart, który za nasze pieniądze […]

Przez ostatnie tysiąclecia Pismo Święte kopiowano i tłumaczono tak wiele razy, że błędy i przeinaczenia były przy tym po prostu nieuniknione. Dziś okazuje się, że niektóre znane fragmenty Biblii to dopiski, których autorami nie byli bynajmniej apostołowie W okresie pierwszych dwóch–trzech stuleci działalności Kościoła teksty (wczesno)chrześcijańskie kopiowane były nie przez profesjonalnych kopistów, ale przez tych […]

W 2025 roku obchodzimy tysiąclecie koronacji Bolesława Chrobrego. Dokonywane na przestrzeni lat odkrycia archeologiczne w Poznaniu każą nam na nowo przemyśleć postać pierwszego polskiego monarchy. To, co wydobyto spod ziemi Ostrowa Tumskiego, rzuca zupełnie nowe światło na ambicje tego władcy i skalę jego wizji. Badania prowadzone na poznańskiej wyspie ujawniają ślady państwa będącego prawdziwym pomostem […]

Chcesz poznać rozmiar całej planety, a masz do dyspozycji jedynie kij wbity w ziemię i wzmiankę o studni znajdującej się setki kilometrów dalej. Zapewne większość z nas poddałaby się na samą myśl o wykonaniu tego karkołomnego zadania, lecz grecki uczony Eratostenes z Cyreny dokonał tego około 240 roku p.n.e. Jego podejście było tak nieskomplikowane, iż […]

Wznosi się wysoko ponad południową krawędzią Doliny Teotihuacán i przez stulecia pozostawała w cieniu piramid. Teraz Cerro Patlachique wraca na mapę świętych miejsc Mezoameryki: archeolodzy odkryli tam monumentalny kompleks pielgrzymkowy, który działał nieprzerwanie przez ponad 1000 lat. Choć Teotihuacán kojarzy się przede wszystkim z monumentalnymi piramidami i siatką miejską przebitą “Drogą Zmarłych”, mieszkańcy dawnej metropolii […]

Archeolodzy pracujący na Cyprze natknęli się na znalezisko, które przeszło ich najśmielsze oczekiwania. Podczas wykopalisk w Kissonerga-Skalia odsłonili pozostałości osady z epoki brązu, która funkcjonowała przez niemal tysiąc lat. To miejsce zachwyca nie tylko skalą, ale przede wszystkim doskonałym stanem zachowania. Sezon badawczy 2025 roku pod kierunkiem dr Lindy Crewe z Cyprus American Archaeological Research […]

Pośród kamienistych wzgórz na południowy zachód od Madaby archeolodzy odkryli jeden z najrozleglejszych krajobrazów megalitycznych w Jordanii – kompleks ceremonialny w Murayghat sprzed 5500 lat. Znajdujące się tam 95 dolmenów zmienia nasze pojmowanie tego, jak wczesne społeczeństwa radziły sobie z kryzysami i zmianami. Badacze systematycznie odsłaniają ten niezwykły kompleks od 2014 r., ale dopiero teraz […]

Badacze wykorzystali tomografię komputerową do cyfrowego “wskrzeszenia” tkanek sieci rybackich zatopionych w neolitycznej ceramice, ujawniając nowe detale o technikach plecionkarskich sprzed kilku tysiącleci. Naukowcy z Uniwersytetu Kumamoto opracowali metodę, która pozwala zajrzeć w głąb historii w sposób dotąd niedostępny. Dzięki połączeniu nowoczesnych technik obrazowania z tradycyjnym rzemiosłem udało im się zrekonstruować struktury sieci rybackich sprzed […]

W meksykańskim stanie Tabasco, tuż przy Zatoce Meksykańskiej, archeolodzy natrafili na znalezisko, które każe nam na nowo przemyśleć początki cywilizacji Majów. Monumentalny kompleks Aguada Fénix skrywał znacznie więcej tajemnic, niż początkowo zakładano. Jego prawdziwe rozmiary okazały się imponujące – zamiast szacowanych wcześniej 1,4 km, osie konstrukcji rozciągają się na 9 i 7,5 km, tworząc gigantyczny […]

Gdy w 1818 roku ukazywała się anonimowo powieść o naukowcu tworzącym życie w laboratorium, mało kto podejrzewał, że ta fantastyczna historia ma solidne podstawy w ówczesnej nauce. Frankenstein ukazał się 1 stycznia 1818 roku i choć szybko stał się klasykiem, jego źródła sięgają znacznie głębiej niż literacka fikcja. Za tą gotycką opowieścią kryje się fascynująca […]

Przez dwa stulecia utrwalał się w zbiorowej świadomości obraz żołnierzy Napoleona ginących w rosyjskich śniegach. Katastrofalny odwrót z 1812 roku miał być przede wszystkim opowieścią o mrozie tak potwornym, że zamrażał krew w żyłach. Okazuje się jednak, że ta historyczna narracja mogła pomijać kluczowego zabójcę. Najnowsze odkrycia genetyczne rzucają zupełnie nowe światło na tę jedną […]

Kiedy myślimy o archeologii, często wyobrażamy sobie zamknięte stanowiska badawcze dostępne tylko dla naukowców. Tymczasem we wrześniu w Attingham Park w hrabstwie Shropshire odbył się niecodzienny eksperyment, który połączył profesjonalne badania z zaangażowaniem lokalnej społeczności. Efekt? Znaleziska, które rzucają nowe światło na rzymską obecność w tej części Anglii. Dwutygodniowy projekt wykopaliskowy zaowocował odkryciem całej kolekcji […]

Która religia jest najstarsza? To pytanie, które wydaje się proste, w rzeczywistości stanowi nie lada wyzwanie nawet dla najtęższych umysłów. Naukowcy od lat głowią się nad tą zagadką, przypominającą układanie puzzli z brakującymi elementami. Tradycyjnie za najstarszą uznaje się hinduizm, jednak najnowsze odkrycia archeologiczne każą nam na nowo przemyśleć chronologię wielkich tradycji religijnych. Szczególnie interesujące […]

Lata pięćdziesiąte ubiegłego wieku to okres, w którym nocne niebo dostarczało masy zagadek. Zanim pierwsze satelity zaczęły przemierzać orbitę okołoziemską, astronomowie dokumentowali niezwykłe zjawiska – krótkotrwałe błyski światła pojawiające się nagle i znikające bez wyjaśnienia. Przez dekady te enigmatyczne obserwacje pozostawały nierozwiązaną zagadką dla naukowców. Dopiero teraz, po latach analiz archiwalnych danych, badacze natrafili na […]

Zwykłe najważniejsze odkrycia padają łupem doświadczonych badaczy, ale czasami to amatorzy zapisują się na kartach historii, wprawiając w zdumienie całe środowisko naukowe. Tak właśnie stało się w przypadku pewnego brytyjskiego miłośnika astronomii, który podczas rutynowego nasłuchu natrafił na coś zupełnie nieoczekiwanego. Phil Williams, prowadzący obserwacje z Kornwalii, zarejestrował tajemniczy sygnał o regularnym, czterosekundowym cyklu. Charakterystyczne […]

Gdybyśmy mogli cofnąć się w czasie i zajrzeć do października 1582 roku w naszych smartfonach, dostrzeglibyśmy niepokojącą lukę. Kalendarz przeskakuje wtedy z 4 października od razu na 15 października, pozostawiając po sobie 10-dniową pustkę. To nie jest przypadkowy błąd w oprogramowaniu, lecz celowy zapis jednej z najbardziej radykalnych interwencji w ludzkie postrzeganie czasu. Ta pozornie […]

Cztery twarze sprzed setek lat po raz pierwszy ujrzały światło dzienne dzięki pracy brytyjskich archeologów. Zespół z Liverpool John Moores University cyfrowo zrekonstruował wygląd prekolumbijskich mieszkańców Kolumbii, których szczątki przez wieki ukrywały niezwykłe maski pogrzebowe. To niezwykłe przedsięwzięcie rzuca nowe światło na zaawansowane praktyki kulturowe rdzennych ludów Ameryki Południowej. Maski wykonane z żywicy, gliny i […]

Czasami życie potrafi zaskakująco naśladować sztukę. Gdy kompozytor Paul Wingfield pracował nad dramatem muzycznym o Einsteinie jako skrzypku, nie spodziewał się, że jego artystyczna pasja zaprowadzi go do prawdziwego historycznego odkrycia. Okazuje się, że granica między fikcją a rzeczywistością bywa znacznie cieńsza, niż mogłoby się wydawać. Dr Wingfield, pełniący funkcję Dyrektora ds. Studiów Muzycznych w […]

Gdy radio było jeszcze nowinką technologiczną, a ludzie dopiero odkrywali jego możliwości, świat był zgoła odmienny od współczesnego. W takiej właśnie epoce pewien brytyjski naukowiec wpadł na pomysł, który mógł zmienić wszystko co wiemy o ludzkiej komunikacji. Sir Oliver Lodge postanowił sprawdzić, czy za pomocą fal radiowych można przekazywać nie tylko dźwięk, ale i myśli. […]

Gdy patrzy się dziś na bezkresne piaski Pustyni Nefud, trudno uwierzyć, że te jałowe tereny kryją tak niezwykłą historię sprzed tysięcy lat. Wysoko na klifach północnej Arabii, gdzie dziś panuje bezlitosna susza, dawni artyści pozostawili po sobie dziedzictwo, które właśnie zaczyna przemawiać do współczesnych badaczy. Mowa o ponad 170 grawerunkach naskalnych odkrytych w trzech niezbadanych […]

Kiedy William Hamilton w 1843 roku zapisywał swoje równania na kamiennych balustradach dublińskiego mostu Broome, nawet w najśmielszych snach nie podejrzewał, że jego matematyczne intuicje przetrwają wieki. Irlandzki geniusz, który przyszedł na świat dokładnie 220 lat temu, stworzył koncepcję tak odważną, iż jej pełne zrozumienie przyszło dopiero z następnym stuleciem. Co sprawiło, że prace dziewiętnastowiecznego […]

Lata 30. XX wieku to okres, gdy wyobraźnia inżynierów nie znała granic. W czasach, gdy samochód dopiero zdobywał popularność, pojawiały się wizje transportu przyszłości, które dziś wydają się wręcz nierealne. Jedna z takich koncepcji mogła zupełnie zmienić oblicze motoryzacji. Brytyjski wynalazca J. H. Purves stworzył coś, co wyglądało jak pojazd z powieści science fiction. Jego […]